ئالان ئالانی 

تاریخچه جوانرود دردهه 20 تا 40 شمسی، و تحولات سیاسی و نظامی ایران و کردستان درزمان حکومت محمد بیگ دوم (وکیل جوانرود )  مصادف با جمهوری کردستان در مهاباد  :

در زمان وکالت ایشان 5 جنگ جوانرود با دولت صورت گرفت که هرکدام به بهانه ای ازطرف دولت آغاز گردید ازجمله درسال 1322که بانی این جنگ دولت با جوانرودی ها کنسول خانه انگلیس درکرمانشاه ، درسال 1324 دخالت های انگلیس وبهانه خلع سلاح ، درسال 1327 به علت حمایت وکیل جوانرود از جمهوری کردستان در مهاباد ، در1329 به بهانه حمایت کردن جوانرودی ها از ملی کردن صنعت نفت وخلع سلاح ودرپایان درسال 1334 به دلیل حمایت مستقیم وکیل ازنخست وزیری دکتر محمد مصدق ونیز پایان دادن به آخرین قدرت عشایری درایران . درسال 1325محمدبیگ وکیل با آگاهی یافتن از تشکیل دولت کردستان به
 رهبری قاضی محمد درمهاباد به حمایت از این جمهوری پرداخت و با فرستادن میرزامحمد مستوفی ازمعتمدین خود به نزد پیشوا قاضی محمد اعلام همبستگی وحمایت خود را ابراز داشت قاضی محمد درجواب، ایشان را به آغوش باز پذیرا می شود واین امر را مهبتی برای خود ودولت جمهوری می داند . درجوانرود واورامانات تاکنون نیز داستان فرستادن میرزا ونیز چگونگی رسیدن وی به مهاباد و استقبال قاضی محمد ورد زبان هاست . هنوز یک سال ازموجودیت جمهوری کردستان نگذشته بود که دولت مرکزی باقوای قهریه به مناطق مورد نظر حمله کرد و دولت نوپای کردستان را سرکوب وسرانش را اعدام وبه
 زندان های طویل المدت محکوم کرد. باتوجه به اسنادبدست آمده ونیز اطلاعات دولت مرکزی درباره حمایت جوانرودی ها از جمهوری مهاباد، ارتش دوباره درسال 1327 با جوانرودیها به مبارزه پرداخت واین جنگ برای محمدبیگ وکیل سخت تر از جنگهای گذشه بود اما بارشادتهای نادربیگ وعموهای وکیل قوای دولتی شکست خورد هرچند بهای پیروزی این جنگ کشته شدن برادر وکیل وتعداد زیادی ازجوانرودی ها بود اما جوانرودیها هنوزبعنوان معدودایلاتی که دربرابر استبداد مرکزی مقاومت می کردند باقی ماندند. محمدبیگ وکیل که عقایدضدانگلیسی وضد استبدادی داشت ،درسال 1328 برای حمایت
 ازجریان ملی کردن صنعت نفت تمام نیروهای خودرا ازسایر مناطق جاف به جوانرود فراخواند و حمایت خود را آشکارا اعلام داشت . هنوز چند ماهی ازاین قضیه نگذشته بود که دوبار دولت مرکزی فرمان خلع سلاح جوانرودی ها را صادر ودرسال1329 چهارمین جنگ بر جوانرودیها تحمیل شد ، این حمله چون درماه رمضان صورت گرفت ، با فتوای علمای ترازاول (( حاج ملا مجید موحدی دولت آبادی )) مبنی برمبارزه وکفن پوشیدن دربرابر قوای دولتی رنگ دینی نیز به خود گرفت . سختی این جنگ نسبت به جنگ های گذشته کمتر وبا مصالحه ای بین قوای دولتی و وکیل جوانرود به پایان رسید . در زمان نخست وزیری
 دکتر محمد مصدق فشارهای نظامی برمنطقه کاهش یافت درپی این امربا دعوت دکترکریم سنجابی ، محمدبیگ وکیل وعمویش رستم بیگ با غلامحسین خان اردلان و تنی چند ازیارانش درشب 25مرداد ماه سال1332ه.ش برای ابراز رضایت از دولت ایشان وتجدید حمایت وهمبستگی خود به منزل ایشان رفتند . دکترمصدق از وکیل درخواست هزار تفنگچی برای دفاع از دولت وارگان های وابسته به آن می نماید محمدبیگ وکیل نیز درپاسخ عرض می کند که اگر امکانات در اختیارش باشد تا 7 روز دیگر این نیروها را به تهران می رساند اما تقدیر برآن شد که دکتر مصدق دستگیر وآنهانیز به صورت مخفی از تهران خارج
 وبه منطقه باز گردند . با تثبت شدن دولت کودتا درسال 1334ه.ش دوباره سرکوب جوانرودیها به بهانه خلع سلاح ونیز دراصل حمایت از دولت مصدق با حمله یگانهای ارتش از سندج کرمانشاه ولرستان به جوانرود آغاز شد این جنگ نا برابر که با حمله تانک ها و هواپیما ها برجوانرودیها تحمیل شد باعث شکست و ورود قوای دولتی به منطقه شد . ملا مصطفی بارزانی با ارسال پیامی ازشوروی این جنگ نابرابر وبیرحمانه را محکوم وانتقاد از سیاست دولت دربرابر خواسته های مشروع مردم جوانرود پرداخت . درست است مسئله خلع سلاح وآمدن قوای دولتی به منطقه اجرا شد اما همچنان محمد بیگ وکیل
 وحسین بیگ (( شجاع معروف )) اقتدار خویش درمنطقه را حفظ کردند و درسال 1342 با عده ای تفنگچی به نهضت کرُد ها به رهبری ملا مصطفی بارزانی پیوستند.
فرماندهی نیروها را حسین بیگ برعهده گرفت تا درتاریخ کردستان ایران نشان دهد همچنان روح مبارزه برای احقاق حقوق ملت کُرد زنده وپابرجاست . با عقد قرارداد ننگین الجزایر توسط شاه ایران ورژیم بعث درسال 1974م قیام تاریخی کُردها به رهبری ژنرال بارزانی به مانند سایر مبارزات کُرد به سرانجام نرسید . حسین بیگ وکیل و پیشمرگ هایش همراه با سایر مبارزین کُرد وبارزانی ها بعد ازگذشت بیش از 10 سال مبارزه به ایران برگشتند . استقبال پرشور مردم ازبازگشت این مبارزین به منطقه نشان داد همچنان مردانی اسطوره ای برای احقاق حقوق آنان از حکومت های مستبد وجود
 دارند .