هەڤپەیڤین: سالار بابەشێخ:
د.مستەفا شەمامی رێكخەری گشتی بزووتنەوەی كۆماریخوازانی رۆژهەڵاتی كوردستان، لەم هەڤپەیڤینەیدا لەگەڵ میدیا تیشكدەخاتەسەر چۆنیەتی دامەزراندنی بزووتنەوەكەیان و ئامانجە ستراتیژییەكانیان دەخاتەڕوو، جەختیش لەوە دەكاتەوە كە بۆ رێگری لە جیابوونەوەكانی ناوخۆیی حزبی باشترین رێكار ئەوەیە حزبەكان پێكهاتەی رێكخراوەیی خۆیان فیدرالیزە بكەن، نەك ناوچەیەك بەسەر ئەوانی دیكەدا زاڵ بكەن.
میدیا: تەمەنی بزووتنەوەی كۆماریخوازانی رۆژهەڵاتی كوردستان، كەمی هەیەو لە دوو ساڵ تێناپەڕێت، بیرۆكەی دامەزراندنی ئەو بزووتنەوەیە چۆن سەری هەڵداو ئامانجەكانی زیاتر لە چیدا خۆی دەبینێتەوەو تائێستا پلاتفۆرمی ئێوە چی لە چەنتەیدا بووە؟
د.مستەفا شەمامی: بیرۆكەی دامەزراندنی ئەو بزووتنەوەیە بۆ ئەو لادانە ستراتیژییەی لایەنەكان لە رەوتی رزگاریخوازی كوردی دەگەڕێتەوە، واتە بوحرانی هویەتی (قەیرانی پێناسەیی) كورد لە رەوتی خەباتدا و ئەو لادانە لەستراتیژیی لەبیر و بیرۆكەی نەتەوەیی، خۆی لەخۆیدا جۆرێك لە قەیران و ئاڵۆزی رێكخراوەیی لێكەوتۆتەوە، ئێمەش هاتینە سەر ئەو قەناعەتە كە تەنیا رێگەی دەربازبوون لەو قەیرانەی كە نەتەوەی كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان تووشی هاتووە، گەڕانەوەیە بۆ سەرچاوەی بیرو بیرۆكەی نەتەوەیی سەردەمی كۆماری كوردستان و پێشەوای گەورەی كورد قازی محەممەد، كە هەوێنی بیری نەتەوەیی كوردەو بەداخەوە زۆربەی لایەنەكان بەسەریدا باز دەدەن، یان لە خۆیان ونكردووە، یانیش لێیان ونكراوە، ئامانجیش بەڕۆژكردنەوەی بیر و بیرۆكە و بنەما فكری و فەلسەفییەكانی سەردەمی كۆماری كوردستان و پێشەوا قازی محەممەدە لەكاری ئێستاماندا.
میدیا: دیارە لە مێتۆدە فەلسەفی و فكرییەكانتان، سەربەخۆیی و دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستانتان وەك بنەما دەستنیشان كردووە، جگە لەوە چ پڕۆژەیەكی دیكەتان هەیە، كە زیادەیەك بخاتەسەر ئەو بەرنامە ستراتیژییانەی كە حزب و لایەنە سەربەخۆیی خوازەكانی كوردستان هەیانە، بۆ نموونە پارتی ئازادیی كوردستان خۆی بە حزبێكی ناسیۆنالیزمی كوردی و سەربەخۆیی خواز دەزانێت، بۆچی لەگەڵ ئەوان هێزە ماددی و مەعنەوی و فكرییەكانتان یەكنەخستووە؟
د.مستەفا شەمامی: لەواقیعدا ئێمە وەك بزووتنەوەی كۆماری خوازی زیاتر باس لە ساغكردنەوەی سەروەری سیاسی دەكەین و به‌پێچەوانەی ئەو لایەنانەیە كە تادوێنێ باسیان لەخودموختاری دەكردو دواتر هاتن بەرەو فیدڕاڵی و هەندێك لایەنیش سەربەخۆیی مەترەح دەكەن، ئێمە باس لە ئەسڵی دیاریكردنی مافی چارەنووس لەشكلی مومكینی خۆیدا دەكەین، كە باسی مومكین دەكەین، پێویستە ریالپۆلتیك یان واقعییەتەكانی ژیانی سیاسی و كۆمەڵایەتی لەبەرچاو بگرین، چونكە ناتوانین هەموو شتێك بەپێی ئیدئالەكانی خۆمان داوابكەین و پێشمانوابێت كە دەبێت حەتمەن بیكەینە ئەمری واقیع، هەندێ شت هەیە لەدەرەوەی ئیرادەی ئێمەدایە. ئێمە لەساغكردنەوەی سەروەری سیاسی باس لەچوار شکل دەكەین، كە بریتیتن لە: خودگەردانی، خودموختاری، فیدڕاڵی و سەربەخۆیی، دەتوانم بڵێم بزووتنەوەی كۆماری خوازی رۆژهەڵاتی كوردستان بەپێچەوانەی ئەحزاب و ئۆپۆزسیۆنی كورد هەڵگری تەنیا شكڵێكی دیاریكراو لە سەروەری سیاسی نییە، ئێمە سەقفی داواكارییەكانمان دیاریكردووە، واتە لە بەینی ژمارەی سفر تا سەد، سه‌د ژمارە هەیە بۆ دەستخستنی، ئیدەئالمان سەدە، بەڵام بەپێی واقيعی سیاسی دەبێت هەنگاو هەڵبگرین، كلیلێكیشمان هەڵگرتووە بە ناوی دیالۆگ و ئاشتی كە هەموو دەرگا داخراوەكان دەكاتەوە.
میدیا: خواستی سیاسیتان وەك باستان كرد، لە سفرەوە تا سەدە، ئەو ژمارەیە شكڵ و قەوارەی زۆر جیاواز لەخۆی دەگرێت، ئایا رازیبوونتان بە ئۆتۆنۆمی لەگەڵ دروشمی بە بنەماگرتنی كۆماری كوردستان و رەخنەگرتنتان لەو لایەنە سیاسییانەی بەو بەشە كەمە نەتەوەییە رازی بوون، ناتەبایی نییە؟
د.مستەفا شەمامی: لەمێژووی خەباتی گەلاندا بڕیار نییە ئەوەی باسی كۆمار و كۆماریخوازی كرد، حەتمەن دەبێ كۆماری سەربەخۆی هەبێت، كۆماری كوردستان لەسەردەمی دامەزراندنیدا لەگەڵ ئەوەی پەیامی سەربەخۆیی هەبوو، بەڵام لەمەیداندا بەناچاری تووشی ئەوە هاتن، كە باس لەكۆماری خودموختاری بكەن، ئەو كۆمارە خودموختارەش وەك بینیمان لەئەنجامی نەبوونی زەمینەیەكی یارمەتیدەر بۆ چەسپاندنی و لە رەوتی دیپلۆماسیدا سەری نەگرت، دەنا ئەمریكا و ئینگلیز و تەنانەت شای ئێران بەوە رازی بوون كە بەشێك لەداخوازییەكانی كورد ئەگەر فەرهەنگی كەلتووریش بێت قبووڵی بكەن.
تێبینی: دروستی ئه‌م ره‌سته‌یه‌ی خواروو ئاوایه، بۆیه به‌م هۆیه‌وه ئیسلاح ده‌کرێت.(ده‌نا مه‌به‌ستی پێشه‌وا له ئه‌کتیڤ کردنی هه‌لسوکه‌تی دیپلۆماسی روو له ئه‌مریکا، ئینگلیس و ته‌نانه‌ت شای ئێران، ئه‌وه بوو که سه‌باره‌ت به ته‌قه‌بوولی به‌شێک له مافه‌کانی کورد، ئه‌گه‌ریش مافی کولتوری و خۆبه‌رێوه‌به‌ی خۆجه‌یی له چوارچێوه‌ی سنووره‌کانی ئێراندا بێت، قه‌ناعه‌تیان پێ بێنێت.)
میدیا: دوای ئەوەی دامەزرانی بزووتنەوەكەتان راگەیاند، تائێستا چ لایەنێكی سیاسی ئێوەی بەفەرمی ناسیوەو پەیوەندی دیپلۆماسی لەگەڵتاندا دروستكردووە؟
د.مستەفا شەمامی: رۆژی 9ی سێپته‌مبه‌رى ساڵی 2011 بزووتنەوەكەمان راگەیاند، هەر لەو كاتەوە بەمەبەستی گەیاندنی ئەو پەیامەی كە هەمانە دەستمان بە چالاكی دیپلۆماسی لەگەڵ حزبەكان كردووە، هەر لەسەرەتاوە هەوڵمانداوە ئەوەی پەیوەندی بە تێكۆشانی دیپلۆماسی نێوان حزبەكانەوە هەبێت، كاری بۆ بكەین، ئێمە لەناو ئۆپۆزسیۆنی كوردی رۆژهەڵات خۆمان بەدژ و بە جێگرەوە و ئەلتەرناتیڤی هیچ لایەنێك نازانین، بەڵكو هەوڵدەدەین لەگەڵ هەموو لایەنەكان پەیوەندی دۆستانەمان هەبێت و بەپێی ئەو سیاسەتەی كە پەیڕەومان كردووە، لەگەڵ تەواوی ئەحزابی رۆژهەڵاتی كوردستانیش پەیوەندییەكی زۆر دۆستانەمان هەیە، لەباشووری كوردستانیش لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان و ئۆپۆزسیۆن پەیوەندی دۆستانەمان هەیە، ئێمە خاوەن پڕۆژەیەكی ئاشتەوایین و تەنانەت لەگەڵ لایەنەكانی دەسەڵاتی ئێران بۆ دۆزینەوەی چارەسەر ئامادەی گفتوگۆ و دیالۆگین، رووخانی كۆماری ئیسلامی ئێرانیش دروشمی ئێمە نییە و بەلامانەوەی گرنگ نییە حكومەتی تاران خاوەندارێتی چ جۆرە سیستەمێكی سیاسی دەكات، بەڵام پێویستە حكومەتی ناوەندی لە ئێران بڕوای بە دیالۆگ هەبێت و رێگەكانی دەستەبەركردنی مافی نەتەوەیی كوردان هەموار بكات، ئێمە پڕۆژەی گوفتمانمان هەیە بۆ ئاشتەوایی، ئەو پڕۆژەیەشمان بەبێ هاوكاریی لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆنی كوردی و دەسەڵاتی ناوەندی ئێران سەركەوتوو نابێت.
میدیا: بەڵام كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان ئەزموونێكی تاڵی لە دانوستان لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران هەیە، وەك دەزانن لەم رۆژانەدا ساڵیادی تیرۆركرانی دكتور عەبدولڕەحمان قاسملوو بوو كە لەسەر مێزی گفتوگۆ تیرۆركرا، ئایا ئەو متمانەیەتان بە دەزگا ئەمنییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران هەیە كە تاوانی لەوجۆرە دووپات نەكاتەوە؟
د. مستەفا شەمامی: بێگومان ئەو حەرەكەتەی نزامی جمهووری ئیسلامی ئێران بەرامبەر بە شەهید د. قاسملوو زەمینەی جۆرێك لەبێمتمانەیی لای تاكی كورد رەخساندووە، بەڵام ناكرێ تاهەتایە باس لەدانوستان و گفتوگۆ نەكەین. بۆیە دەبێت لایەنی ئێرانی لەوە بگەیەنین كە كۆمەڵە خەڵكێك لەكوردستاندان و لەچوارچێوەی سنوورەكانی ئێراندا خاوەن ئەو مافەن كە بتوانن بەشداری سیاسییان لەناوخۆی ئێران هەبێت و لەناو جوگرافیای كوردستانیش جۆرێك لە دەسەڵاتی خۆماڵی یان خۆجێییان هەبێت، تەنیا رێگەش لە ئێستادا هەر پەنابردنە بۆ موزاكرات (گفتوگۆ)، لەوانەیە نیزامی سیاسی لە ئێران هەر نەڕووخێ، بەڵام گریمانەی ئەوە هەیە ریفۆرم و گۆڕانێك لەخۆیدا بكات. ئێران لەئێستادا هەڵگری پەرادایمێكی ئیسلامی روو لەدونیایە، لەبەرامبەر پەرادایمی لیبڕاڵ دیموكراسی رۆژئاوادا، كەواتە بۆ ئەوەی ئەو پەرادایمە لەجیهاندا قبووڵكراو بێت، پێویست دەكات رووكارێكی ئینسانیشی پێوە دیاربێت، ئێران گەر مافی كوردانی رۆژهەڵاتی كوردستان بە فەرمی بناسێت، متمانەی زیاتر لە 40 ملیۆن كورد بۆ لای خۆی رادەكێشێ.
میدیا: بەپێی ئەوەی ساڵیانێكە لە ئەوروپا دەژی، پێگەی كورد بەگشتی لەئاستی نێودەوڵەتیدا چۆن دەبینیت؟
د. مستەفا شەمامی: ئاشكرایە پێگەی كورد لەئاستی نێودەوڵەتیدا بە بەراورد لەگەڵ ساڵانی رابردوو پێگەیەكی بەهێزی هەیە و جێگە و مەكانەتی كورد حیسابی بۆ دەكرێ، بە جۆرێك كە هەموویان دەزانن هیچ هاوكێشەیەكی سیاسی ناوچەیی بەبێ پاڕامتر یان فاكتەری كوردی قابیلی چارەسەركردن نییە، كورد بەڕاستی بۆتە فاكتۆرێكی دیاریكار لەئاست چەسپاندنی ئاشتی لەناوچەكەدا، كورد بۆتە ئەو دینەمۆیەی كە بتوانێ پڕۆسەی دیموكراسی بەرەو پێش بەرێت، كورد لە باشوور فاكتۆرێكی گەورەیە بۆ بەرەوپێشبردنی رەوتی دیموكراسی لەچوارچێوەی عێراقدا، كوردانی سوریا و توركیاو ئێرانیش هەروەها لەم هاوكێشەیە بەدەر نین، كەواتە كورد لەئاستی جیهانیشدا حیساب و كتابی جیاوازترە لەدوێنێ. سەرۆك بارزانی لە دونیای دەرەوە وەك سەرۆكی وڵاتێك پێشوازی لێدەكرێ.
میدیا: وڵاتانی بەركەوتەی كورد بۆچی سیاسەتی دووڕوویان لەگەڵ كورد هەیە، وەك دەبینین توركیا و سوریا و ئێران و تەنانەت عێراقیش چارەسەری كێشەكانیان لەناوخۆی وڵاتەكەیان لەگەڵ كورد بە مەحاڵ دەزانن، كەچی لەگەڵ كوردانی پارچەیەكی دیكەی كوردستان تەبایی دەكەن؟
د. مستەفا شەمامی: ئەوە بۆ جۆری ستراتیژیەتی ئەمنی ئەو وڵاتانە دەگەڕێتەوە، بێگومان هەموو ئەو وڵاتانەی كە كوردیان بەسەردا دابەشكراوە، كێشەیەكیان بەناوی كێشەی ناوخۆ هەیە ئەویش كێشەی كوردە، بەداخەوە لەبری ئەوەی گفتوگۆی چارەساز بە فاكتێكی سەرەكی چارەسەر بزانن، بەشێوەی ئەمنیەتی لەگەڵ ئەو پرسە گرنگە مامەڵە دەكەن، لەچوارچێوەی ئەو ستراتیژییەدا دەبینین وڵاتێكی وەك توركیا لەگەڵ كوردی باشوور تەبایە، بەڵام لە كوردەكانی خۆی دەدات، ئێرانیش هەروەهایە، مەبەستیشیان ئەوەیە پشتی جەبهە بۆ كوردانی بەركەوتەی وڵاتی خۆیان لاواز بكەن، بۆیە پەیوەندییەكی گەرمی دیپلۆماسییان لەگەڵ باشووری كوردستان هەیە.
میدیا: باشووری كوردستان بەرەو هەڵبژاردن دەڕوات و هاوكات جۆرێك لە بەكارهێنانی زمانی زبر لە راگەیاندنی حزبیدا دەبیندرێ، ئەوە تاچەند زیان بە ئەزموونی كورد دەگەیەنێ؟
د. مستەفا شەمامی: بێگومان لەئێستادا دەسەڵاتێك و حكومەتێكی ساوامان هەیە، كە تازە خەریكە هەنگاوی جددی هەڵدەگرێ و جێگە و مەكانەتی ناوچەیی و جیهانی بۆخۆی دەستەبەر دەكات، دەبوو دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆنیش زیاتر ئەو هەل و مەرجە لەبەرچاو بگرن، بەتایبەتی ئۆپۆزسیۆن پێویستە زیاتر هاوكاری دەسەڵات بكەن بۆ وەرگرتنەوەی مافەكان لەحكومەتی عێراق، نەك دژی ئەو حكومەت و دەسەڵاتە بوەستنەوە. بەكارهێنانی زمانی زبریش بەرامبەر بە هەر لایەنێك تەنانەت نەیارانی دەرەوەی وڵاتیش كارێكی نەشیاوە.
میدیا: دەگوترێ بەهۆی دەسەڵاتخوازییەوە زۆربەی حزبە رۆژهەڵاتییەكان تووشی جیابوونەوە هاتوون، چ خوێندنەوەیەكتان بۆ ئەوە هەیە؟
د. مستەفا شەمامی: ئەگەر تایبەتمەندییەكانی هەر مرۆڤێك لەچوارچێوەی سایكۆلۆژی سیاسیدا دیاری بكەین، دەبینین هەموو مرۆڤێك قودرەت تەڵەب و تەماحكارە، جیابوونەوەكانی ناو حزبەكانیش ناتوانین تەنیا بەو تايبەتمەندییانەی مرۆڤەوە گرێ بدەین، هەر كەسێك واردی سیاسەت دەبێت، دەزانێت سیاسەت واتای دەسەڵاتە، هەر فەعالێكی سیاسی كار بۆ ئەوە دەكات، دەسەڵاتی سیاسی خۆی زیاتر بكات، ئەوەش مافی هەموو سیاسییەكە پێگەو دەسەڵاتی خۆی بەهێزتر بكات، بەڵام بەپێچەوانەی رای ئەوانەی كە پێیانوایە ئەو ئینشیعاب و پارچەبوونە هۆی دەسەڵاتخوازییە، پێموایە فامی دیموكراسی و زۆرینە و كەمینە لە جامعەی سیاسی و ناو حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان ئافەتێك بووە كە پێكەوە نەگونجانی زۆرینەو كەمینەی لێكەوتووەتەوە، بۆیە باشترین مۆدێلی دێمۆکراسی بۆ ئێمە مۆدێلی دیموكراسی تەوافوقییە، بۆ رێگری لە جیابوونەوەكانی ناوخۆیی حزبیش باشترین رێكار ئەوەیە ساختاری تەشكیلاتی (پێكهاتەی رێكخراوەیی) خۆیان فیدڕاڵیزە بكەن، نەك ناوچەیەك بەسەر ئەوانەی دیكەدا زاڵ بكەن.
میدیا: لەسیاسەتی خۆتاندا تاچەند ئەوەتان پەیڕەو كردووە و هەیكەلی رێكخراوەییتان چۆن داڕشتووە؟
د. مستەفا شەمامی: ئێمە لەواقيعدا بەپێچەوانەی ئەحزابی كلاسیك كە شانەیان هەیەو كۆنفڕانس و كۆنگرە دەگرن، یان كۆمیتەی مەركەزی و مەكتەبی سیاسییان هەیە، پێكهاتەیەكی كۆمەڵایەتیمان هەیە، لەبەرئەوە ئەندامگیری ناكەین و تەنیا چالاكوانمان هەیە، ئەو چالاكوانانەش لە هەر شوێنێك كە كاردەكەن، هەم چالاكوانن و هەم رەهبەرن، واتە پێویست ناكات رەچاوی دەسەڵاتێكی هەڕه‌می و بڕیارەكانی سەرەوە بكەن، بەلەبەر چاوگرتنی سیاسەتی بزووتنەوەكه‌مان خۆیان بڕیار دەدەن. چالاكوانانی ئێمە بەتوانان و ئۆتۆماتیكی دەبنە ئەندامی شورای هەماهەنگی كە شورایەكی كراوەیەو داخراو نییە، هەروەها بەدەیان راوێژكارمان لەبواری جۆراوجۆر هەیە. هەر كارێكیش دەكەین لەبواری تایبەت بەخۆیدا راوێژ بە شورای هەماهەنگی دەكەین.
میدیا: تا ئێستا پێكهێنانی بەرەی كوردستانی لەلای حزب و لایەنەسیاسییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان شتێكی مەحاڵ بووە، هۆكاری یەكتر نەخوێندنەوەو خڕنەبوونەوەیان لەدەوری پلاتفۆرمێكی نەتەوەیی و پێكهێنانی بەرەیەك زیاتر لە چیدا دەبینن؟
د. مستەفا شەمامی: لەكاتی گفتۆگۆ هەموو لایەنەكان خوازیاری كاری هاوبەش و پێكهێنانی بەرەن، بەڵام كە دەگاتە فازی یەكەم بۆ پراكتیكی كردنی، دەبینین بە هۆی ئەوەی لایەنێك لایەنێكی دیكەی قبووڵ نییە، پاساو دەهێننەوەو دەكەونە ناو ململانێیەكی نامەنتقی، هۆكاری سەرەكەیتریشی ئەوەیە تائێستاشی لەگەڵدا بێت، بەرژەوەندی گشتی بەسەر بەرژەوەندی حزبی و سنفی و شەخسیدا زاڵ نەبووە، ئەوەش دەبێت كەلتوورسازی بۆ بكرێ، تاوەكو بەرژەوەندی گشتی بەسەر هەموو بەرژەوەندییەكدا حاكم بكرێت. دەكرێ بۆ یەكخستنی كوردان لەهەموو بەشەكانی كوردستان داوا لە سەرۆك مەسعود بارزانی بكرێ كە هەمووان لە دەوری مێزێكی گوفتومانی سیاسی كۆبكاتەوە، چونكە بەڕێزیان پێگەی كەسایەتی سیاسی لەناوخۆ و ناوچەكە و جیهانی دەرەوەش دیارە، بۆیە پێموایە ئەو دانیشتنانەی بۆ لایەنە سیاسییەكانی رۆژئاوای كوردستانی رێكخست، دەتوانێت كاری هاوشێوەش بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان بكات و هەموو هێزە سیاسییەكان لە ژێر چەترێكدا كۆبكاتەوە.
میدیا: وەك دواوتە چ پەیامێكتان هەیە؟
د. مستەفا شەمامی: هیوای یەكڕیزی كوردو كیانێكی كوردستانی و ئازاد و پڕ لە ئاشتەواییمان هەیەو بەهێزترین هۆكاری گەیشتن بە ئامانجە نەتەوەیی و گشتییەكانیش بە لێكنزیكبوونەوەی لایەنە سیاسییەكان مسۆگەر دەبێت. سیاسەتیش هونەری مومكینانت نییە، ئێمە مومكینكردنی نامومكینات بە سیاسەت دەزانین، ئەوەش پێویستی بە دیالۆگ لەگەڵ هەموو لایەنێك هەیە. كەناڵێكی ئاسمانیشمان هەیە بەناوی كۆمار تیڤی كە بۆ دەستەبەری مافە نەتەوەییەكانی كورد تەرخانكراوەو بۆ هەموو چالاكان و دڵسۆزانی كورد كراوەیە.
