د.خالید خەیاتی، خەڵكی مەهابادی رۆژهەڵاتی كوردستانە، لەسەرەتای نەوەتەكانەوە لە ئەوروپا لێكۆڵینەوە لەبارەی رەوەند (دیاسپۆرا)ی كوردی دەكات.
هەڤپەیڤین: سەلام سەعدی

رووداو: سەرەتاكانی دەركەوتنی رەوەندی كوردی لە ئەوروپا دەگەڕێتەوە بۆ كەی؟
خالید خەیاتی: كارتۆگرافی دیاسپۆرا یان مۆدێلی بڵاوبوونەوەی كورد دوو سەردەمی كۆن و نوێ دەگرێتەوە. من سەردەمی كلاسیك دەگێڕمەوە بۆ سەدەی 15 و لەوانەیە پێشتریش هەبووبێ، بەڵام من شارەزای نیم. ئەم كۆچە بەهۆی ململانێی عوسمانی و سەفەوی بووە كە هۆزە كوردییەكانی نیشتەجێی سنووری ئەو دوو دەوڵەتە چ بەشێaك بووبن لەو شەڕەو چ بە زۆرەملێ بووبێ، تووشی راگواستنێكی بەربڵاوبوون، بۆ نموونە هەندێ هۆزی باشووری كوردستان ئەمڕۆ لە ناوچەی ئەنادۆڵی نێوەڕاست لە دەوروبەری شاری قۆنیا گیرساونەتەوە، هەندێك گەیشتوونەتە خوڕاسانی ئێران كە نزیكەی 400 ساڵە لەوێن، كە ژمارەیان بە نزیكەی دوو ملیۆن دادەنرێت. لە ناوچەی باكووری رۆژهەڵاتی ئێران لە دەوروبەری قەزوین چەند سەت هەزار كورد هەن كە سەر بەچەند عەشیرەتێكی كوردن. هەموو ئەمانە یان كۆچی زۆرەملێیان كردووە یان خۆیان بەهۆی شەڕو ململانێ رۆیشتوون. ئینجا بەهۆی ململانێی ئایینی كوردێكی زۆری ئێزدی شوێنی نیشتەجێبوونی خۆیان بەجێهێشتووەو لەپرۆسەیەكی درێژی مێژووییدا پەرتەوازەی كۆمارەكانی پێشووی یەكێتی سۆڤێت بوون و دواتر بەشێك لەوانە هاتوونەتە ئەوروپا. هەر لەو ململانێیەدا دواتر بەشێكی ئەو كوردانەی پەرتەوازەی ئەو وڵاتانە بوون لە پرۆسەی دەستتێوەردانی سیستەمی نێوخۆیی سۆڤێتی، ستالین بەشێكی ئەوانەی پەرتەوازەی ئاسیای نێوەڕاست كردووە و ئەمڕۆ دەڵێن نزیكەی 200 هەزار كورد لە كازاخستان هەن. هەروەها نزیكەی 100 هەزار كورد لە لوبنان هەن بەهۆی پرۆسەی دروستبوونی دەوڵەت نەتەوەی مۆدێرن لە توركیا و سووریا. ئەمە بەشێكی دیاسپۆرای كلاسیك پێكدێنێ ، بەشێكی دیكەش ئەو كوردانەن كە لەو میترۆپۆلە گەورانەدا دەژین لەو دەوڵەتانەی كە كوردیان تێدا دەژین، وەك فەیلییەكان كە چوونەتە بەغدا.

هەندێك دەڵێن كوردی دەرەوەی جوگرافیای كوردستان زیاترە لە ژمارەی كوردی ناو جوگرافیاكە

پرۆسەی كۆچبەری و دیاسپۆرا دروستكردن لەنێو كوردی فەیلیدا مێژوویەكی 400 ساڵەی هەیە، هەر بەوهۆیەوە دەگوترێ سێ ملیۆن كورد لە ئیستەنبوڵ هەن یان یەك ملیۆن كورد لە تاران هەن، ئەمە دیاسپۆرا كلاسیكەكەیە كە ئەمڕۆ بەشێكی پەیوەست بووەتەوە بە دیاسپۆرای مۆدێرنەوە. دیاسپۆرای نوێ، بەشێكە لە كۆچكردنی مۆدێرن كە لەدوای جەنگی یەكەمی جیهان و بەتایبەتیش لەدوای جەنگی دووەمی جیهانی بەرەو ئەوروپا دەستیپێكرد، ئەوكات دەوڵەتانی ئەوروپا تازە لە شەڕ هاتبوونە دەرەوە و وڵاتەكانیان وێرانكرابوو، ئەوروپا پێویستی بەهێزی كار هەبوو، لەو پرۆسەیەدا توركیا كە دوو تاوەكو سێ ملیۆن خەڵكی خۆی دەنێرێتە دەرەوە، بە رێكەوت نزیكەی نیو ملیۆن كەس لەوانە كورد دەبن، بەڵام كوردێك كە نازانن كوردن، یان دەزانن و كوردبوون بۆیان گرنگ نییە، بەڵام دواتر كوردبوونی خۆیان لە ئەوروپا دەدۆزنەوە بەهۆی PKK و بزووتنەوە سیاسییەكانی دیكەی كورد. بەشێكی ئەم دیاسپۆرا مۆدێرنە پەنابەرەكان دەگرێتەوە كە دەتوانین بڵێین رەوتی هاتنی پەنابەری كورد بۆ ئەوروپا لە كۆتایی ساڵانی حەفتاكاندا پەرەدەستێنێ و لە هەشتاكاندا بەردەوام دەبێ و لە ساڵانی نەوەتەكانیشدا زۆر بەهێزدەبێ. ئەمەش هۆكاری جۆراوجۆری هەبووە، بۆنموونە لە رۆژهەڵاتی كوردستان شۆڕش كراوە، پاشان لەنێوان عێراق و ئێران جەنگ بەرپابووە و لە توركیا كودەتای سەربازی كراوە لە سەرەتای هەشتاكان و لەعێراق پرۆسەی ئەنفال و جینۆساید روویداوە. بەڵام لێرەدا پارادۆكسێكی گرنگیش دەبینین: ئەو وەختەی كە باشووری كوردستان ئازاد دەبێ و حكومەتێكی كوردی پێكدێت، رەوتی كۆچبەری و هاتنی پەنابەر لە باشووری كوردستانەوە زیاتر لە هەموو سەردەمەكانی پێش خۆی بووە. بەم هۆیانەوە دیاسپۆرای كورد بە ژمارە گەیشتە چەند ملیۆنێك و تەنانەت هەندێك دەڵێن كوردی دەرەوەی جوگرافیای كوردستان زیاترە لە ژمارەی كوردی ناو جوگرافیاكە، كەواتە ئەم دیاسپۆرایە زۆر پان و بەرینە و بەردەوامیش لە جوڵەو گەشەكردندایە.

رووداو: بۆچی لێكۆڵینەوەت لەم بوارەدا هەڵبژارد، لەبەرئەوەیە كە كورد قەدری ئەم دیاسپۆرایەی نەزانیوە كە دیاسپۆرایەكی گەورەیە و دەتوانێ كاریگەری دابنێ؟
خالید خەیاتی: ئەو فاكتەرەی باستكرد بەلای منەوە گرنگ بوو، من سەردەمێك هەستم بەوەكرد كە ناوی دیاسپۆرام نەبیستبوو نەمدەزانی وشەكەش مانای چییە. ئەوە دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای نەوەتەكان كە ئەوكات لە فەرەنسا دەمخوێند. كە چوومە ئەو وڵاتە بیستم لە باكووری فەرەنسا ژمارەیەكی زۆر كوردی باكوور هەن، كوردی ناوچەی سەرحەد بوون كە لە دەوروبەری وان و مووش و ئەرزڕوم نیشتەجێن، ئەمانە زیاتر لە بواری دروستكردنی بینا كاریان دەكردو ژیانێكی پڕ لە چەرمەسەری دەژیان، لەهەمانكاتدا من كە لە سوێدەوە چووبووم لەوێ بخوێنم، هەستمدەكرد شێوازی ژیانی كوردانی سوێد لەگەڵ ئەوانە زۆر جیاوازە، گوتم باشە كە ئێمە هەموومان ئیدیعای كوردبوون دەكەین بۆچی وێنەی جیا جیا لەبارەی ژیانی كۆمەڵایەتی و كولتووری پێشاندەدەین؟ ئەوەش یەكێك لە هاندەرەكان بوو، ئەم لێكۆڵینەوەیە تائێستاش هەر بەردەوامە.

كەم نەتەوە هەیە ئەمڕۆ دیاسپۆراكەی ئەوەندەی كورد چالاك بێت

رووداو: تۆ چۆن پێناسەی دیاسپۆرای كورد دەكەی؟
خالید خەیاتی: مانای تیۆری دیاسپۆرا لە سێ خاڵدا كورت دەبێتەوە كە كوردیش دەگرێتەوە، یەكەم: دیاسپۆرا دەبێ مێژوویەكی لە بڵاوبوونەوە هەبێت كە یان بە دڵخواز و ئارەزوومەندانە بووە یان بەزۆرەملێ بووە. ئەمەش لە ئەزموونی ئەوانەوە دەڵێم كە لەسەر دیاسپۆرا لێكۆڵینەوەیان كردووە. بەتایبەتی لەلایەنی زۆرەملێ و ئازار و لایەنە سایكۆلۆژیەكەیەوە زۆر لەسەر دیاسپۆرای جولەكە و ئەرمەن نووسراوە. منیش ئەم لایەنی قوربانیبوونەم لە لێكۆڵینەوەی دیاسپۆرای كوردیدا بەرجەستەكردووەتەوەو لەهەمانكاتیشدا رەخنەم لە ئازاركێشی دیاسپۆرای كورد گرتووە كە نابێ ببێتە هۆی ئەوەی لایەنی دینامیكی و بەرهەمهێنەری دیاسپۆرای كورد بەرتەسك بكاتەوە. خاڵی دووەم، ئەوەیە كە وەختێك بڵاوبوونەوە روودەدات و دەچیتە نێو كۆمەڵگایەكی دیكە و ئاوێتە دەبی، بەڵام توانای توانەوەی یەكجاریت نییەو هەمیشە پەیوەندی خۆت لەگەڵ وڵاتی یەكەم بەزیندوویی رادەگری. ئەم پەیوەندییە دەكرێ تەنیا پەیوەندییەكی سۆزدارانەبێ و باسیبكەی و تەلەفۆن بكەی و پارە بنێریەوە یان تەنانەت سەردانی بكەیەوەو بەشداری لە پرۆسەی دەنگدانیش بكەی. لەنێو كوردیشدا ئەم پەیوەندییە لەگەڵ وڵات نەك هەر نەپساوە، بەلای كەمەوە نەوەی یەكەم كە گەیشتووەتە ئەوێ ئەوەی بۆخۆی كردووەتە مۆدێلێك و هەمیشە كاری پێكردووە، كەواتە كوردستان لەدیاسپۆرادا شتێك نەبووە لەبیربكرێ و هەردەم لەخەیاڵدا بووە. خاڵی سێیەم، ئەوەیە كە دەڵێ پێویستە چوارچێوەو قەوارەیەك هەبێ بۆئەوەی ناسنامەیەكی تێدا بەدیبكرێ و كۆمەڵێك خەڵك خۆیانی پێ پێناسە بكەن، ئەم ناسنامەیەش كوردبوونە كە لەگەڵ ناسنامە كوردستانییەكەی ئێرە جیاوازە و هاوكات لەگەڵ ناسنامەی ئەو وڵاتەش جیاوازە كە لێی دەژیت. ئەم سێ خاڵە كە خاڵی سەرەكی دیاسپۆران لەڕووی تیۆرییەوە، لە دیاسپۆرای كوردیدا بەرجەستە دەبێت.

شێوەزاری كرمانجی كە لە توركیا خەریكبوو دەمرد لە دیاسپۆرا زیندوو بووەوە

رووداو: بەڵام ئەم دیاسپۆرای كوردییە چالاكیەكی ئەوتۆی نییە، تۆ ئەوە بۆچی دەگێڕیەوە؟
خالید خەیاتی: لایەنی هەستی قوربانیبوون لەلای كورد زۆر بەهێزە و ئەوەش ماندووبوونێكی دروستكردووە، كورد وەختێك خۆیان دەگەیێننە ئەوروپا، بەتایبەتی كوردی ئاسایی ئەوانەی ئەركێكی گەورەتر بۆخۆیان دانانێن، دەڵێی بۆ حەسانەوە یان خۆدزینەوەو هەڵاتن و خۆشاردنەوە لە شتێك هاتوون، ئەمە یەكێكە لە هۆكارەكان، واتە خودی مەسەلەی دیاسپۆرای قوربانی یەكێكە لەو هۆكارانەی كە كوردیان لە زۆر مەسەلە كشاندووەتەوە. هۆكارێكی دیكەش زەمینەی ئەو وڵاتانەیە كە بەجۆرێكە ئەو كوردانەی روویان تێكردووە هەر تەنیا بەشێكیان سەردەكەون و زۆربەیان ناتوانن لەنێو سیستەمی ئەو وڵاتانەدا رێگە و دەرەتانێك بۆخۆیان بدۆزنەوە، زۆر كورد هەن بێكارن و زۆری دیكە كێشەی خێزانییان هەیەو هەیانە شەو خەوی لێناكەوێ بەهۆی كێشەی دەروونی، مەبەستم ئەوەیە ئەوانیش لەگەڵ كێشەی ژیانی رۆژانە رووبەڕوون. مەسەلەیەكی لەهەمووی گرنگتر، تاوەكو ئەمڕۆش بزووتنەوەی نەتەوەیی و پڕۆژەی سیاسی كورد بۆ چوار پارچە دابەشبووە، تۆ ئەگەر یەك پڕۆژەی یەكگرتووشت هەبێ بۆ هەر چوار پارچەكە هێشتا دابڕانێك هەر هەیە، ئینجا لەنێو هەر پارچەیەكیشدا دەیان جۆر دابڕانی سیاسی و كولتووری و كۆمەڵایەتی هەیە، ئەوەش بووەتە هۆی ئەوەی كە سەرەڕای ئەوەی دیاسپۆرای كورد بانگەشەی ئەوە دەكات كە هەموومان زوڵملێكراوین و دەتوانێ لەدەوری ئەو خاڵە هەستی پێكەوەبوون دروستبكات، بەڵام خودی ئەو دابڕان و پارچە پارچەبوونە رێگەی ئەوەی پێنادات بەوجۆرەی كە وڵات بەشێوەیەكی رۆمانتیك تەماشای شتەكە دەكات. بەشێكی دیكەشی ئەوەیە كە دیاسپۆرا نەخۆشییەكانی ناوەوەی وڵاتی لەگەڵ خۆی هێناوەتە دەرەوە. دەبینی لەناكاو ئینشیقاق لەنێو حیزبێكی كوردی روودەدات، دوو كەس كە برادەرن و پەیوەندی كۆمەڵایەتییان لەگەڵ یەك هەیە بەهۆی ئەو ئینشیقاقە پەیوەندییان تێكدەچێ، هەرچەندە ئێستا نەوەیەكی نوێ كە لەوێ گەورەبووە بەخۆشحاڵییەوە بەدوای نەخۆشی باوكیان ناكەون. دواتریش بەشێكی زۆری دیاسپۆرای كورد هێشتا لەژێر كۆنترۆڵی حیزبەكاندایەو نەیتوانیوە گوتارێكی یەكگرتوو دروستبكات و لەچوارچێوەی ئەو گوتارەدا خۆی رێكبخات.

كوردی باكوور لە ئەوروپا كوردبوونی خۆیان دۆزییەوە

رووداو: رەوەندی كورد لەگەڵ رەوەندی میللەتانی دیكە كە هاتوونەتە ئەوروپا چۆن بەراورد دەكەی، ئەم رەوەندە لە كوێی ئەوانی دیكەدایە؟
خالید خەیاتی: سەرەڕای تەواوی ئەو خاڵە نێگەتیڤانەی ئێستا باسمانكردن، بەبۆچوونی من و زۆربەی ئەوانەی لە بواری دیاسپۆرا لێكۆڵینەوە دەكەن، كورد یەكێكە لە سیاسیترین دیاسپۆراكانی جیهان و لەهەندێ وڵاتدا رۆڵی بەرجەستەی هەیە. بۆنموونە لەوانەیە ئێمە بە ئێرانییەكان سەرسام بین، بەڵام كاتێك قسەیان لەگەڵ دەكەی دەبینی ئەوان ئیرەیی بە كورد دەبەن. زۆرجار ئەوان كورد وەك نەتەوەیەكی یەكگرتوو دەبینن و كاتێك دەبینن لەناوەندی ستۆكهۆڵم لەسەر مەسەلەیەك نزیكەی دوو هەزار كورد كۆبوونەتەوە، پێیان شتێكی زۆر گەورەیە. یان كاتێك دەبینن بۆ نەورۆز چەند هەزار كوردێك كۆدەبنەوە. هەروەها لە پەیوەندی لەگەڵ توركەكاندا ئەگەر ئەو بەراوردە بكەین، كورد چونكە دیاسپۆرایەكی بێ وڵاتە هەمیشە لەمەیدانی سیاسیدا ئامادەبووە، ئێمە 500 تاوەكو 600 هەزار كوردمان هەبووە لە ئەڵمانیا كە ئەوانە لەساڵانی پەنجاكان و شەستەكانی سەدەی رابردوو كاتێك وەك كرێكار روویان لەو وڵاتە كردووە هەندێكیان هەر نەیانزانیوە كە كوردن و ئەوەشی زانیویەتی ئەسڵەن بۆی گرنگ نەبووە، ئێمە لەڕووی زانستییەوە بەوە دەڵێین دیاسپۆرای شاراوە یان نووستوو. لەوێ PKK و هەندێ رێكخراوی دیكە توانییان سەرلەنوێ هەستی نەتەوەیی یان لانیكەم هەستی سیاسیبوون و پابەندبوون بە رێكخراوێكی سیاسی لەنێو ئەوانەدا ببووژێننەوە، هەربۆیە دەبینی PKK لەناكاو تاوەكو 100 هەزار كەس كۆدەكاتەوەو ستادیۆمێك پڕدەكات لە خەڵك. ئەمانە هەندێ شتن كە بەچاو دەبینرێن و حسابیان بۆ دەكرێ. با من تێبینیم لەسەر میتۆدیشیان هەبێ، بەڵام بەڕاستی PKK ئەو هێزەی هەیە كە خەڵك موبیلیزە بكات. دیارە لەدەرەوەی حیزبەكانیش دەستپێشخەری زۆرە، زۆرجار كۆبوونەوەكان بۆ رۆژی هەڵەبجە هەر لەلایەن رۆشنبیرانی سەربەخۆوە سازدەكرێ و حیزبەكان رۆڵی پلە دوویان هەیە لەو كارانەدا. دواتریش ئەمڕۆ كورد چەندین تەلەڤزیۆنی سەتەلایەتی هەیە، راستە زۆربەی زۆریان حیزبین و لەڕووی چۆنیەتییەوە تێبینی زۆریان لەسەرە، بەڵام هیچ یەك لە نەتەوەكانی دیكە ئەوانەی لەچوارچێوەی دیاسپۆرادان لە ئەوروپا نەیانتوانیوە وەك كورد لەباری میدیاییەوە پێشبكەون. بۆ نموونە لە سوێد كۆمەڵێك كورد توانیویانە وەك تاك خۆیان بسەلمێنن و بەوهۆیەوە كورد ببێتە یەكێك لەو دیاسپۆرایانەی زۆرترین دەستكەوتی هەبووە. پێنج نوێنەری كورد لە پەرلەمانن، تائێستا هیچیەك لە نەتەوەكانی دیكە لەگەڵ ئەوەی پێشینەیەكی درێژیان لە سوێد هەیە، ئەو دەستكەوتەیان نەبووە. لە هەڵبژاردنەكانی 2006دا نزیكەی 30 كەس لە ئاستی هەڵبژاردنی گشتی و سەرتاسەریدا بەشداربوون، دوو هێندەی ئەوەش لەئاستی ناوچەییدا و بە سەدان كوردیش لە ئاستی شارەوانییەكاندا خۆیان كاندیدكردبوو. كەم نەتەوە هەیە ئەمڕۆ ئەوەندە چالاك بێت.

هەندێك كوردی باكوور وەك دیاسپۆرای نووستوو هاتنە ئەوروپا

رووداو: ئایا توانای PKK توانای رێكخراوەیی خۆیەتی، یان وەك ئەوەی لە تیۆرەی سەرهەڵدانی ناسیۆنالیزمدا یەكێك لە هۆیەكانی ئەو سەرهەڵدانە بۆ چاولێكەری و گواستنەوەی كاریگەری لە نەتەوەیەكەوە بۆ نەتەوەیەكی دیكە دەگەڕێننەوە؟
خالید خەیاتی: بەڕای من هەردووكیانە. خۆی ئێمە دوو جۆر دیاسپۆرامان هەیە، دیاسپۆرای بێ دەوڵەت و دەوڵەتدار. ئەوانەی خۆیان بە دەوڵەتێكەوە پێناسە دەكەن وەك توركەكان، زۆر پێویستیان بەوە نییە دیاسپۆرایەكی سیاسی بن، بەڵام دیاسپۆرای فەلەستینی كە بێ دەوڵەتە هەمیشە دیاسپۆرایەكی سیاسییە. یان بۆ نموونە ئێرانییەكان زۆر ناسیاسین مەگەر رووداوێكی گەورە رووبدات وەك سەرهەڵدانی بزووتنەوەی سەوز. كوردیش دیاسپۆرایەكی بێ دەوڵەتی هەیە، دیارە ئێستا ئەم حكومەتەی باشووری كوردستان كاریگەریەكی جیاوازی داناوە، واتە هەم دەوڵەتدارین و هەم بێ دەوڵەت، بەڵام بەگشتی نەبوونی دەوڵەت بووەتە هۆی ئەوەی كە دیاسپۆرای كوردی هەمیشە سیاسی بووبێت. دروستبوونی دیاسپۆرا راستەوخۆ ئەو مانایەی هەیە كە ترانسفێر و راگواستنی بەشێكە لە بزووتنەوەی نەتەوەیی و بەجێهێشتنی چوارچێوەی جوگرافیای نەتەوەو خاكە بۆ شوێنێكی دیكە، ئەمە گواستنەوەی ناسیۆنالیزمە، بەڵام بە شەرت و مەرجی دیاسپۆرا دادەڕێژرێتەوەو پێناسە دەكرێتەوە. ئەمە ئەو ناسیۆنالیزمەیە كە بیرمەندی سوێدی بەنەدیكت ئەندرسۆن پێیدەڵێ “ناسیۆنالیزمی دوورمەودا”، ئەمانە هەمیشە نەتەوەییترن لەوانەی ناوەوەی وڵات.

رووداو: كورد لەماوەی ئەم ساڵانەدا لە ئەوروپا چ جۆرە ئیماژێكی بۆخۆی دروستكردووە؟
خالید خەیاتی: ناتوانین بڵێین كورد لە ئەوروپا هەموویان یەك وێنەیان دروستكردووە، كوردیش وەك هەر نەتەوەیەكی دیكە كاریگەری سیاسی و كولتووری و كۆمەڵایەتی ئەو دەوڵەتەی لەسەرە كە لێی دەژی، هەربۆیە تەنانەت كوردی سوێد و نەرویجیش جیاوازییان هەیەو دوو وێنەی جیاوازیان دروستكردووە. لێكۆڵینەوەی من بەتایبەتی لەسەر هەڵسەنگاندن و بەراوردی كوردی سوێد و فەرەنسا بووە كە دوو وێنەی جیاواز دەدەن.

ئێرانییەكان ئیرەیی بە كورد دەبەن

رووداو: جیاوازیەكەیان چییە؟
خالید خەیاتی: كوردی فەرەنسا بەتایبەتی ئەوانەی من لێكۆڵینەوەم لەسەر كردوون، لەڕووی پێشینەی كۆمەڵایەتییەوە زۆربەی زۆریان لەوانەن كە لە گوندەوە هاتوون، ئاستی خوێندەوارییان كەمتر بووەو لەهەمانكاتدا PKK ئەوانەی زۆر بەباشی مۆبیلیزە كردووە، بەڵام ئەو شێوازی كارەی لە كۆمەڵگەی فەرەنسیدا هەڵیانبژاردووە لە كۆمەڵگەی دایبڕیبوون، لە بەیانی زوو دەڕۆیشتن لە شوێنە دوورەكان بینایان دروستدەكردو تێكەڵی كۆمەڵگەكە نەدەبوون، بەڵام كورد لە سوێد بەپێچەوانەی ئەوەیە، لەبەرئەوەی زەمینە سیاسییەكە جیاواز بووە. زەمینەی سیاسی و كولتووری سوێدی بۆخۆی جیاوازی هەیە لەگەڵ ئەوەی فەرەنسا كە ئەوەش بۆخۆی فاكتەرێكی هاندەرە، جگە لەوەش لە سوێد پێكهاتەی كۆمەڵایەتی كورد جیاوازە. ئەمە رای هەموو ئەوانەیە كە لەسەر دیاسپۆرای كورد لێكۆڵینەوەیان كردووە، لەوانەش مارتن ڤان برۆنسن كە دەڵێ سوێد چانسی ئەوەی هەبوو ئەو كوردانەی لە هەر چوار پارچەی كوردستانەوە روویان لەوێكرد، لە توێژی سیاسی و رۆشنبیر بوون، ئەم پێكهاتە كۆمەڵایەتییەش بووەتە هۆی ئەوەی دیاسپۆرای كورد لە سوێد جیاوازی هەبێت لەگەڵ ئەوەی فەرەنسا. بەڵام دەبێ ئەوە بڵێم كە بەشێوەیەكی گشتی، ئەوروپا بۆكورد چانسێكی گەورەبوو. لەسەردەمانێكدا كە كورد ئەنفال دەكران و لە وڵاتێكی وەك ئێران تەنانەت مافی ئەوەت نەبوو بچی لە زانكۆیەك بخوێنی وەك كورد، لە توركیا مافی قسەكردنت نەبوو بەكوردی و لە سووریا مافی هاووڵاتیت نەبوو، دیاسپۆرا چانسێكی زۆر گەورەبوو بۆ كورد كە بواری ئەوەیدا خەڵكی ئێمە بڕۆن لەو وڵاتانە بخوێنن. شێوەزاری كرمانجی كە لە توركیا خەریكبوو دەمرد و لەناودەچوو، لە دیاسپۆرا زیندوو بووەوە.