هەڤپەیڤین: ساكار عەبدوڵڵازادە
رووداو-كۆیە
خالید عەزیزی، سكرتێری گشتی حیزبی دیموكراتی كوردستان باس لە هۆكاری بەشداریكردنی خەڵكی رۆژهەڵاتی كوردستان دەكات لە هەڵبژاردنی خولی نۆیەمی پەرلەمانی ئێران و دەڵێ "بەشێك لە خەڵكەكە لە داخی پەرتەوازەیی حیزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان دەنگیاندا"، هەروەها باس لە كێشە بەردەوامەكانیان دەكات لەگەڵ حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران (حدكا).
رووداو: بۆچی رێژەیەكی بەرچاوی كورد لە هەڵبژاردنە بایكۆتكراوەكەی پەرلەمانی ئێران لەلایەن حیزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان بەشداربوون؟
خالید عەزیزی: راستە ئێمە وەك حیزبە سیاسییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەگەڵ كۆماری ئیسلامی لە دژایەتی و ململانێ داین بەڵام ململانێكەمان نابەرانبەرە. كۆماری ئیسلامی دەسەڵاتی هەیە، ئامرازی كۆنتڕۆڵی خەڵكی لەبەردەستدایە، لەڕووی ئابوورییەوە لە هەڵبژاردن و راكێشانی خەڵك بەرەو دەنگدان كەڵك وەردەگرێ، لەڕووی ئیدارییەوە خەڵكێكی زۆری كارمەند و مووچەخۆری هەیە كە ناچارن بەشداربن. سەرەڕای ئەمانەش لە رۆژی هەڵبژاردندا تاوەكو پێش نیوەڕۆ خەڵكێكی زۆر كەم بەشداربوون، بەڵام دواتر بەشێوازی جۆراوجۆری وەك پەیوەندی تەلەفۆنی و هەڕەشە و ترساندن خەڵكێكی بەرچاو بەشداركرد. بەڵام ئەوانەی لە كوردستان لە هەڵبژاردندا بەشداریانكرد، زۆریان بە دڵ و بە باوەڕ لەگەڵ كۆماری ئیسلامیدا نین و تەنیا لە ترس و نیگەرانی لە داهاتووی خۆیان بەشداربوون. ئێمە وەك حیزبی دیموكراتی كوردستان هەوڵدەدەین ئەو گوتارە لەناو كوردستان و ئێران بڵاو بكەینەوە كە خەڵك دابەشنەكەین بە خراپ و باش، وابزانین ئەوانەی دەنگیان داوە خەڵكی خراپ و جاشن. هۆكارێكی دیكە كە من ناتوانم نكۆڵی لێبكەم ئەوەیە كە لەتبوونی حیزبەكان بووەتە هۆی ئەوەی خەڵك گلەیی و گازەندەیان لە ئێمە هەبێ، من پێموایە هەندێك لە خەڵك كە دەنگیداوە نەك لە خۆشەویستی كۆماری ئیسلامی بووە بەڵكو جۆرێك ناڕەزایی دەربڕین بووە بەرامبەر ئێمە، كە پێمان بڵین لە سەردەمێكدا ئێمە چاوەڕوانی گەورەمان لە ئێوە هەیە، ئێوەش بە خۆتان و كێشە ناوخۆییەكانتانەوە سەرقاڵن.
رووداو: بۆچی حیزبەكان پێكەوە هەڵبژاردنیان بایكۆت نەكرد؟
خالید عەزیزی: ئێمە بە هاوبەش لەگەڵ سێ لایەنی دیكە هەڵبژاردنەكانمان بایكۆت كرد، داواشمان لەسەرجەم حیزبەكان كرد تاوەكو پێكەوە هەڵبژاردن بایكۆت بكەین، بەڵام بەداخەوە نەبوونی پەیەوەندییەكی فەرمی و دیالۆگ لەنێوان هەردوو دیموكراتەكە، كۆسپی سەرەكی بەردەم نزیكبوونەوەی حیزبەكانی رۆژهەڵات و تەنانەت دروستبوونی بەرەی كوردستانییە، تاوەكو كێشەی دیموكراتەكان لەگەڵ یەكتر چارەسەر نەبێ و یان لە پڕۆسەیەكی دوور و درێژدا یەكنەگرنەوە ئەو گرفتە كەم و زۆر هەر دەمێنن.
رووداو: چ رێگا چارەیەكتان بۆ لێك نزیككردنەوەی دوو دیموكراتەكە هەیە؟
خالید عەزیزی: ئەو دابڕانە تازە بووەتە بەشێك لە مێژوو و ئێمە ناتوانین بگەڕێینەوە بۆ مێژوو، لە مێژوودا خۆمان رابگرین و لە مێژوودا سیاسەت بكەین، بەڵام دەتوانین دەرسیان لێوەربگرین. ئێمە ئامادەی چارەسەركردنی كێشەكانین، بەڵام دەبێ لە شوێنێكەوە دەست پێ بكەین. تاوەكو ئەو دوو لایەنە لە ئاستی باڵا لەگەڵ یەك دانەنیشن ناتوانن گیروگرفتەكان تاوتوێ بكەن و رێگە چارە بدۆزنەوە. گرفتەكە لێرەدایە كە دانیشتن لەنێوان ئێمەدا نییە بەداخەوە، ئەوە سروشتی لە مێژینەی ئێمەی كوردە كە من بە "دەردە كورد" ناوی دەبەم، ئێمە لەگەڵ یەك لە كێشەداین، بەڵام ئامادەیی پێكەوە دانیشتنمان كەمە، زۆرجار هەبووە لەگەڵ دەسەڵاتی ناوەندی دانیشتووین، بەڵام ئامادە نەبووین لەگەڵ حیزبێكی كوردی، كە كێشەمان لەگەڵی هەبووە دابنیشین. ئێمە بە لایەنەكەی دیكەی حیزبی دیموكرات رادەگەیێنین كە هەر كێشە و خوێندنەوە و رێگەچارەیەكمان هەبێ پێویستە بە دانیشتن چارەسەر بكرێت. ئێمە بەبێ هیچ مەرجێك ئامادەین بۆ پێكەوە دانیشتن و دیالۆگ. ئێستا بە بەراورد بە دوو سێ ساڵی رابردوو دۆخەكە باشترە و رق و كینە و یەكتر ئازاردان كەمتر بووە، من دڵنیام بەتێپەڕبوونی كات بەشێك لە كێشەكان چارەسەر دەبن. هیوادارم ئەوانیش لە كۆنگرەی پانزدەدا كێشەی كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان و زیانەكانی ناتەبابوونی حیزبەكان باسبكەن و لە روانگەی یەكگرتن و یەكێتی كوردەوە چارەسەر بدۆزنەوە.
رووداو: ئێوە پێشنیازی یەكگرتنەوەتان خستە بەردەم لایەنەكەی دیكە، بەڵام ئەوان رەتیانكردەوە بۆچی؟
خالید عەزیزی: ئەوان بیانوویان ناوگۆڕین بوو، بەڵام ئێمە ناومان تەواو لێك جیاوازە، هیچ حیزبێكیش مافی ئەوەی نییە داوای ناوگۆڕین لە حیزبێكی دیكە بكات، ئەو داوایەی هاوڕێیانمان داوایەكی نادیموكراتییە، چونكە ئەو ناوە لە كۆنگرەی ئێمەدا دەنگی بۆ دراوە و لەلایەن خەڵكانێكی زۆرەوە پەسەندكراوە. بۆ كەرامەتی حیزبی هیچ كام لە دیموكراتەكان باش نییە كە یەكیان بچێتەوە ناو كۆنگرەكەی ئەویدیكە دابنیشێ و ئەوە رێگە چارەیەكی گونجاو نییە. بەڵام من دوای پێشنیازەكەی هاوڕێیانی حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران ، پێشنیارێكی دیكەم هێنایە بەرباس، كە ئێمە پێكەوە بەرەو كۆنگرەی هاوبەشی دیموكرات بچین و بۆ ئەوەش هەردوولا پێكەوە كۆمیسیۆنێكی هاوبەش دابنێین و ئەو كۆمیسیۆنە هاوبەشە چەند و چۆنی بەڕێوەچوونی كۆنگرەیەكی هاوبەش لەنێوان دیموكراتەكاندا دیاری بكات. ئێمە لەسەر ستراتیژ و بەرنامە و كوردایەتی لێك جودا نەبووینەوە، ئەو لایەی زۆرینە بوو بەرە بەرە پڕۆژەیەكی هێنا ئاراوە، كە لایەنەكەی دیكەی دوورەپەرێز خست و بەشێوەیەكی جیناحی حیزبی بەڕێوەدەبرد و لەتبوونی حیزبەكە تەنیا بەرهەمی ئەو تاكڕەویانە بوو. یەكێك لە هۆكارەكانی لەتبوونی ئەو حیزبە دەرەنجامی هەڵسوكەوتی نادروست و تێكشكاندنی هەست و كەرامەتی مرۆڤەكان بووە، بۆیە پێویستە ئەو هەڵسوكەوتانە دووبارە نەكرێنەوە و رێز لە یەكتر بگیرێت تاوەكو كێشەكان بە ئاسانی چارەسەر بكرێن.
رووداو: روانگەتان بۆ داوای هەندێك لایەن سەبارەت بە گۆڕینی ئاڵای كوردستان و سروودی ئەی رەقیب چییە؟
خالید عەزیزی: بزووتنەوەی رزگاریخوازی نەتەوەی كورد پێناسەیەكی هەیە، پێویستە جێگیر بكرێت، ئەوكات هیچ ئایدیۆلۆژیەكی جیاوازی سیاسی، كە بەمەبەستی بەرژەوەندی حیزبی دێتە گۆڕێ ناتوانێ وا بەئاسانی دژایەتی بكات. مەبەستی من لەو قسانەی لە ساڵیادی دامەزراندنی كۆماری كوردستان لە هەولێر هێنامە بەر باس ئەوەبوو، ئێمە پێویستیمان بە گرێبەستێكی نەتەوەییە، كە دەتوانرێت لە هەموو شوێنێك كاری بۆ بكرێت. لە روانگەی منەوە ئەو گرێبەستە نەتەوەییە خۆی لە شتە هاوبەش و پیرۆزەكانی وەك ئاڵا، سروود، پێشمەرگە، كۆماری كوردستان و هەموو ئەو خەباتانەی كە لە رابردوودا كراوە دەبینێتەوە. من دژی خەبات و چالاكی حیزبێكی سیاسی ئایدیۆلۆژی ئاینی سیاسی یان كۆمۆنیستی لە كوردستاندا نیم، بەڵام ئەو حیزبە دەبێ دان بەوەدابنێ كە ئێرە كوردستانە و كار بۆ نەتەوەیەك دەكات، كە هەندێك هێما و شوناسی تایبەت بەخۆی هەیە، پێویستە خۆی بەرپرسیار بزانێ لە پاراستنیان. سروودی ئەی رەقیب بێ رێزی بە هیچ نەتەوە و ئایینێك ناكات و دەرخەری بیر و رای شاعیرێكە كە دۆخی سەردەمی خۆی هۆنیوەتەوە و ئەو سروودە لەناو هەر چوار پارچەی كوردستان جێگیربووە و بووەتە گەورەترین هێمای نەتەوەی كورد.
رووداو: بۆچی تائێستا كوردی رۆژهەڵات یەكگرتوویی نەتەوەیی تێدا بەدیناكرێت؟
خالید عەزیزی: جیاوازی زاراوەكان لە رۆژهەڵاتی كوردستان كێماسییەكە بۆ لێك تێگەیشتنێكی بەسۆز و بەهێزی نەتەوایەتی. بەهۆی نەبوونی ناوەندێك یان حیزبێك یان میدیایەكی بەهێزی نەتەوەیی كە كۆكەرەوەی بیروڕای هەموو كۆمەڵانی خەڵكی رۆژهەڵات بێ كەلێن و دووریەك لەنێوان خەڵكی رۆژهەڵات بەدیدەكرێت. لەڕووی سیاسییەوە ئێمە یەكگرتوویی نەتەوەییمان نییە، بەڵام لەڕووی شوناسی نەتەوەییەوە، هەست بە نەتەوەبوون لە زۆربەی ناوچەكانی رۆژهەڵات بەدیدەكرێت، هەرچەند ئەو هەستە لەوانەیە لە ناوچەیەكی وەك موكریان زۆر بەهێزتربێت لە ناوچەكانی خوارووی وەك ئیلام و لەكستان. ئەویش جگە لە جیاوازی زاراوەیی، بۆ ئاینزای شیعەی كوردانی ئەو ناوچەیە دەگەڕێتەوە كە دەسەڵاتی شیعەی ئێران توانیویەتی ئەو هەلە بقۆزێتەوە و بە كەڵك وەرگرتن لە ئایین، كوردانی ئەو ناوچەیە لەخۆی نزیك بكاتەوە، بەڵام بەهۆی تەجروبەی هەرێمی كوردستان و ئەو دۆخەی كە لە باكوور و رۆژئاوای كوردستان هەیە، هەستی نەتەوەخوازی خەڵكی رۆژهەڵات لە پەرەسەندندایە.
رووداو: بۆچی شۆڕشی گەلانی ناوچەكە " بەهاری عەرەبی" نەگەیشتە ئێران؟
خالید عەزیزی: رووداوەكانی پاش هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار لەئێران نیشاندەری توڕەیی و ناڕەزایی خەڵك لەو دەسەڵاتە بوو و تەنانەت بە جۆرێك لە شۆڕشی گەلانی عەرەبدا رەنگیدایەوە، بەڵام ئەزموونی كۆماری ئیسلامی لە دڕندەیی و سەركوتی نەتەوەی كورد، كەڵك وەرگرتن لە ئایین وەك ئامرازێك ئەو دەرفەتەی پێدا كە دەنگی ناڕەزایی كپ بكات و رێگە لە تەشەندسەندنی هەڵگیرسانی شۆڕش بگرێت. جگە لەمانە دنیای دەرەوە بەو شێوەیەی كە لەسەر تونس و میسر و لیبیا و سووریا هاتە دەنگ و خۆی كردە بەشێك لە كێشەكە، لە ئێراندا بە پێچەوانەوە خۆی لە رووبەڕووبوونەوەی كۆماری ئیسلامی دوورگرت و نەهاتە ناو كێشەكە. هۆكارەكەشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە دنیای دەرەوە تائێستا لەسەر ئەوە ساخ نەبووەتەوە كە چ سیستەم یان چ كەسانێك جێگەی كۆماری ئیسلامی بگرنەوە، هەروەها دیمۆگرافی ئێران وەك وڵاتێكی پان و بەرین و هەڵكەوتەی جیۆپۆلیتیكی ئەو وڵاتە ئەو دەرفەتە بە كۆماری ئیسلامی دەدات كە وەك میسر و لیبیا و سووریا بەراورد نەكرێت.
رووداو: داهاتووی كۆماری ئیسلامی و پاشەرۆژی ئێران چۆن دەبینی؟
خالید عەزیزی: بەداخەوە كەشوهەوای ئێستای ئێران و هەڵسوكەوتی چەند ساڵەی دەسەڵاتی ناوەندی لەگەڵ كێشەكان نیشاندەدا، كە دەرفەتی گۆڕانكاری ئاشتیانە یان تەنانەت شۆڕش و هەستانەوەی خەڵك لە ئێران زۆر كەمە. بە هۆی ئەوەی دەسەڵاتی ئێران لە ناوخۆ نابەرپرسانە دەجوڵێتەوە و وڵامدەرەوەی ویست و داواكانی خەڵك نییە و بۆ داپۆشینی كێشەكانی خۆی قەیران لە دەرەوەی سنوورەكانی دروستدەكات و لەگەڵ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەڕێزەوە ناجوڵێتەوە بۆیە بابەتی رێگاچارەی سەربازی و هێڕشكردنە سەر ئێران بە گەرمی باسی لێدەكرێت. سیناریۆی شەڕ لەلایەن كۆمەڵانی خەڵكی ئێران و حیزبە سیاسیەكانی رۆژهەڵات و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی نەخوڵقاوە، بەڵكو كاربەدەستانی كۆماری ئیسلامی بە كار و كردەوەی نابەرپرسیارانەیان ئەو سێناریۆیەیان پێكهێناوە و بۆیە ئەگەر شەڕێك بێتە ئاراوە هۆكاری سەرەكی ئەو شەڕە كۆماری ئیسلامییە. تاوەكو ئەو جێگەیەی پەیوەندی بە بەرنامەی شەڕەكەوە هەیە ئێمە وەك حیزبی دیموكراتی كوردستان لە دەرەوەی ئەو بەرنامەیەداین، بەڵام هەوڵمان ئەوەیە هەر حاڵەتێك بێتە پێش زۆرترین یارمەتی پێشكەش بكەین بۆ سەقامگیركردنی دیموكراسی و دەستەبەركردنی مافە نەتەوەییەكانمان لە ئێراندا.
رووداو: پێگە و رۆڵی كورد لە ئێرانی نوێدا بە چ شێوەیەك دەبێت؟
خالید عەزیزی: لە داهاتووی ئێراندا ئێمەی كورد لەگەڵ كۆمەڵێك كێشە و گرفتی زۆر جیدی رووبەڕوو دەبینەوە. ئێمە كێشەی ناسنامەمان هەیە، كە چۆن خۆمان پێناسە دەكەین و چۆن ئەوان پێناسەی ئێمە قبوڵ دەكەن. كێشەی سنوور و ناوچەی جێناكۆكی لەسەرمان لەگەڵ ئازەرییەكان هەیە، كێشەی بونیاتنانەوەی ئێرانێك هەیە، كە ئێمەی خوازیاری فیدرالی چۆن لایەنەكان بەشداری ئەو پرۆسەیە بكەین. بۆ ئەوەی لەو كێشانەدا دەرفەتی چەسپاندنی خواست و داواكارییەكانی خۆمان هەبێ پێویستیمان بە یەكگرتوویی و هاوگوتاری كوردە. لە مێژووی هاوچەرخی ئێراندا فارس و ئازەرەی پێكەوە ئەو وڵاتەیان بەڕێوەبردووە و هەرچەند كە دەسەڵاتی ئێران بە دەسەڵاتێكی فارسی ناسێندراوە، بەڵام نەتەوەی ئازەری بەشدارییەكی كارای لەو دەسەڵاتەدا هەیە و لەڕووی ئابووری و سەربازی و مەزهەبیدا هەست بە كەموكوڕییەك ناكات و تەنانەت بەداخەوە حوكم بەسەر كوردیشدا دەكات. هەوڵمان ئەوەیە كە كێشەكە بە كێشەی كورد و فارس یان نەتەوەی ژێر دەست و نەتەوەی باڵادەست پێناسە نەكەین، چونكە ئەو كێشەیە بۆ كورد بە گران تەواو دەبێ و بۆیە بە دروستی نازانین كورد بچێتە نێو كێشەیەك كە لەگەڵ فارس و ئازەری رووبەڕوو ببێتەوە. بۆیە ئێمە وەك حیزبێكی سیاسی لە رێگە چارەیەكی سیاسی دەگەڕێین و كێشەكە وەك كێشەی كورد و نەتەوەكانی ئێران لەگەڵ دەسەڵاتی ناوەند پێناسە دەكەین. رۆڵی كورد لە بونیاتنانەوەی دەسەڵاتی ناوەند ئەو دەرفەتەی بە ئێمە داوە، كە بە لایەنە ئێرانییەكان بڵێین بوونی كورد وەك دەرفەتێك بۆ بەهێزی و ئاوەدانی ئێرانی داهاتوو سەیر بكەن نەك وەك هەڕەشە و مەترسی.
رووداو: بەستنی كۆنگرەی نەتەوەیی كورد بە بەشداری حیزبەكانی هەر چوار پارچەی كوردستان لە هەولێر چۆن هەڵدەسەنگێنن؟
خالید عەزیزی: لەڕاستیدا دەستووری كاری ئەو كۆنگرەیە تائێستا لەگەڵ ئێمە باسنەكراوە، بەڵام بە خۆشیەوە مادام ئێمەی كورد باوەڕمان بە دیالۆگ و رێگەچارەی ئاشتیانە بۆ چارەسەری كێشەی كورد هەیە لەهەر چوار پارچەی كوردستان، بەڕێوەچوونی كۆبوونەوەیەكی چەند رۆژەی هێز و پارتە سیاسییەكانی كوردستان كارێكی ئاسانە، بەڵام گرنگ ئەو پەیامەیە كە كۆنگرەكە دەیەوێ بە دەوڵەتانی ناوچە و تەنانەت خودی كوردیشی بدات. گرنگی ئەو كۆنگرەیە دروستكردنی گوتارێكی هاوبەشە لەنێوان زاراوە و ئایین و ئایینزا و حیزبەكانی كوردستانە. هیوادارم كۆنگرەی نەتەوەیی بتوانێ ئێمە وەك نەتەوە نزیكبكاتەوە و رێگە خۆشكەربێت بۆ لێك نزیكبوونەوە و یەكگرتنی حیزبەكانی كوردستان و پەیامی ئاشتی و رێگەچارەی دیالۆگ و گفتوگۆ بۆ ئەو وڵات و لایەنانەی كە كێشەیان لەگەڵ كورد هەیە بەڕێ بكات.
سەرچاوە: رووداۆ
