د. موجاهید بیلیجی/ ئەرگولەن تۆپراك
د. موجاهید بیلیجی، كۆمەڵناسی كورد و مامۆستای كۆلێژی (Jay Colleg) لەزانكۆی نیویۆرك دەڵێت دابەشكردنە مێژووییەكەی كوردستان چیدی دژی بەرژەوەندییەكانی كورد نییە، بەڵكو بۆ بەرژەوەندییان گۆڕاوە. بیلیجی پێیوایە پێشهاتەكانی رۆژئاوا ئەوە دەسەلمێنن كە “چیدی كورد راناگیرێت”. ئەو كۆمەڵناسە كوردە هەروەها دەڵێت “ئەگەر كورد نەتوانن لەژێر چەتری دەوڵەتێكی سەربەخۆدا كۆببنەوە، دەبێ ببنە دەسەڵاتداری ئەو دەوڵەتانەی بەسەریاندا دابەشبوون. ”
رووداو: وەكو پسپۆڕێكی كورد لە ئەمریكا، بۆچوونت چییە لەبارەی داهاتووی كورد؟
بیلیجی: بڕوام بە دادپەروەریی خودا هەیە. پێموایە رۆژێك دێت كورد ئازاد دەبن. مەرجیش نییە ئەوە لەژێر چەتری دەوڵەتێكدا بێت. بەڵام پێویستە كورد ببێتە خاوەنی ئەو دەوڵەتەی كە لەژێر دەسەڵاتیدا دەژی. واتە تەنیا كوردستانێكی تاقانە و سەربەخۆ مەرج نییە. دەكرێ شێوازی جیاوازتر و گەورەتریش هەبێت. بەڵام بۆ ئەوەی كورد مەسەلەی نەتەوە- دەوڵەت تێپەڕێنێت، دەبێ نەتەوە و دەوڵەتی تورك، عەرەب و فارسەكانیش تێپەڕ بكات. بۆ ئەوەی كورد مەسەلەی نەتەوە تێپەڕێنێت، دەبێ ببنە كورد، بۆ تێپەڕاندنی مەسەلەی دەوڵەتیش دەبێ دەوڵەتیان هەبێت. كورد دەتوانێ لەگەڵ تورك ببێتە خاوەنی دەوڵەت. بەڵام هەر دەبێ دەوڵەتیان هەبێت. پێویستە كورد لەهەر دەوڵەتێك كە تێیدا دەژین، دەسەڵاتدار بن.
رووداو: پێشهاتەكانی رۆژئاوا بوونەتە رۆژەڤ. تەواوی دونیا بە گرنگییەوە سەیری ئەو هەرێمە دەكات. ئێوە دواڕۆژی رۆژئاوای كوردستان چۆن دەبینن؟
بیلیجی: رۆژئاوا دەبێ لانیكەم ئۆتۆنۆمی بەدەستبێنێ. دابەشبوونی كورد بەسەر چوار دەوڵەتدا، تاوەكو ئێستا لە دژی كورد بووە. بەڵام ئێستا رەوشەكە لە بەرژەوەندی كوردە. كورد گەیشتووەتە ئاستێك كە چیدی ناتوانرێ رابگیرێت.
رووداو: ئێوە چۆن سەیری پەیوەندییەكانی حكومەتی كوردستان دەكەن لەگەڵ پارتە كوردییەكان، حكومەتی ناوەندی عێراق، دراوسێكان و وڵاتانی رۆژئاوا؟
بیلیجی: سیاسەتێكی زۆر باش پەیڕەو دەكات. بە رێزگرتنێكی تەواو و بەپێی كولتووری ئەو كۆمەڵگایەی كە نوێنەرایەتی دەكات رەفتار دەكات، نەك بەپێی ئایدیۆلۆژی. ئەمەش شتێكی زۆرباشە. پێویستە كوردی هەرچوار بەشەكەش شتی هاوبەش و نموونەیی لە یەكدی وەربگرن. ئامۆژگارییەكم هەیە بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان:
دەبێ پەرە بە رۆحی هەوڵدان و داهێنان بدەن لەنێو هاونیشتمانیاندا. كوردستان دەبێ لەچوارچێوەی دەوڵەتێكی پەترۆڵیدا نەمێنێتەوە. گرنگترین سەرمایە پەروەردە و داهێنانە.
رووداو: چ ئومێدێكتان بە كۆنگرەی نەتەوەیی كورد هەیە؟
بیلیجی: ئەگەر ئەوە بكرێت پێموایە كۆنگرەكە وەكو لایەنی سیمبۆلی زۆر گرنگە. پێویستە كورد پشتیوانی یەكدی بكەن. برایانی دیكەی موسڵمان دەبێ دڵیان بەم دۆخە خۆش بێت. پشتیوانیكردنی هەرچوار پارچەكەی كوردستان لە یەكدی لە بواری كولتووری، ئابووری و سیاسی لە ناوچەكەدا دەبێتە پشتیوان بۆ ئاشتی و ئینتیگراسیۆنی وڵاتانی دیكەی موسڵمان. كۆنگرەكە دەبێتە بنچینەی یەكێتی كورد.
رووداو: چۆن سەیری گۆڕانكارییەكانی نێو PKK دەكەن لەم ساڵانەی دواییدا؟ ئایا ئەگەری ئەوە هەیە شەڕ و پێكدادانی ئاینی و ئایدیۆلۆژی لەنێو كورد رووبدات؟
بیلیجی: PKK مافی هەیە كە ئەو سیاسەتە پەیڕەو دەكات. بەڵام ئەو شێواز و ئایدیۆلۆژیایەی پەیڕەوی دەكات دوورە لە خەڵك. لەم بوارەدا لە ساڵانی دواییدا و بەتایبەت لە چوارچێوەی پرۆسەی ئاشتیدا گۆڕانێكی جیددی هەیە. PKK گەورەترین رێكخراوی كوردی توركیایە، بەڵام دەبێ خۆی دیموكراتیزە و جەماوەری بكات، ئەگەرنا ناتوانێ خۆی رابگرێت.
رووداو: ئێوە یەكێك لەو كەسانەن كە نزیكی فیكر و بیروبۆچوونی سەعیدی نوورسین. بۆچی بیری سەعیدی نوورسی لەنێو بزووتنەوەی سیاسی كوردیدا بڵاو نییە؟
بیلیجی: بەدیعولزەمان سەعیدی نوورسی زاتێكی كوردستانە. زانایەكی ئەوەندە گەورەیە كە نەك تەنیا توركیا و جیهانی ئیسلامی، بەڵكو رۆژێك دێت تەواوی مرۆڤایەتی قەدری دەزانێت. بەدیعولزەمان لەسەردەمێكدا كە هەستی دەكرد ئیسلام لە رەوشێكی ئارامدایە، بەشێوەیەكی لۆكاڵ گرنگی بە كێشەكانی كوردستان داوە. لە شاری ئیستەنبوڵ كاری لەسەر كردووە. بەڵام ئەوكاتە تێبینی ئەوە دەكات كە جیهانی ئیسلامی و زۆربەی كورد و توركەكانیش رووبەڕووی “كێشەی ئیمان” بوونەتەوە. بۆیە سیاسەت و كێشەی تایبەتی كوردی وەلاناوە و دەستی درێژ كردووە بۆ كێشە جیهانییەكەی ئەوكاتە. ئەمڕۆ لە توركیا شۆڕشێكی دیموكراتی هەیە. ئەكتەری ئەمەش كە دیارنییە بەدیعولزەمانە.
بەدیعولزەمان سەعیدی نوورسی گرنگترین پردە لە نێوان كوردستان و ئاناتۆلیادا. توركەكان ناچارن دان بە حەقیقەتی كوردستان و كوردبوونی بەدیعولزەماندا بنێن كە تاوەكو ئێستا نەیانویستووە بیبینن.
رووداو: بەڵام هەندێك لێكۆڵەر دڵێن سەعیدی كوردی بووەتە هۆكاری دروستبوونی ئەو رەوشەی كورد لە توركیا تێیكەوتووە؟
بیلیجی: ناسنامەی كوردیی بەدیعولزەمان هەمیشە نكۆڵی لێدەكرا، نەك تەنیا بەنیازێكی خراپ، بەڵكو وەكو زەرورەت و رزگاركردنی پروپاگەندەی دەوڵەت. بەڵام ئێستا هەندێك كەس بەرگری لەو ترسەی كەمالیستی دەكەن و لەو باوەڕەدان كە ئەوەیە راستی. هەڵبەت رۆژێك دێت و شاگردەكانی نوورسیش هۆشیاردەبنەوە و ئاگاداری راستییەكە دەبن.
د. موجاهید بیلیجی كێیە؟
خەڵكی شارۆچكەی فارقینی سەر بە ئامەدە.
مامۆستای بەشی سۆسیۆلۆژی (Jay College)ی زانكۆی شاری نیویۆركە.
گۆشەنووسی رۆژنامەی (Taraf)ی توركییە.
بە نووسینە تیۆرییە كۆمەڵایەتییەكانی ناسراوە.
س/ رووداۆ/ نیویورک
17/10/2013
