عەبدولڕەحمان سدیق
بۆ تێگەیشتن لە متمانەی نێوان گەورەكان ، زۆر لە پسپۆڕانی بواری كۆمەڵناسی دەمانبەنەوە سەردەمی منداڵی و، باس لە متمانەی نێوان ساوا و دایكان و باوكان دەكەن و دەڵێن : متمانەی بێ سنووری هەموو ساوایەك بە دایك و باوكی تاوەكو ئەوكاتە بەردەوام دەبێ كە راستگۆ دەبن لەگەڵی و، ئەو بەڵێنانەش جێبەجێدەكەن بۆی كە پێیانداوە ، سەرەتای نەمانی متمانەش لەوێوە دەستپێدەكات كە منداڵ درۆ و بێ بەڵێنی لە دایك و باوكی خۆی دەبینێت. لەوانەیە بۆ نێوان گەورەكانیش ئەم پێشەكییە هەر راست بێت، چونكە متمانە سرووشتێكی ئایندەیی هەیە نەك هەنووكەیی، واتە متمانە لە ئەنجامی كەڵەكەبوونەوە دروستدەبێ نەك بەتەنها جارێك ، بۆیە متمانە بژاردەیەكی ئەخلاقی دوو لایەنەیە لەنێوان مرۆڤەكاندا،بەردەوامبوونیشی دەوەستێتە سەر ئەنجامەكانی دوای متمانە پێدان.
لەبەرئەمەشە پەیوەندی نێوان بنیاتنان و رووخاندنی متمانە، پەیوەندییەكی هاوشێوەیە، واتە ئەگەر لەلایەكەوە نەما یان لاوازبوو، ئەوسا لای بەرامبەریشەوە نامێنێ یان لاواز دەبێت.
راستە متمانەی رووخاویش بنیاتدەنرێتەوە ئەگەر هۆكاری رووخانەكەی بەهۆی بارودۆخێكی نەخوازراوەوە بووبێت، بەڵام ئەگەر بەهۆكاری خودی و كەسیی بێت، ئەوسا بنیاتنانەوەی زۆر زەحمەت دەبێت، ئەگەر بشكرێت دەبێتە پینەكردنەوەی متمانە نەك بنیاتنانەوەی، چونكە لەم حاڵەتەدا وەك بنیاتنانی متمانە گران دەبێت، ئەوسا بنیاتنانەوەشی زۆر گرانتر دەبێت .
بۆیە (نیچە) دەیگوت : "خەمی من بۆ ئەوە نییە كە تۆ درۆت لەگەڵ كردووم، خەمی من بۆ ئەوەیە كەئیدی ناتوانم متمانە بەقسەكانت بكەم".
لێرەوەیە كاتێك كە متمانە دەدرێت، دواتر لەسەر متمانەپێدراو ئەوە پێویستە كەئەو متمانەیە بپارێزێ و پەرەی پێبدات و زیاتری بكات ، ئەگەرنا ، ئەو متمانەیەی لێوەردەگیرێتەوە تاوەكو ئەوكاتەی بەكار و كردەوەی چاك ، جارێكی دیكە شایانی متمانەپێدان دەبێتەوە.
بۆیە وەك متمانەپێدان پرۆسەیەكی كاتییەو بۆ هەتاهەتایی نییە ، هەر ئاواش لێسەندنەوەی متمانە مەسەلەیەكی كاتییەو بۆ هەتاهەتایی نییە، چونكە لێسەندنەوەی متمانە پێدانی هەلێكە بۆ متمانەلێسەندراو بۆ بەخۆداچوونەوە نەك لەسێدارەدانێكی سیاسی بۆ لەنێوبردن.
جێگەی سەرسووڕمانە كە هەروەك زۆر كەس لایان وایە دەست لەكاركێشانەوە مردنە، بەهەمان شێوەش لە مەسەلەی لێسەندنەوەی متمانەدا، هێشتا زۆر لە سیاسییە عێراقییەكان لایان وایە كە لێسەندنەوەی متمانە یەكسانە بە لەسێدارەدانی سیاسی !!
ئەمە لەكاتێكدا زۆربەی شارەزایانی سیاسی ئەو راستییە دەزانن كە لێسەندنەوەی متمانە هەنگاوێكی دەستوورییەو، دوو رێگەی دەستووری هەیە، هەركامیان سەری گرت پرۆسەكە كۆتایی دێت، بەڵام ئەم بارگرژییە نائاساییەی كە دروستكراوە شتێكە جێگەی سەرنجە، چونكە ئەوە نیشاندەدات كە هەندێك لە ئەندامانی (دەوڵەتی یاسا) نایانەوێ (یاسای دەوڵەت) وەك خۆی جێبەجێبكەن.
راستە تائێستا لەم عێراقەی دوای رژێم پرۆسەی لێسەندنەوەی متمانە لە هیچ حكومەتێك پیادە نەكراوەو، مەسەلەكە نوێیەو پێشینەی نەبووە، بەڵام لەبەرئەوەی مەسەلەكە دەستوورییە ، خۆ هەر دەبێ رۆژێك دابێت ئەم كارە ئەنجامبدرێت، ئەوسا ئەگەر دەنگی پێویستی هێنا ئەوا كەسێكی دیكە باشتر كاری حكومەت بەڕێوە دەبات، خۆ ئەگەر دەنگی پێویستیشی نەهێنا، ئەوسا سەرۆك وەزیران گۆڕانكاری لە گوفتار و رەفتاری خۆیدا دەكات ، واتە لەهەردوو حاڵەتەكەدا گەل سوودمەند دەبێت، دەستوور پیادە دەكرێت، رێگە لە تاكڕەویی و دیكتاتۆری دەگیرێت ، چونكە پرسی لێسەندنەوەی متمانە پڕۆڤەیەكی دیموكراسییە لەپرۆسەی سیاسی نوێداو، رێگە چارەیەكی ئاشتییانەیە دوور لە كودەتای سەربازی و زەبروزەنگی سوپا .
نووسەرو توێژەر، یەكەم وەزیری ژینگەی عێراق دوای رووخاندنی رژێمی سەدام
