دەیڤد رۆمانۆ 

دوو هەفتە پێشتر بینیمان كە چۆن حكومەتی ئەسەد لە رووخان نزیكبووەتەوە. تەقینەوەیەكی خۆكوژی لە باڵەخانەیەكی پڕ لە ئاسایشدا لە دیمەشق توانی وەزیری بەرگری، جێگری وەزیری بەرگری و زاوای بەشار ئەسەد و وەزیری پێشووی بەرگری و بەرپرسی دەزگای هەواڵگری لەنێوببات. چەندینی دیكەشی برینداركرد. هەروەها شەڕەكە گەیشتە هەردوو شاری دیمەشق و حەلەب، كە ئەوەی دووەمیان سەنتەری ئابووری سووریایە و هەردوو شار تاوەكو هەفتەی رابردوو دووربوون لە شەڕ و كوشتار. زۆربەمان چاوەڕێمان نەدەكرد كە ئۆپۆزیسیۆن بتوانێ ئەسەد لە رووخان نزیك بكاتەوە. سووریا وەك لیبیای سەرهەنگ قەزافی نییە كە دەوڵەتێكی بێ سیستەم و خاوەن دەزگای ئەمنی لاوازبێ و هاوڕێی زلهێزی نەبێت. بەڵكو زۆر لە عێراقەكەی سەردەمی سەدام حوسێن دەچێت، بەهۆی دەزگا تووندەكانی حیزبی بەعس و سووپایەكی گەورە و هێزێكی پۆلیسی فراوان و چەندین هاوپەیمانی بەهێزیش. دەردەكەوێ كە خۆپیشاندەران و سەربازە هەڵاتووەكانی سوپای سووریا سەركەوتووانە رووبەڕووی دەوڵەتێكی بەهێز بوونەتەوە. ئەمەش دەریدەخات كە ئازان و بڕوایان بەخۆیانە.

چەند گۆشەنووسێكی هاوكارم لەم رۆژنامەیەدا ئاماژەیان بەوەداوە كە ئێستا كاتێكی لەبارە بۆ كوردانی سووریا تاوەكو ئەم هەلەی بۆیان هاتووەتەپێشەوە بقۆزنەوە و هەرێمێكی ئۆتۆنۆم لە كوردستانی سووریا دروستبكەن. هەروەك چۆن كوردەكانی عێراق كاتی خۆی لاوازی رژێمی عێراقیان قۆستەوە تاوەكو ئۆتۆنۆمی بەدەستبێنن.

ئەو گۆشەنووسانە رایانگەیاند ئێستا كاتی ئەوە هاتووە كوردانی سووریا واقیعێك لە ناوچەكەیاندا دروستبكەن كە زۆر زەحمەت بێ بۆ هەر حكومەتێك لە دیمەشق بتوانێ شكستی پێ بێنێت. بەپێی راپۆرتی ناوچە كوردییەكانی سووریا، ئێستا خەڵكی ئەو ناوچەیە ئەو كارە دەكەن و كۆنتڕۆڵی دامودەزگا حكومییەكانیان كردووە و رێگەش بە گرووپەكانی ئۆپۆزیسیۆن نادەن بێنە ناوچەكانیانەوە. هەموو لایەكیشمان هەست بەو خۆشییە دەكەین كە خەڵك باسیدەكەن و دەڵێن "رۆژ رۆژی كوردانی سووریایە!". منیش ناتوانم هاوڕانەبم لەگەڵ ئەمەدا و بەخۆشحاڵیشەوە دەڕوانمە ئەو ساتەی كە "كورانی لەبیركراو" (كوردانی سووریا هەمیشە بە كوردانی لەبیركراو ناسراون)، لەژێر ئەو هەورە رەشە بێنەدەرەوە كە بەدرێژایی ژیانیان لەژێریدا بوون.

بەڵام ناتوانم ئەو هەستە نەرێنییەش لەخۆم دووربخەمەوە كە چەندە هەلەكە گەورە بێت، مەترسییەكەشی ئەوەندە گەورەیە. ئێمە یەكەمجار نەماندەزانی شۆڕشەكە سەردەكەوێت یان نا. مێژووی مۆدێرنی كورد پڕی رووبەڕووبوونەوە و خەباتكردن و رووخاندنی سەركوتكاری و سەرئەنجام كۆتاییهاتنی سەرهەڵدانەكانە بە گریان. هەندێك لەو شۆڕشە نێودارانە بریتین لە شۆڕشی كۆچگیری لەساڵی 1919 (توركیا)، راپەڕینی بارزانییەكان لە ساڵانی 1920 (عێراق)، راپەڕینی سمكۆی شكاك لە هەمانكاتدا (ئێران)، شێخ سەعید لەساڵی 1925 (توركیا)، راپەڕینی چیای ئارارات لە ساڵانی 1927-30 لە (توركیا)، راپەڕینی دێرسم لە ساڵانی 1937-38 (توركیا)، رووخانی كۆماری كوردستان لە مەهاباد لە ساڵی 1946 (ئێران)، شەڕی چەكداری كورد لەساڵی 1961 بۆ 1975 لە (عێراق)، شەڕی ئۆتۆنۆمی لە ساڵانی 1980كان لە رۆژهەڵاتی كوردستان (ئێران).

هەرچەندە ئەم زنجیرە راپەڕین و شۆڕشانە جیاوازن و كارەكتەرەكانیشیان جیاوازە، بەڵام هەموویان لەكاتێكدا روویانداوە كە حكومەتە ناوەندییەكان لاوازبوون و هەلێك هاتووەتەپێشەوە كە كورد هەستیكردووە دەتوانێ خۆی رزگاربكات. بۆیە ئەگەر ئێستا رۆژ رۆژی كوردانی سووریا بێت بۆ قۆستنەوەی لاوازی حكومەتی ناوەندی، ئەوە ئەو مەترسییانەی لەگەڵ ئەو هەلەشدا دێن روون و ئاشكران.

رەنگە بڵێن ئێستا جیهان جیاوازە لە رابردوو و شتەكان گۆڕاون و چیدیكە دەوڵەت ناتوانێ وەك رابردوو كەمینەی كورد سەركوت بكات و بێدەنگیان بكات. لەساڵی 1991، كاتێك واپێدەچوو راپەڕینی كوردانی عێراق وەك ئەوانەی پێشووتر بێدەنگ دەكرێت، بڕیارێكی ئەمریكا، بەریتانیا و فەرەنسا بۆ دامەزراندنی ناوچەی دژەفڕین كوردی پاراست. بەڵام كوردانی سووریا نابێ چاوەڕێی هاوكارییەكی لەوجۆرە بكەن. وەك چۆن كەس نەهات بە هانای دانیشتووانی شارەكانی حومس و حەماوە، هەروەها دەكرێ ئەو سەركوتكارییە لە عەرەبە ناسیۆنالیستەكانی دوای ئەسەد یان ئیسلامییە تووندڕەوەكانیش بوەشێتەوە و هەمان كار لەگەڵ كورد بكەن كە ئەسەد كردوویەتی.

بەكورتی، ئەگەر كوردانی سووریا بیانەوێ ئەم هەلە بقۆزنەوە، دەبێ ئامادەییان بۆ بەرەنگاربوونەوەی خراپترین سیناریۆش هەبێت.

 دەیڤد رۆمانۆ، پرۆفیسۆری سیاسەتەكانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاستە لە زانكۆی ولایەتی مزووری لە ئەمریكا و نووسەری كتێبی (بزووتنەوەی نەتەوەی كورد) لە ساڵی 2006. ئەم گۆشەیە بە تایبەت بۆ (رووداو) دەنووسێ.