دەروون رەحیم 

^{ئەگەر ئەو خەمڵاندنەی بۆ گازی سرووشتیی هەرێمی كوردستان كراوە، ورد و دروست بێت كە بە 5.8 تریلیۆن مەتر سێجا مەزەندە كراوە، ئەوا هەرێمی كوردستان خاوەنی حەوتەم گەورەترین یەدەگی گازی سروشتییە لە جیهاندا.} ئەم یەدەگە گەورەیەی گاز بۆ خاوەن سامانە سروشتییەكە و بۆ بازاڕەكانی گازیش جێی بایەخە. بۆ وڵاتی بەرهەمهێن دەبێتە سەرچاوەی داهات و دارایی و پەیوەندی و هاوپەیمانێتی، بۆ بازاڕەكان و كڕیارە تینووەكانی گازی سروشتیش بەدەستخستنی سەرچاوەیەكی وزەی زیاترە. 

^{زوو بێت یان درەنگ، هەرێمی كوردستان گازی سروشتی هەناردە دەكات، چونكە ئەو یەدەگەی گاز كە لەژێر خاكی هەرێمی كوردستاندا هەیە، لەوە گەورەترە لەژێر خاكدا بمێنێتەوە. بەردەوامیش بازاڕ پێویستی بە گازی سروشتیی زیاتر هەیە.} لە شوێنێك كە گازی سروشتیی تێدا نییە و لە شوێنێكی دیكە كە گازی سروشتی هەیە بەڵام پێویستی بە سەرچاوەی داهات و دروستكردنی ژێرخان هەیە، بە گشتی ئەم هاوكێشەیە بنەمای دروست بۆ پەیوەندی بازرگانیی نێوانی كورد و بازاڕەكانی وزەیە لەناوچەكە و جیهاندا. 

^{بەڵام گازی سروشتی و بازرگانیی گازی سروشتی، جیاواز لە نەوت، خەسڵەت و جیۆپۆلەتیكی تایبەت بەخۆی هەیە، هەروەها كاراكتەرەكانیشی جیاوازن. كورد نزیكەی یەك دەیە لەمەوبەر دەستی بە پیشەسازیی نەوت كرد، ئێستا لە قۆناغی هەناردەكردندایە، بەڵام پرۆسەكە سەبارەت بە گازی سروشتی جیاوازە. هەناردەكردنی گازی سروشتی واتە بوون بە بەشێك لە "پەیوەندیی هێز"ی نێوان بەرهەمهێنەرانی گازی سروشی و كڕیارەكانی. بازرگانیی گازی سروشتی تا رادەیەكی زۆر بە سیاسەت بارگاوی بووە، بووەتە كەرەستەیەكی پیادەكردنی سیاسەتی دەرەوە لە نێوان كڕیاران و فرۆشیاراندا، ئەمەش بێگومان كاریگەری لەسەر كوردستان دادەنێ لە حاڵەتی هەناردەكردنی گازی سروشتیدا.}

^{ئەوروپا، بەتایبەتی وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا، یەكێك لەو بازاڕانەیە كە هەرێمی كوردستان چاوی تێبڕیوە و دەیەوێت گازی سروشتیی خۆی هەناردە بكات. لەو رووەوە، ئەوروپییەكان بازاڕێكی گەورەی گازی سروشتین و لە نزیكەی 66%ی تێكڕای بەكاربردنی گازی سروشتی كە هاوردەی دەكەن، نیوە زیاتری لە رووسیا دەكڕن. واتە یەكێتی ئەوروپا بەشێوەیەكی فراوان پشتی بە هاوردەكردنی گازی رووسیا بەستووە، پشتبەستنی ئەوروپا بەشێوەیەكە كە هەندێك لە وڵاتانی ئەندامی یەكێتی ئەوروپا وەك سلۆڤینیا و سلۆڤاكیا و هەنگاریا، بەرێژەی 100% پشتیان بە گازی سروشتیی رووسیا بەستووە.}

^{ستراتیجی یەكێتیی ئەوروپا بریتی بوو لە كشان بەرەو رۆژهەڵاتی ئەوروپا و لەخۆگرتنی ئەو وڵاتانەی لە رابردوودا خاوەنی سیستمێكی كۆمۆنیستی بوون، وەك گەرەنتی دووبارە دابەشنەبوونەوەی ئەوروپا بۆ دوو بلۆك. هەروەها بۆ فراوانكردنی ئابووری و بازاڕی هاوبەش، بەڵام رووسەكان لەبەرامبەردا ئەم سیاسەتی لەخۆگرتنەی یەكێتی ئەوروپایان وەك هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی خۆیان زانی، بەتایبەتی لە وڵاتانی ئەوروپای رۆژهەڵات و باڵكان و دەریای بەڵتیك و قەوقاز. بۆ مۆسكۆ كە لەسەر پشكۆی رۆژگاری یەكێتیی سۆڤیەت سیاسەت دەكات و وەكو هێزێكی گەورەی جیهانی (Super Power) هەڵسوكەت دەكات، فراوانبوونی یەكێتی ئەوروپا بەرەو ئەو ناوچانەی كە پێشتر هەندێكیان بەشێك بوون لە یەكێتیی سۆڤیەت و بەشێكی تریشیان هاوپەیمانی بوون لەنێو پەیمانی وارشۆ و ئێستاش رووسیا هەندێكیان بە زۆنی هەژموونی خۆی هەژمار دەكات، ئەوە بە مانای هەڕەشە بوو لە هەوڵەكانی رووسیا بۆ بەدەستهێنانی هێز (Power Struggle) . ڤلادیمیر پوتین هەموو كەرەستەكانی بەردەستی خۆی خستەكار لە پێناوی راگرتنی شەمەندەفەری یەكێتیی ئەوروپا بەرەو ناوچەكانی نفوزی روسیا و لاوازكردنی هاوبەندیی یەكێتییەكەش لەو ناوچانەی كە بوونەتە ئەندامی بلۆكی ئەوروپا. لێرەوە داینامیكی ئاسایشی ئەوروپا لە نێوان مۆسكۆ و برۆكسلدا بەردەوام لە كارلێك و كاریگەریدانان لەسەر یەكتری و هاوسەنگی و ناهاوسەنگیی هێزدایە.}

^{گازی سروشتی فاكتەرێكی ئەو داینامیكەی نێوان ئەوروپا و رووسیایە، لەلایەك بۆ ئەوروپییەكان گازی سروشتی سەرچاوەیەكی سەرەكیی وزەیە بۆ بەكارخستنی پیشەسازی و گەرمكردنەوە و گواستنەوە، یاخود بە دەربڕینێكی دیكە، سەرچاوەیەكی سەرەكیی بەگەڕخستنی ئابوورییە. هەر پچڕانێك یاخود كورتهێنانێك لە هاوردەكردنی گازی سروشتی دەبێتە هۆی زیانگەیاندن بە ئابووری و بازاڕی یەكێتییەكە كە بنەچەی دروستبوون و مانەوەی یەكێتی ئەوروپایە. لەلایەكی دیكەوە گازی سروشتی یەكێكە لەو كەرەستانەی كە مۆسكۆ بۆ پارێزگاری لە هێز و كاریگەریی خۆی لەسەر ئەوروپا بەكاری دەهێنێت. لەڕێی گازی سروشتییەوە فشار بۆ سەر ئەندامانی یەكێتیی ئەوروپا دروست دەكات، بە تایبەتی ئەندامە نوێیەكانی ئەو یەكێتییە، بۆ ئەوەی لە بازنەی كاریگەریی رووسیادا بمێننەوە. بۆ رووسەكان بازاڕی گازی سروشتیی ئەوروپا پەیوەندی بە بەردەوامیی هێزی رووسیاوە هەیە، چونكە هەروەك چۆن ئەوروپییەكان پشتیان بە گازی سروشتیی رووسیا بەستووە، بەهەمان شێوە رووسەكانیش پشتیان بە بازاڕی ئەوروپا بەستووە. وەك چۆن گازی سروشتیی رووسیا بۆ ئەوروپییەكان بریتییە لە سەرچاوەیەكی وزە و خەمی ئاسایشی وزە، بۆ رووسەكانیش لە پەیوەندییەكی بازرگانی دەرچووە و بووەتە بەشێك لە گۆڕاوەكانی پەیوەندیی ستراتیجی لەنێوان هەردوولا.}

^{لەچەند ساڵی رابردوودا، ئەوكاتەی كە ئەوروپییەكان ویستیان بەدوای سەرچاوەی دیكەی گازی سروشتیدا بگەڕێن بۆ ئەوەی لانیكەم بەشێك لە باری گرانی پشتبەستن بە گازی سروشتیی رووسیا كەم بكەنەوە، رووسەكان زۆر بە وردی كاریان لەسەر ئەم هەوڵەی ئەوروپییەكان كرد، لەسەر چەند ئاستێكی جیاواز.}

<sup>لەسەر ئاستی ئەوروپا: رووسەكان هەرزوو كەوتنە خۆیان بۆ ئەوەی ئەوروپییەكان بە ئاسانی دەستیان بە سەرچاوەی دیكەی وزە نەگات. لەم بارەیەوە كۆمپانیای گازپرۆم كەوتە كڕینی پشك لە كۆمپانیا نیشتیمانییەكان و كۆمپانیا گەورەكانی وزە لە وڵاتانی ئەوروپا، بۆ نموونە لە هەنگاریا و نەمسا و بولگاریا. هەروەها بەشێك لە سیاسییە خاوەن نفوزە ئەوروپیەكانیان وەك راوێژكار لە گازپرۆم دەستنیشان كرد، لە نموونەی گێرهارد شرۆیدەر، راوێژكاری پێشووی ئەڵمانیا.

لەلایەكی دیكەوە، پێشنیازی چەند هێڵێكی گواستنەوەی گازی سروشتییان بۆ ئەوروپا كرد، هەندێك لەو بۆڕییانە بۆ ئەوە بوو كە قەیرانی ئۆكراینا كاریگەریی نەكاتە سەر پرۆسەی گواستنەوەی گازی سروشتی و بۆ ئەوروپییەكانی بسەلمێنن كە كێشەكە بریتی نییە لە گازی رووسیا، هێندەی پەیوەندی بە قەیرانی ئۆكرایناوە هەیە، لەم پێناوەشدا بۆڕیی گازی نۆرد ستریم لە باكوور و توركیش ستریمیان لە باشوورەوە خستە بواری جێبەجێكردنەوە. جگە لەمەش چەند بۆڕییەكی وەهمی بۆ كێبڕكێی بۆڕییەكانی ئەوروپا راگەیاند، وەك بۆڕیی ساوس ستریم كە تەنیا مەبەست لێی پاشەكشە بوو بە بۆڕیی نابۆكۆ.</sup>

^{لەسەر ئاستی وڵاتانی بەرهەمێنی گازی سروشتی: رووسەكان مێژوویەكیان هەیە لەگەڵ دەستخستنە ناو كاروباری وڵاتانی خاوەن گازی سروشتییەوە. بۆ نمونە، دەگوترێت داگیركردنی تیبلیسیی پایتەختی جۆرجیا لە ساڵی 2008، چەند مەبەست لێی ئاگاداركردنەوەی ئەو وڵاتە بوو لەبارەی بوونە ئەندامی ناتۆ، ئەوەندەش ئاگاداركردنەوەیەك بوو بۆ ئازەرییەكان سەبارەت بە هاوكاریكردنی ئەوروپا لە بواری گازی سروشتی. هەروەها لە ناوەڕاستی ئاسیا كە وڵاتانی وەك كازاخستان و توركمانستان و ئۆزبەكستان خاوەنی یەدەگێكی گەورەی گازی سروشتین، رووسیا رۆڵێكی گەورەی هەیە لە سیاسەتی ناوخۆی هەر یەك لەو وڵاتانە، پشتیوانیی دیكتاتۆرەكانی ئەو وڵاتانە دەكات، لەڕێگەی چوارچێوەی ئابووری و سەربازیی هاوبەشەوە تاوەكو ئێستا ئەو وڵاتانەی راگرتووە لە بەرامبەر هاوكاریكردنی كەرتی وزەی ئەوروپا. لەبەرامبەر فراوانبوونی ئەوروپادا، رووسەكان لە ڕوانگەی پەیوەندیی مێژوویی و كولتووری و سیاسی وڵاتانی ناوەڕاستی ئاسیا و قەوقازەوە، پەرە بە كۆنسێپتی ئۆراسیانیزم دەدەن، بۆ ئەوەی ئەو دەوڵەتانە لە چوارچێوەیەكی دیاریكراودا كۆبكاتەوە و لەوە زیاتر بەرەو بلۆكی ئەوروپا نەچن.}

^{لە هەندێ حاڵەتیشدا رووسەكان تا ڕادەی ئازاردان بە ئابووری وڵاتانی ئاسیای ناوەڕاستدا رۆچوون تەنها بۆ ئەوەی، بۆ نموونە ئەوكاتەی توركمانستان نیازی گرێدانی گازی سروشتیی خۆی هەبوو لەگەڵ بۆڕی گازی نابوكۆ، رووسەكان ئامادەبوون دووهێندەی نرخی بازاڕ بدەن بە توركمانستان تەنیا بۆ ئەوەی گازی سروشتیی ئەو وڵاتە نەچێتە بۆڕی ئەوروپییەكانەوە و نەبێتە جێگرەوەی گازی سروشتیی رووسیا. بەڵام دوای ئەوەی كە پرۆژەی نابوكۆ بەرەو شكست چوو، ئیتر مۆسكۆ ئامادە نەبوو گازی سروشتی بە نرخی بازاڕیش لە توركمانستان بكڕێت، ئەو كاتەشی كە توركمانستان ویستی گازی سروشتی بۆ چین هەناردە بكات، رووسەكان دوو بۆڕی گازی سروشتییان بۆ چین دروست كرد بۆ كێبڕكێی بۆڕی گازی توركمانستان.}

^{ئەم نموونانە ئەوەمان پێدەڵێن كە پەیوەندیی نێوان رووسەكان و ئەوروپییەكان سەبارەت بە گازی سروشتی تەنیا لە ئاستی بازرگانیدا نەماوەتەوە، بەڵكو ئاڵۆز و فرەئاستە. هەرێمی كوردستان كە قەوارەیەكی دیفاكتۆی سیاسییە و بە چەندین كێشەی ناوخۆیی و عێراقی و ناوچەییەوە گیرۆدە بووە و پیشەسازیی وزە و گازی سروشتیش بە تایبەتی لە سەرەتایی سەرەتادایە، پێویستە بە هەستیارییەوە مامەڵە لەگەڵ گازی سروشتی بكات. پێویستە جیۆپۆلەتیكی گازی سروشتی بە وردی بخوێندرێتەوە.}

^{بۆ كورد، گازی سروشتی پێویستی بە پراگماتیزمە، بەشێوەیەك كورد بەرەو عەقڵانیەت بەرێت. لە جیاتی وەهمی گەورە و ڤیژنی ناواقیعی، گازی سروشتیی هەرێمی كوردستان وەك كاڵایەكی بازرگانیی ناسیاسیانە بە بازاڕەكانی دنیا بناسێنرێت. راستییەك هەیە كە لەڕووی توانای بەرهەمهێنان و پێشكەوتن و شیاویی تەكنیكی و شوێنی جوگرافی و پێكهاتە و پەیوەندیی سیاسییەوە، كورد دوورە لەوەی ببێتە جێگرەوەی گازی سروشتیی رووسیا.}

^{ئەوروپییەكان تەنیا ساڵی رابردوو 178 ملیار مەتر سێجا گازی سروشتییان لە رووسیاوە هاوردە كردووە، هەرێمی كوردستان لە باشترین دۆخدا ناتوانێت ساڵی 20 ملیار مەتر سێجا گازی سروشتی بەرهەمبهێنێ. لەڕووی تەكنیكییەوە، رووسەكان خاوەنی كۆمپانیای گازپرۆمن كە توانایەكی تەكنیكی و مرۆیی و دارایی بێ ئەندازەی هەیە، لە كوێ و چۆن و بە چ تەكنەلۆژیایەك بیەوێت، گازی سروشتیی وڵاتەكەی دەگەیەنێتە ئەوروپا. لەڕووی جوگرافییەوە، رووسەكان دەتوانن لەڕیگەی چوار دەریا و رێی وشكانی و سنووری 17 وڵاتەوە گازی سروشتیی خۆیان هەناردە بكەن.}

^{ئەوەی بۆ كورد گرنگە، بریتی نییە لە جێگرتنەوەی رووسەكان، بەڵكو بریتییە لە دروستكردنی بازاڕ بۆ گازی سروشتیی خۆی وەكو كاڵایەكی بازرگانی. رەنگە لێرەدا پرسیاری ئەوە بێتە پێشەوە كە كورد چۆن دەتوانێت پارێزگاری بكات لە سروشتی بازرگانیانەی گازی سروشتیی خۆی؟ ئەم ئەركە بە دابەشكردنی گازی سروشتیی هەرێمی كوردستان دەكرێت لەنێوان بازاڕە جیاوازەكانی گازی سروشتیدا. ئەوەش لەڕێی بەشداریكردن لەسەرجەم ئەو بۆڕییانەی كە لە ناوچەكەدا بۆ گواستنەوەی گازی سروشتی بنیاد دەنرێن، بێ گوێدانە خاوەندارێتییەكەیان. بۆ نموونە گازی سروشتی بدرێتە بۆڕیی گازی تاناپ كە یەكێتی ئەوروپا پشتیوانی دەكات، لە هەمان كاتیشدا دەتوانێت هاوبەشی بكات لە ناردنی گازی سروشتی بۆ بۆڕیی گازی توركیش ستریم كە بەشێكە لە ستراتیجی رووسەكان. جۆراوجۆركردنی بازاڕیش یەكێكە لە ڕێگاكانی بەبازرگانیكردنی گازی سروشتی. دەكرێت گازی سروشتی بەرەو ئەو بازاڕانەش بڕوات كە رووسەكان كەمتر تێیاندا ئامادەن، وەك بازاڕەكانی پاكستان و هیندستان و رۆژهەڵاتی ئاسیا.}

^{بازاڕی ئەوروپا بۆ ئەوروپییەكان و رووسەكانیش گرێیەكی ئاڵۆزە كە كورد نە پێویستی بەوەیە و نە لەتواناشیدایە یاریی تێدا بكات. هاوكاریكردنی كورد لەگەڵ رووسەكان لە بواری گازی سروشتیدا هۆكارێك دەبێت بۆ ئەوەی گازی سروشتیی هەرێمی كوردستان بكەوێتە سەرپێی خۆی. بە نەرمی مامەڵەكردن لەگەڵ گازی سروشتیدا گەرەنتی خۆنەبەستنەوە بە یەك هاوبەش و یەك راڕەو و یەك بازاڕ دەكات كە لە ئەنجامدا هەریەك لەمانە دەبنە هۆی دامەزراندنی گازی سروشتی وەك كاڵایەكی ستراتیجی بۆ هەرێمی كوردستان و لە مەترسیی كێبڕكێ دەیپارێزێت و كێشە و ململانێی ناپێویستیش لە كۆڵ ئەو سامانە بەبەهایە دەكاتەوە.}

^{ئەوكاتەی گازی سروشتیی هەرێمی كوردستان بە ناسیاسییانە مامەڵەی لەگەڵ كرا، دەبێتە سەرچاوەیەكی نوێ بۆ بازاڕەكانی وزە بۆ پڕكردنەوەی ئەو كورتهێنانەی لە بازاڕە ناوچەیی و جیهانییەكاندا دروست دەبێت. واتە سەرچاوەیەكی تەواوكاری، زیاتر لەوەی سەرچاوەیەكی جێگرەوە بێت. دەكرێت لە كوێ بازاڕ بۆ فرۆشتنی گازی سروشتی هەبێت، لەگەڵ ژێرخانی پێویست بۆ گواستنەوەی، گازی سروشتیی كوردستان بۆ ئەوێ هەناردە بكرێت. لە كۆتاییدا، گازی سروشتیی هەرێمی كوردستان وەك كاڵایەكی بازرگانی لەپێناوی تەواوكردنی بەكارهێنانی وزەی جیهانی دەبێتە هۆكاری پتەوكردنی بنەماكانی بازرگانیی نێوان كوردستان بازاڕەكانی وزە، نەوەك ئامرازێكی سیاسی بۆ لاوازكردنی پێگەی وڵاتێك.}

^24/5/2017