سۆران سەلیمی
حەوتی مانگی سێپتەمبەر سەڕۆك كۆمارانی ڕووسیە، توركیە و ئێران لە تاران كۆبوونەوە تا دوایین باڕۆدۆخی پارێزگای "ئێدلیب" و چارەنووسی دوایین پەناگای ناڕازیان تاوتوێ بكەن و بگەنە ڕێككەوتنێكی نێوێنجی كە ڕەزایەتی هەموو لایەنەكان دەستەبەر بكات. بەڵام هەروەك پێشبینی دەكرا دوای كۆبوونەوەكە و لە كاتی "پرێس كۆنفڕانسەكە"دا دەركەوت كە خواست و ڕوانگەی سێ لایەن جیاوازی زۆری هەیە، بەتایبەت بەرژەوەندیەكانی توركیە لەگەڵ ڕووسەكان و ئێرانیەكان یەك ناگرێتەوە. ڕووسەكان پێداگریان لەسەر ئەوە دەكەرد كە بە زووترین كات دەبێت ناڕازیان لە ئیدلیب پاكتاو بكرێن و هەوڵی ئەوەشیان دا كە وای نیشان بدەن لەو عەمەڵیاتەدا هەلومەرج و ژیانی خەڵكی سیڤیل ڕەچاو دەكرێت. لە بەرامبەردا توركەكان بە تووندی دژی ئەو بڕیارە وەستانەوە و نیگەرانیی خۆیان نەك لە ژیانی خەڵكی ئاسایی بەڵكوو لە لێشاوی پەنابەرانی داهاتوو كە بێ‌گومان ڕوو لە توركیە دەكەن نەشاردەوە. ئەو كات وا دەهاتە پێش چاو كە تاران سەركەوتنێكی باشی بەدەست هێناوە و ڕووسە‌كانیش هاوڕای ئێرانیەكانن. بەڵام چەند ڕۆژ دواتر هەواڵێكی جێگای سەرنج بڵاوكرایەوە: پووتین و ئەردۆغان_ بەبێ بەشداری و ئاگاداریی ئێرایەكان_ گەیشتوونەتە ڕێككەوتن، ڕێككەوتنێك كە باسی دڕووست‌كردنی ناوچەیەكی ئەمن بۆ خەڵكی سیڤیل لەناو خودی پارێزگای ئیدلیب دەستەبەر دەكات و بەم شێوە كێشەی سەدان هەزار ئاوارەی داهاتوو چارەسەر دەكات و توركیە لەو قەیرانە ڕزگار دەكات. وادیارە كە ئێرانیەكانیش چارەیەكیان جگە لە قبووڵ‌كردنی ئەو ڕێككەوتنە دوو لایەنە نەبوو. هەڵبەت بێ‌گومان هەڕەشەكانی ڕۆژئاوا و بەتایبەت ئامریكا لەمەڕ بەكارهێنانی چەكی كیمیاویش ڕۆڵ و كاریگەریی خۆی هەبووە لەو بڕیارەی ڕووسیا و ڕێككەوتنی لەگەڵ ئەردۆغان. گرنگیی ئەو هەل‌ومەرجە تا ئەو ئاستەیە كە "دۆناڵد ترامپ" زۆر ڕاشكاوانە لە ئەنجومەنی ئاسایش تەنانەت سپاسی ڕۆڵی ئێرانیشی كرد كە پێشیان بە خوڵقاندنی باڕۆدۆخێكی كارەسات‌باری مرۆیی لە ئیدلیب گرتووە، بەڵام دوو خاڵی جێگای سەرنج لەم نێوانەدا هەر ماوە و نابێت لەبیر بكرێت: یەكەم، ئەگەرچی هەر لە دەسپێكی قەیرانی سووریەدا ڕۆڵی وڵاتانی دیكە لەم كارەساتە دڵتەزێنە ڕوون و ئاشكرا بوو و لە كەس شاراوە نەبوو، بەڵامئەم ڕێككەوتنەی نێوان ئەردۆغان و ڕووسیە بە شێوەیەكی نافەرمی نیشان‌دەری ئەوەیە كە تەنانەت دەوڵەتی بەشار ئەسەد بە مانای ڕاستەقینە خاوەن هیچ دەسەڵات و ئۆتۆریتەیەك نییە لە وڵاتی خۆیدا. واتە خەڵكی سووریە كە هیچ، تەنانەت دەوڵەتی دیكتاتۆری ئێستایش خاوەن هەڵویست و بڕیار و دەسەڵات نییە لە سووریە و ئەوە بە تەواوی هێزە ناوچەیی و جیهانیەكانن كە بڕیاری كۆتایی لەسەر چارەنووسی سووریە و خەڵكەكەی و داهاتووەكەی دەدەن. بمانەوێت هێندێك ڕادیكاڵ‌تر باسی بكەین دەبێت دان بەوەدا بنێین كە سووریە بە شێوەیەك وەكوو كۆلۆنیەكی ژێر دەسەڵاتی ڕووسەكانە و ئەوانن دیاریی‌دەكەن كە تەنانەت چارەنووسی بەشار ئەسەدیش دەبێت چی بەسەر بێت. واتە چیدیكە حكوومەتی بەشار ئەسەد وەكوو خۆی لایەنی بەرامبەری دانوستانەكان نییە و مانەوە و لابردنی و گۆڕینی شێوازی دەسەڵات لە ئەستۆی خواست و ویستی ڕووسەكان و گرێدراوی بەرژەوەندی مۆسكۆیە، ئەوەش تەنیا یەك مانای هەیە كە دوای ٧ ساڵ شەڕ و ماڵ‌وێرانی ئەسەد و ڕژیمەكەی نەك هێز و دەسەڵاتی ڕاستەقینەی خۆی لەدەست داوە، كە بە نافەرمی بووە بە كارتی گەمەی سیاسی و ناوچەیی لە دەستی ڕووسەكان. دووهەم، بۆ ئێمەمانان ڕۆڵ و چارەنووسی ئێرانیەكان لەو گەمەدا گرنگە. ڕاستە كە ترامپ سپاسی ئێرانیش دەكات سەبارەت بە وەستاندنی شەڕ لە ئیدلیب، بەڵام شاراوە نییە كە تاران هیچ بژاردەیەكی دیكەی لەبەر دەستدا نییە. بێ‌گومان كۆماری ئیسلامی لە هەلومەرجی ئێستادا قەت توانای دژایەتیی ڕووسەكانی نییە و بووە بە پاشكۆی هێزەكانی ڕووسیە لە سووریە. لە لایەكەوە ئێرانیەكان لەگەڵ قورس‌ترین گەماڕۆكانی ڕەنگە مێژووی سەد ساڵی ڕابردوو بەرەو ڕوون و لە وەها هەلومەرجێكدا تەنیا هیوایان بە ڕووسیە و چینە_ تا ڕادەیەكیش ئۆرووپاییەكان_ و ناتوانن و توانای ئەوەیان نییە لە پرسێك وەكوو قەیرانی سووریە سەرپێچی لە بڕیارەكانی مۆسكۆ بكەن و هەموو هەوڵی خۆیان دەدەن كە بە كەم‌ترین تێ‌چوو لانیكەم ئیمتیازێك لە ڕووسەكان وەربگرن. لە لایەكی دیكەوە هیوادارن كە لە سووریە كەمتر بكەونە بەر هێڕشی ئسراییلیەكان، واتە لانیكەم تا ڕادەیەك پشتیوانیی ڕووسەكان دەستەبەر بكەن بۆ مانەوەیان لە سووریە و بەشداریان لە داهاتووی ئەو وڵاتەدا. كەواتە، مانەوەی هێزەكانی ئێران تەنانەت بە شێوەی لۆجێستیكی بۆ تاران خاوەن بایەخێكی زۆرە و هەوڵی خۆیان دەدەن لانیكەم هەموو وەبەرهێنان و تێ‌چووە قورسەكانیان لە سووریە بە هیچ دەرنەچێت و لەو پێناوەشدا چڕبوونەتەوە لەسەر ئەوەی كە بەبێ تووڕەكردنی، بەرژەوەندیەكانیان لەگەڵ مۆسكۆ هاوتەریب بكەن.
23/10/2018
