شەماڵ نووری

^{سەرۆك بارزانی، بنەماكانی دەوڵەتی كوردستانی لە چەند بۆنە و كەرنەفاڵێكی جەماوەریدا ئاماژە پێ دا، كە لەسەر بنەمای فیدراڵی و نامەركەزی و پێكەوەژیانی نێوان هەموو نەتەوە و ئایینزاكانی ناو كوردستان دادەمەزرێت. هەروەها گوتی، بە دانوستاندن و گفتوگۆی ئاشتییانە لەگەڵ عێراقی عەرەبی لێك جیا دەبینەوە و وەكو, دوو دراوسێی باش مامەڵە لەگەڵ یەكتردا دەكەین. ئەم جیابوونەوەیەش واتا (جیابوونەوە و سەركەوتن بەبێ شەڕ)، كە ماوە و كات و بودجەی پێویستە، پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە: بەڕێوەبردنی پرۆسەكانی ئابووری لەدوای ریفراندۆمەكە چۆن دەبێت؟ لەدوای راگەیاندنی دەوڵەتی كوردستانی، ئەو دەوڵەتە لەسەر چ فەلسەفە و سیاسەت و روئیایەكی ئابوورییانە دادەمەزرێت؟ مووچە و خەرجییەكانی ئێستای ئەو ناوچانە چۆن دابین دەكرێت و تا چەند لەتوانادا هەیە پرۆژە خزمەتگوزارییەكان رانەوەستن؟ چی بكرێت بۆ ئەوەی لە دۆخی راگوزەردا ئابووری و دۆخی بازاڕ و مووچە و بژێویی ژیان سەقامگیر بێتەوە؟ ئایا دانیشتوانی ئەم دەوڵەتە هەر بە دراوی دیناری عێراقی یاخود بە دۆلاری ئەمەریكی مامەڵە دەكەن، یا دراوێكی تری كوردستانی چاپ دەكرێت؟ رێككەوتن لەسەر سامانی ئاو و نەوت و غاز و ناردنە دەرەوە و تاریفەی گومرگی و كێشە هەڵواسراوەكانی نێوان هەردوو وڵات چی ئاراستەیەك وەردەگرن؟}

^{دەكرێت لە رێگەی وروژاندنی بڕگە و خاڵە سەرەكییەكانەوە ئەم پرسە بخرێتە بەر باس و گفتوگۆ، تەنانەت حكوومەتی كوردستان لە ئێستاوە بە توێژینەوە و كاری پراكتیكی هەنگاوی بۆ بنێت، لێژنەیەكی باڵای ئابووری و كارگێڕی دابمەزرێنێت و خۆی بۆ هەموو ئەگەر و پێشهاتەكان ئامادە بكات، بۆ ئەوەی رێگە نەدات هیچ وڵاتێكی ناوچەكە كار بۆ تێكدانی سەقامگیری و ئارامیی وڵاتەكە بكات، بەتایبەتی لە قۆناغەكانی سەرەتای دامەزراندنی كۆماری كوردستاندا. هەر لەبەر ئەمەشە زۆر لە ئابووریناسان و شارەزایانی بواری دراو پێیان وایە، وا باشترە لە ساڵانی بەرایی دەوڵەتەكەدا مامەڵەكردن بە دراوی (دۆلار)ی ئەمەریكی بێت و لەناوخۆشدا بۆ كڕین و فرۆشتنە بچووكەكان هەر بە دیناری چاپی عێراقیی ناسراو بە (دیناری بریمەر) مامەڵە بكرێت، ئەمەش لە ئەگەری كەمكردنەوەی نرخەكەی و بێ بەهاكردنی دەمانپارێزێت، بەتایبەتی ئەگەر پیلانێكی دوژمنكارانە هەبێت بۆ لێدانی ئابووریی كوردستان و بێ بەهاكردنی دراوەكەی، تا ئەو كاتەی دەوڵەتی كوردستان لە رێگەی بانكی ناوەندیی كوردستانەوە كار بۆ یەدەگی ئەمباركراوی دراوی بیانی، بەتایبەتی دۆلاری ئەمەریكی و زێڕ دەكات و دۆخی ئابووری و دارایی وڵاتەكە سەقامگیر دەبێت، پاشان هەنگاو بەرەو دەركردن و چاپكردنی دراوی كوردستانی بنرێت. لە قۆناغی دوای ریفراندۆمدا ئەركی حكوومەتی كوردستان و دامەزراوەكان قورستر دەبێت، بەوەی پێویستی بە بەهێزكردنی دەزگاكانی تەشریعی و جێبەجێكردن و چاودێری و بەدواداچوون هەیە، بەتایبەتی ئەوەی پێی دەگوترێت پەیوەندیی نێوان حكوومەت و پەرلەمانی كوردستان، كە لەمەودوا لەدوای كاراكردنەوەی پەرلەمان پێویستە چیتر ئەو دامەزراوە گرنگەی كوردستان نەبێتە دەزگایەك بۆ خۆنمایشكردن و دەرخستنی بازوو و سەروسیمای پەرلەمانتارەكان، بەڵكوو پەرلەمانتارەكان بگەڕێنەوە سەر ئەركە سەرەكییەكانی خۆیان، كە بریتییە لە دەركردنی یاسا و رێسایەك كە واقیعی سیستەمی ئابووری و دارایی و كارگێڕی و خۆشگوزەرانی خەڵكی كوردستان بە جۆرێك بگۆڕێت، لەگەڵ گرنگی و گەورەیی راگەیاندنی دەوڵەتەكەدا بگونجێت، ئەركی چاودێری و بەدواداچوونەكانیشی تەنیا بۆ نمایشی شەخسی و پروپاگەندەی حزبی و سەر شاشەی تیڤییەكان نەبێت، چونكە خەڵكی بۆیە دەنگیان بەو پەرلەمانتارانە داوە تا خزمەتگوزاریان بن و چارەسەری كێشەكانیان بۆ بكەن، نەك لە چوارچێوەی ململانێی حزبی و رق و كینی رابردوودا كێشەكانیان ئاڵۆزتر و خراپتر بكەن. راستە زاڵبوون بەسەر ئەم هەموو ئەرك و كێشە و گرفتە ئابوورییەدا قورسە، بەڵام ئاستەمیش نییە، چونكە دەمێكە كوردستان تەنیا بە واتا كلاسیكییەكەی (جوگرافیا و مێژوو و زمان) لە دەوڵەتی عێراق جیا نەبووەتەوە، بەڵكوو لە رووی بنەماكانی نوێی دەوڵەت و بەهێزبوونی نەتەوەشەوە كوردستان نیمچە سەربەخۆییەكی هەیە، ئەوەتا عێراق و كوردستان لە رووی (سەربازی، دارایی و ئابووری – وزە)وە خاوەن دوو نموونەی جیاوازن.}

^{ئەمڕۆ سەردەمی (گۆڕانكارییە خێرا بەردەوامەكان)ە، هەمووانیش لەسەر ئەوە كۆكن كە مەسەلەی یەكپارچەیی عێراق بە پینە و پەڕۆ ناكرێت و مومكین نییە جارێكی تر عێراقی دوای داعش بەهەمان نەخشەكەی سایكس بیكۆ و عەقڵیەتی دیموكراتیخوازەكانی ئەمەریكا بونیات بنرێتەوە. ئەمڕۆ راستە داعش لە رووی سەربازی و دەوڵەتی خەلافەتەوە تێكشكێنراوە، بەڵام هەموو ئەو هۆكارانەی وایان كرد لە عێراقدا ژینگەیەكی لەباری بۆ بخوڵقێت و هێشتا ماون. كەواتە پێم سەیرە حكوومەتی هەرێمی كوردستان لە ئاست ئەو گۆڕانكارییانەدا نەبێت و بەو بێپاكی و خەمساردییە هەنگاو بنێت و كاری جدیی نەكات بۆ بەڕێوەبردنی مەترسییەكان و ئەگەرەکان. زۆر لە كێشە دارایی و ئابوورییەكان تەنانەت ئەوەی پەیوەندیی بە نەمانی سیولە و پارەی نەختینەییەوە هەیە، بەهۆی بێ دەوڵەتبوون رووی داوە، نەمانی سیولەی نەختینەیی و گرفتی مووچەی فەرمانبەران پەیوەندیی بە نەبوونی سیاسەتی دارایی و نەختینەییەوە هەیە، كە لەبەر نەبوونی بانكی مەركەزی و نەتوانین بۆ چاپكردنی دراو و پەیڕەوكردنی سیاسەتی نەختینەیی ناتوانرێت راستەوخۆ ئەو گرفتە چارەسەر بكرێت. لەگەڵ ئەمەشدا، لە رووی سیاسی و سەربازی و جەماوەرییەوە هەنگاوەكان زۆر خێراترن لە هەنگاوە ئابوورییەكان، تەنانەت حكوومەتەكەمان لەم دۆخە ناسكەدا هەموو بوارەكانی ئاسایشی خۆراكی و وزە و ئاوی پشتگوێ خستووە.}

10/10/2017