مه‌هین شوكروڵلاپور
هه‌ر له‌سه‌ره‌تای راپه‌ڕینه‌كانی جیهانی عه‌ره‌ب، رای گشتی جیهان به دیدێكی وردبینانه‌وه چاودێری ناڕه‌زایی ئه‌و خه‌ڵكانه‌یان ده‌كرد كه بۆ ماوه‌ی چه‌ندین سه‌ده له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی شه‌ریعه‌ت‌و دواكه‌وتووترین سیستم‌و رژیمگه‌لێك بوون كه له‌لایه‌ن رۆژئاواوه پیشتیوانی ده‌كران. ژنان‌و پیاوان به ئیراده‌یه‌كی گه‌وره بڕیاری روخانی حاكمانی سته‌مكار‌و دیكتاتۆریاندا كه چه‌ندین سه‌ده خه‌ڵكیان دیلی قه‌یدوبه‌نده دواكه‌وتووه‌كان كردبوو. ئه‌و ناڕه‌زاییانه‌ی كه بۆ هه‌موومان نوێ‌و مایه‌ی سه‌رسوڕمان بوو. ئۆتۆریته‌ی گۆڕان‌و داهێنان له‌م وڵاتانه‌دا له رزگاربوون له قه‌یدوبه‌ندی دواكه‌وتوترین دیكتاتۆرییه‌كان هاته‌ناو جه‌رگه‌ی گۆڕه‌پانه‌كانی ئازادییه‌وه. به‌رخۆدان له‌به‌رامبه‌ر ده‌سه‌ڵاتداران‌و پشتیوانی ده‌وڵه‌ته عه‌ره‌بیه‌كان له‌م دیكتاتۆرانه كه ساڵانێك زۆر خه‌ڵكیان ده‌چه‌وسانده‌وه، ببووه واقیعێكی حاشا هه‌ڵنه‌گر. زایه‌ڵه‌ی پڕ خرۆشی شه‌پۆلی مرۆیی له‌شه‌قامه‌كانی عه‌ره‌ب كه پێشتر وه‌ك بیابانێكی وشك‌و مردوو ده‌چوو، هه‌ژارترین ژنانی هه‌ڵخراند، ترس‌و نیگه‌رانی خسته جه‌سته‌ی دواكه‌وتوترین رژیمه‌كان‌و ده‌وڵه‌تانی رۆژئاوای به‌خه‌به‌رهێنایه‌وه كه تا ئه‌و كات هۆكاری سه‌ره‌كی مانه‌وه‌ی ئه‌و رژیمانه بوون.
جه‌ماوه‌ری ئه‌و ژنانه‌مان دی كه به هیوا‌و ئۆمیده‌وه سوچه تاریكه‌كانی ماڵه‌كان رژانه سه‌ر شه‌قام‌و مه‌یدانه‌كانی ئازادییه‌وه‌‌و دژی نابه‌رابه‌ری‌و سته‌م‌و دیكتاتۆری خرۆشان. له‌شه‌قام‌و مه‌یدانه‌كاندا لێیان كوژرا، به‌ڵام پاشه‌كشه‌یان نه‌كرد، سازشیان نه‌كرد‌و به‌ده‌نگی به‌رز به سیستمی پیاوسالار‌و ده‌سه‌ڵاته‌كه‌یان وت "نا". ئه‌وه ژنان بوون كه هانده‌ری به‌رده‌وامبوون خه‌بات بۆ پیاوان بوون‌و خوازیاری یه‌كگرتوویی بۆ داهاتوویه‌كی رووناك له‌حكومه‌تێكی دیموكرات بوون. ژنانی تونس، میسر، لیبی، سوریا دژی نابه‌رابه‌ری‌و هه‌ڵاواردن ره‌گه‌زی‌و كۆمه‌ڵگای پیاوسالار له ریزی یه‌كه‌می ناڕه‌زاییه‌كاندا بوون. به‌ڵام واچاوه‌ڕوان ده‌كرێت كه سه‌ركه‌وتن له‌م رێگه دژواره، پێویستی به خه‌بات‌و خۆڕاگری زیاتر هه‌یه.
چ به‌ئازاره ئه‌و ده‌مه‌ی به‌هاری عه‌ره‌بی به‌م خێراییه گه‌یشته پایزی ته‌مه‌نی خۆی.
ترسی من نه‌ك له پایزی عه‌ره‌بی، به‌ڵكو له زستانی سارد‌و بێ به‌زه‌یی عه‌ره‌بییه بۆ ژنان له وڵاتانی لیبی، تونس، یه‌مه‌ن، میسر‌و....، ئه‌و ژنانه‌ی كه له هه‌رساتێكی راپه‌ڕێنه‌كانی چه‌ند مانگی رابردووی وڵاتانی عه‌ره‌بی كۆڵكه‌ی سه‌ره‌كی ئه‌و بزوتنه‌وه‌‌و ناڕه‌زاییانه بوون‌و بێ ترس له‌ته‌واوی بواره‌كاندا شوێن په‌نجه‌ی خۆیان به‌جێهێشت. مێژووی ئه‌م خه‌باته، حزوری به‌رده‌وام له ئاڵوگۆڕ‌و بزوتنه‌وه‌كانی چه‌ند مانگی رابردوو ئه‌و وڵاتانه حاشا هه‌ڵنه‌گره. ئه‌و ژنانه‌ی له بواره كۆمه‌ڵایه‌تی‌و مرۆڤی‌و ره‌گه‌زیه‌كاندا زوڵمیان لێكرا، به به‌شدارییان له راپه‌ڕینه‌كان وڵاتانی عه‌ره‌ب كه روخانی دیكتاتۆره‌كانی لێكه‌وته‌وه، نیشانیاندا به بێ خه‌باتی به‌رده‌وام‌و فیداكاری ژنان هیچ بزوتنه‌وه‌یه‌ك سه‌ركه‌وتوو نابێت.
تونس یه‌كێكه له‌و وڵاته ئیسلامییانه‌ی كه په‌یماننامه‌ی نه‌هێشتنی هه‌رجۆره هه‌ڵاواردنێك دژی ژنانی له رێكخراوی نه‌ته‌وه یه‌كگرتوه‌كان به بێ هیچ مه‌رجێك قبوڵكردوه‌‌و به پێی ئاماره‌كان رێژه‌ی ژنانی كار له چاو وڵاتانی دیكه‌ی عه‌ره‌بی له ئاستێكی زۆر سه‌رتردایه. نزیكه 23%ی نوێنه‌رانی په‌رله‌مان له حكومه‌ته‌كه‌ی بن عه‌لی ژنان پێكیان ده‌هێنا‌و له ناوه‌نده‌كانی په‌روه‌رده‌‌و خوێندن 51%ی پله‌به‌رزه‌كان ژنان بۆخۆیان ته‌رخان كردبوو، هاوكات 72%ی پۆسته‌كان له وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی له‌لایه‌ن ژنانه‌وه وه‌رگیرابوو.
به‌ڵام به‌م ئاماره پشكی ژنان له‌حكومه‌تی نوێدا به چ ئه‌نجامێك گه‌یشت؟ هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌م دواییه له تونس شتێك نه‌بوو بێجگه له‌وه دووباره حكومه‌تی ئیسلامی، یاسای ئیسلامی‌و شه‌ریعه‌ت به‌رقه‌رار ببێت. به‌م وه‌سفه داهاتووی ئه‌م ژنانه به كوێ ده‌گات؟ ژنانی هۆشیار‌و به‌رابه‌ریخواز به تێگه‌یشتنێكی باڵا له ئازادی كه له مه‌یدانه‌كان تونس به خوێندنه‌وه‌ی سروده‌كانی ئازادی سه‌رنجی ئازادیخوازانی جیهانیان بۆلای خۆیان راكێشا.
من ئه‌ستێره‌یه‌كم له نێوان تاریكی
من دڕكێكم له قوڕكی زوڵم
من ئه‌و بایه‌م كه ئاگر هه‌ڵیبژارد
من رۆحی ئه‌و كه‌سانه‌م كه فه‌رامۆش نابم
من ده‌نگی ئه‌و كه‌سانه‌م كه نامرن
من خولقاندومه له گوڵه‌كانی ئاسن
به سۆز‌و هه‌ستێكی بێ سنور
هیوای نوێ بۆ ژیانی نوێ
له‌گه‌ڵ شنه‌‌و بارانی زۆر به مزگێنی دێنم
سرودێك كه له‌تونس به سرودی ئازادی ناسرا‌و به ده‌نگی "عامل مه‌سلوسی".
له‌داهاتوویه‌كی نادیاردا كه پیاوان وێنایان كردوه، ژنان له‌كوێدان؟
پاش روخانی حكومه‌تی موعه‌مه‌ر قه‌زافی‌و كوژارانی، خه‌ڵكی لیبی كه شاد‌و خۆشحاڵ بوون به وته‌كانی مسته‌فا عه‌بدولجه‌لیل، سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی كاتی لیبی، توشی شۆك بوون، ئه‌و به بۆنه‌ی ئازادی لیبی له‌وته‌یه‌كدا وتی "قانونه‌كانی وڵات به پێی شه‌ریعه‌ت‌و ده‌ستوری قورئان ده‌بێت‌و قانونی تاك هاوسه‌ری هه‌ڵده‌وشێته‌وه‌‌و به جێگه‌ی یاسای فره‌هاوسه‌ری به‌رقه‌رار ده‌بێت"، ئه‌مه‌ش هه‌موو ئازادیخوازان‌و به‌تایبه‌تی ژنانی یه‌كسانیخوازی توشی سه‌رسوڕمان كرد. ئایا هه‌زاران كوژراو بۆ جێگیركردنی یاسای چه‌ندهاوسه‌ری؟ ئه‌مه چ ئه‌وله‌ویه‌تێكه كه له دوارۆژی سه‌ركه‌وتنی خه‌بات، رابه‌رانی دواكه‌وتوو جه‌ختی له‌سه‌ر ده‌كه‌نه‌وه؟ مێژوو جارێكی دیكه به جۆرێك دووپاتی شوومی به‌دیلكردنی ژنانی نیشاندایه‌وه. مێژووی چاره‌نوسی شووم‌و نگریسی ژنانی ئێران له 33 ساڵی رابردوو شاهیدی ده‌رد‌و ره‌نجی ئێمه‌یه....
له‌سه‌رده‌می مۆدێرنیته‌و له بارودۆخێكدا كه به‌ره‌و كۆمه‌ڵگای ئازادی جیهانی هه‌نگاو ده‌نێین، ژنان هه‌روا له به‌رامبه‌ر خواستی كۆمه‌ڵگای پیاوسالار به‌شیان له‌كۆمه‌ڵگا‌و بنه‌ماڵه‌ش بێجگه له ره‌نج‌و بێ مافی‌و هه‌ڵاواردن هیچ شتێكی دیكه نه‌بووه. ئه‌م ئازار‌و سوكایه‌تی‌و توندوتیژی‌و بێ حورمه‌تییه هه‌موو رۆژێك له خێزان‌و كۆمه‌ڵگا به شێوازی جیاجیا‌و به یاساگه‌لی دژ ئینسانی‌و دواكه‌وتووانه‌ی دینی، ناچاركردنی ژنان له گه‌ڕانه‌وه بۆ سوچی ماڵه‌كان‌و كاره‌ساتی خۆكوژی‌و خۆسوتاندن، ره‌وانه‌كردنی ژنان بۆ بازاڕه جیهانییه‌كانی له‌شفرۆشی، هه‌ڵاواردنی رۆژانه له شوێنی كار‌و.. له‌م كۆمه‌ڵگایه به ئاشكرا به‌رچاو ده‌كه‌ون. ئه‌مه چ چاره‌نوسێكه كه ژنان ده‌بێت هه‌روا دیلی یاسا‌و رێساكانی شه‌ریعه‌تی 1400 ساڵ له‌وپێش بن‌و پیاوان سه‌رخۆش‌و شادمان له‌م "سه‌ركه‌وتنه"بن.
مه‌سه‌له‌ی حیجاب‌و یاساكانی شه‌ریعه‌ت‌و به‌كارهێنانیان له قانونی بنه‌ڕه‌تی ئێران له‌ساڵی 1357، كۆمه‌ڵگای ئێمه‌ی هه‌زاران ساڵ به‌ره‌و دواوه برد‌و كاریگه‌رییه وێرانكه‌ره‌كانی تا ئه‌مرۆ به ئاشكرا دیارن كه چ كۆمه‌ڵگایه‌كیان بۆ ئێمه دروست كردوه. له‌م 33 ساڵه‌دا بێجگه له دواكه‌وتوویی، سه‌ركوت، زیندان‌و ئێعدام‌و له‌هه‌موو كاتدا دژه‌ژن بوون بۆ ئێمه ژنان هیچ به‌رهه‌مێكی دیكه نه‌بووه.
ئه‌م مه‌سه‌له‌یه رووداوێكی نوێ بۆ ئێمه‌ی ژنان نییه، ئێران، ئه‌فغانستان، عێراق، میسر، تونس‌و لیبی ئه‌و نمونانه‌ن كه ژنان له بزوتنه‌وه‌كاندا نه‌یانتوانی به خواسته ره‌واكانیان بگه‌ن‌و هه‌وڵه‌كانیان له‌باربرا. ئێمه ده‌بێت له مێژووی سه‌راسه‌ر سته‌م‌و هه‌ڵاواردن ده‌رس وه‌ربگرین‌و چیدی بێده‌نگی ره‌وا نییه.
بێده‌نگی واته كۆیله‌تی دووباره، ژنان كۆیله‌‌و دیل نین‌و مرۆڤن‌و مافی ژیانێكی مرۆڤانه‌یان هه‌یه. نابێت له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م دواكه‌وتوویه بێده‌نگ بین. ده‌نگی ناڕه‌زاییه‌كان ده‌بێت به‌رز‌و ئاشكرابێت، ناڕه‌زاییه‌ك كه ئێستاكه له چوارچێوه ئیئتیلافی گروپ، وێبلاگ‌و رێكخراوه‌كانی ژناندا به‌رجه‌سته‌بووه، نیشانه‌ی هه‌ڵاواردن‌و توندوتیژییه دژی ژنان كه دیارده‌یه‌كی جیهانییه. له‌دژی سڕینه‌وه ژنان كه ئه‌مرۆكه وه‌ك شتێكی ئاسایی له‌بزوتنه‌وه‌كان ئه‌م دواییه به‌دیارده‌وێت، ده‌بێت خه‌باتێكی رێكخراو سازبدرێت.
پێویستی بوونی رێكخراوه سه‌ربه‌خۆكانی تایبه‌ت به ژنانی بابه‌تێكی پێویست‌و زه‌روریمان نیشان ده‌دات. رێكخراوبوونی دامه‌زراوه‌كانی تایبه‌ت به ژنان له ناڕه‌زایی‌و خه‌باتی ئه‌م داواییه، پێویستی دامه‌زراوه‌كانی ژنان له‌به‌رامبه‌رهه‌ر ناره‌زاییه‌ك نیشان ده‌كات. ژنان ده‌بێت به شێوه‌ی رێكخراو‌و سه‌ربه‌خۆ به پلان‌و مانیفێستی خۆیان به‌شدارببن تا پیاوانی دواكه‌وتوو به‌ڕواڵه‌ت مۆدێرن، به‌ڵام به هه‌مان فكری دواكه‌وتووانه به ئاسانی نه‌توانن مافه‌كانی ژنان فه‌رامۆش بكه‌ن. ئێمه‌ی ژنانیش هیچ كاتێك له‌به‌رامبه‌ر ئه‌وانه‌دا لێبورده نابین. ته‌نها رێگه‌ی گه‌یشتن به ئامانج‌و خواسته ره‌واكانمان بۆ پێكهێنانی كۆمه‌ڵگایه‌كی ئازاد‌و خاڵی له‌هه‌رچه‌شنه نابه‌رابه‌ری ره‌گه‌زی، یه‌كێك له پێویستییه‌كانی ئه‌م سه‌رده‌مه‌ی مێژووه. به بێ له‌به‌رچاوگرتنی ئه‌م مه‌سه‌له‌یه مافه‌كانیان به ئاسانی پێشێل ده‌كرێت‌و به قانونی كردنی رێسا دینی‌و شه‌رعییه‌كان له زیندانه نه‌بینراوه‌كاندا گرفتار ده‌بن.
