^{عارف قوربانی
بەپێی هەلومەرج و كاتی جیاوازی مێژوویی، هەریەك لە (فارس و كورد و عەرەب و پاشان تورك) چوار نەتەوەی كۆنی ئەم ناوچەیەن. پرسیارێكی دروستە بۆچی كورد وەك نەتەوە دراوسێیەكانی نەبووە بە خاوەن دەوڵەتی خۆی؟ ئەو هەلومەرج و بارودۆخە تایبەتانە چی بوون وایان كردووە فارس و عەرەب و تورك خاوەن ئیمپراتۆریەتی گەورە، حوكمڕانی درێژخایەنی تایبەت بەخۆیان بن و كوردیش وەك گەلێكی پەرتەوازە، نیشتمانێكی داگیركراو و دابەشكراو بمێنێتەوە؟}

^{هەروەها ئەوەش پرسیارێكی بەجێیە ئەگەر لە رابردوودا ئەو هەموو گۆڕانكاری و شەڕە گەورانەی ناوچەكە و جیهان، رووخانی ئیمپراتۆریەتەكانی عەرەب، سەفەوی، عوسمانی، لەبەریەك هەڵوەشانەوەی ئەو دەسەڵاتە تەمەن سەدان ساڵانەی ناوچەكە كە بوون بەهۆكار بۆ دروستبوونی دەیان دەوڵەتی تازە، ئەگەر ئەو رووداوانە دەرفەتیان بۆ سەربەخۆیی كورد نەڕەخساندبێت، ئێستا چی وای كردووە بگوترێت هەلومەرج لەبارە بۆ دروستكردنی دەوڵەتی كوردستان؟}

^{با بزانین ئەو هەلومەرج و دەرفەتە نێودەوڵەتی و هەرێمایەتییانە كامانەن كە دەرگا بەڕووی سەربەخۆیی كوردستاندا دەكەنەوە؟ چ گۆڕانكارییەك لە هاوكێشە هەرێمایەتییەكاندا هاتووەتە ئاراوە تا تابۆی پرسی دەوڵەتی كوردستان شكێندرابێت؟}

^{هەر بەڕاست هەڵوێستی وڵاتە داگیركەرەكانی كوردستان بەو جۆرەیە كە لایەنگری دروستكردنی دەوڵەتێك بن بۆ كورد؟ ئایا سەربەخۆیی كوردستان لە پارچەیەكی خاكەكەی، مەترسی دەخاتە سەر پارچە پارچەبوونی وڵاتانی تری دراوسێی؟ وەك چۆن لە قۆناغی شۆڕشدا، ئەوە راست بوو گەشەكردنی بزووتنەوەی كوردی لە پارچەیەكی كوردستان بەشێوەی راستەوخۆ كاریگەری لەسەر گەشەكردنی گیانی كوردایەتیی پارچەكانی تر هەبووە، ئایا لە قۆناغی گواستنەوەی شۆڕشەوە بۆ دەوڵەت، ئەو تێگەیشتنە هەر راستە كە بگوترێت سەربەخۆیی كورد لە پارچەیەكی كوردستان، زەمینە بۆ سەربەخۆیی پارچەكانی تر دەڕەخسێنێ؟}

^{وەڵامی ئەم پرسیارە تێگەیشتنێكی درك پێنەكراوە كە ئێستا لای وڵاتانی سەردەستەی ناوچەكە دروست بووە و پێیان وایە دروستكردنی دەوڵەتی كوردستان لە ناوچەكەدا، كۆتایی بە مەترسی لەسەر دەوڵەتانی دیكە دەهێنێت. چونكە هیچ لۆژیكێك ئەوە ناسەلمێنێ‌ دۆخێك دروستبێت چوار دەوڵەتی كوردی لە ناوچەكەدا سەرهەڵبدات. هەروەك ئەوەش چاوەڕوانییەكی قورسە پێتوابێت هەلومەرجێك دروستبێت نەخشەی چوار وڵات پێكەوە سەرلەنوێ‌ دابڕێژرێتەوە بۆ دروستكردنی دەوڵەتێكی تازە لە ناوچەكەدا. ئاساییە رووداو و گۆڕانكارییەكان ببنە هۆی دەستكاریكردنی نەخشەی وڵاتێك یان دووان و بەهۆیەوە چیرۆكی كورد بگاتە كۆتایی.}

^{گۆڕانكاری لە هزری وڵاتانی ناوچەكە بەرانبەر دەوڵەتی كوردستان لەم تێگەیشتنەوەیە. كورد بووە بە ژمارەیەكی لەبەرچاوگیراو، هەلومەرجی نێودەوڵەتی وەك ئەمری واقیع دەوڵەتێك دەسەپێنێ‌. دروستكردنی دەوڵەتیش لەهەر بەشێكیان، كۆتایی بە مەترسی لەسەر دەوڵەتەكانی دیكە دەهێنێت. لە تێگەیشتنی هەر كامیانەوە دروستبوونی دەوڵەتی كوردستان لەسەر حسابی پارچە پارچەبوونی وڵاتی بەرانبەر، لە كۆڵبوونەوەی بەڵای كوردە لەسەریان. ئێران و توركیا هەریەك بۆ مەبەست و بەرژەوەندیی خۆیان دەیانەوێ‌ لەسەر حسابی دابەشكردنی وڵاتانی عەرەبی، كێشەی كورد لەكۆڵ خۆیان بكەنەوە. سیاسەتی نێودەوڵەتیش بۆ دەستگەیشتن بە سەرچاوەكانی وزە لەم دوو بەشەی كوردستانی سووریا و عێراق، لەگەڵ بەرژەوەندییەكانی ئێران و توركیا یەكانگیر بووە.}

^{لە مێژوودا زۆرجار ململانێ‌ یاخود ناكۆكیی نێوان دوو تەرەف، دەرفەتی بۆ لایەنی سێیەم دروستكردووە كە مەرج نییە ئامانجی هیچكام لە دوو لایەنە ناكۆكەكە بووبێت. یان جاری وا هەبووە ستراتیج و ئامانجی دەوڵەتێك، بووە بە دەرفەت بۆ گەیشتن بە ئامانجی لایەنێكی دیكە، بێ‌ ئەوەی خواستی تەرەفی یەكەم بووبێت. ئەوەی وای كردووە بووبێتە دەرفەت بۆ دروستكردنی دەوڵەتی كوردستان،  بوونی كۆمەڵێك بەرژەوەندی و بەریەككەوتنە. ستراتیژی سیاسەتی نێودەوڵەتی، لەگەڵ خواست و بەرژەوەندیی هێزە هەرێمایەتییەكان، هەروەها بوونی ناكۆكی و ململانێی نێوانیان، دەرفەتی ئەوەی دروستكردووە، لەسەر خاكی كوردستانی عێراق و سووریا دەوڵەتی كوردستان دروست بكات.}

^{ئێستا ئەگەر تەماشای ویستێكی سیاسەتی نێودەوڵەتی و ستراتیجی دەوڵەتی ئێران بكەین لە ناوچەكەدا چۆن یەكانگیر بووە، عەرەب لەڕووی ژمارەی مرۆییەوە نزیك دەبنەوە لە نیو ملیار، خاوەن جوگرافیایەكی پێكەوە گرێدراوی پان و بەرینن، ئاو و وزە وەك دوو سەرچاوەی هێز لە نیشتمانەكەیاندا زۆرن، خاوەن ئاین و كولتوورێكن مرۆڤی شەڕانگێز بەرهەم بێنن، كۆی ئەم توانایانە پێكەوە دەبنە مەترسی لەسەر جیهان، بۆیە سیاسەتی ناودەوڵەتان كردوونی بە 22 پارچەوە. ئەوەی كە زۆرجار كەفوكوڵی كوردایەتی وەك ماف باسی دەكات، بۆچی رەوایە عەرەب 22 دەوڵەتیان هەبێت و كورد دەوڵەتێكی نەبێت؟ لە بنەڕەتەوە ئەوەی عەرەب بۆ رێگرییە لە یەكێتیی نێوانیان. ئێستا ئێران و رۆژئاوا لەوەدا هاوئامانجن، ئێران دەیەوێ‌ پەرە بە تەشەیوع بدات، چاوی لەوەیە ناسنامەی عێراق بگۆڕێت بۆ دەوڵەتێكی عەرەبی شیعی. رۆژئاواش زیاتر خوازیاری گەورەكردنەوەی درز و كەلێنی نێوان یەكێتیی عەرەبەكانن و لە هەمانكاتدا چاوی بڕیوەتە دروستكردنی لەمپەرێكیش لە نێوان توركیا و وڵاتە سوننییەكان. بۆیە چاوپۆشییان لە ئێران كرد پەل بهاوێت بۆ عێراق و سووریا و لوبنان و بچێتە قووڵایی عەرەبەكانەوە.}

^{ئەوەی لەم هاوكێشەیەدا دەبێتە دەرفەت بۆ كورد، ئەوەیە كە مانەوەی كورد لە عێراقدا رێگرە لەبەردەم گەیشتنی ئێران بەو ئامانجە، بۆیە ئێران چاوی لەوەیە كورد عێراق جێبهێڵن، بەوەش لەلایەك عێراقێكی شیعی لەسەر سینییەكی زێڕ پێشكەش بە ئێران دەكەن و لەلایەكی تریشەوە لە سۆنگەی باوەڕبوون بە دروستبوونی یەك دەوڵەت بۆ كورد، دەستەبەری یەك پارچەیی وڵاتەكەی دەكات. بەڵام دەیەوێ‌ دڵنیایی ئەوەشی بدەنێ‌ كە نابن بە دراوسێیەكی خراپ. ئەوەی لە زاری عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراقەوە ورووژێندرا كە دەمانەوێ‌ لەگەڵ كوردستان ببینە دوو دراوسێی باش.}

^{توركیاش وەك وڵاتێكی بەهێز و خاوەن كاریگەریی لە ناوچەكەدا، ناكۆكی بۆ دروست نابێت لە دروستكردنی دەوڵەتی كوردستان. چونكە لەلایەك لەمپەرێك دەكەوێتە نێوانی ئەو و سێ‌ دەوڵەتی شیعییەوە، هەروەها بۆ ململانێكانی ئایندە پشتی یە ستراتیجی ئاو بەستووە، بەشێكی زۆری ئاوەكەی لە بەشە خاكەكەی كوردستاندایە. دروستكردنی دەوڵەتی كوردستان لەسەر حسابی پارچە پارچەبوونی عێراق و سووریا، یەكپارچەیی توركیا دەستەبەر دەكات. لەلایەكی تریشەوە بۆ تێركردنی پێویستییەكانی چاوی لە وزەی كوردستانە. دەیەوێ‌ بەرژەوەندییەكانی وزەی كوردستان بەخۆیەوە ببەستێتەوە، لە ئێستاشەوە جۆرێك پابەندێتی پێشوەختەی بۆ نەوت و غازی كوردستان بە توركیاوە دروستكردووە.}

^{تەنانەت ئەمە بۆ ئەوروپاش هەر راستە، یەكەم لەبەر بوونی سەرچاوەیەكی وزەی زۆر لەو جوگرافیایەی كوردستان و نزیكی لە ئەوروپاوە چاویان لەوەیە وەك سەرچاوەیەكی هەرزان بگاتە دەستیان. دووەمیش بەهۆی ئەوەی توركیا وەك دەرگاوان لە سەدەی رابردوودا دەرگایەكی باش بوو بۆ رێگری لە پەڕینەوەی توندڕەوی ئیسلامی بۆ ئەوروپا. پێویستیان بە دەرگاوانی زیاتر و دەرگای قایمتر هەیە. كوردستان دەبێتە لەمپەرێكی بەهێز.}

^{مێژوو ئەوەی سەلماندووە كە دۆزینەوەی دەرفەتەكان هۆكاری گۆڕانكاریی گەورەیە. ئەتاتورك لەسەر پاشخانی دەوڵەتێكی رووخاو، بە قۆستنەوەی دەرفەتی خواست و پێویستی بلۆكی سەرمایەداری بۆ رێگری لە هەژموونی سۆڤیەت بۆ بەكاربردنی دەردەنیل و پەڕینەوە بۆ دەریای سپی، توركیایەكی بەهێزی بنیاتنا. كۆماری ئیسلامیی ئێران و تاڵیبان بە قۆستنەوەی دەرفەتی خواستی رۆژئاوا بۆ دروستكردنی لەمپەر لەبەردەم بڵاوبوونەوەی كۆمۆنیزم هاتنە سەر حوكم. ئێستا كوردستان بەو قۆناغەدا گوزەر دەكات، دەیان دەرفەتی نەبینراوی تر هەن یارمەتیدەرن لە پەڕینەوەی كورد بەرەو كەناری ئارامی. ئایا كورد بەدوای دۆزینەوەی دەرفەتەكانەوەیە یاخود بەهۆی خۆسەرقاڵكردنی بەخۆیەوە هەموویان لەدەست دەدات؟}

^3/3/2017