عارف قوربانی

^{ئێران دەوڵەتێكی خاوەن كاریگەریی ئێجگار گەورەیە لە ناوچەكەدا بەگشتی و رۆڵێكی میحوەریی یەكلاكەرەوە دەگێڕێت لە كێشە و ناكۆكیە هەرێمایەتی و كێشە ناوخۆییەكانی وڵاتە هەرێمییەكاندا. بە ئەندازەی ئەمریكا وەك گەورەترین زلهێزی دونیا، رەوایەتی بە پەلهاویشتن و دەستوەردانەكانی داوە لە كێشە و ململانێی وڵاتاندا. لە سەرزەمینی وشكانی و لە ئاو و ئاسمانەوە دەستی خستووەتە ناو كێشەكانی ناوچەكەوە.} لە رێگەی وشكانییەوە دەستی گەیشتووە بە كێشەكانی پاكستان و ئەفغانستان، توركمانستان و ئازەربایجان و ئەرمەنستان و توركیا و عێراق و هەرێمی كوردستان. لە سنوورە ئاوییەكانەوە گەیشتووە بە عومان و قەتەر و بەحرەین و كوێت و بەسەر وڵاتانی تریشدا گەیشتووەتە ناو سووریا و یەمەن و لوبنان. وڵاتێكە خاوەن ئابوورییەكی بەهێز و خەریكی تەونی جاڵجاڵۆكەیی بەرژەوەندییە ئابوورییەكانیەتی لەگەڵ رووسیا و چین و هیندستان.

^{لەڕووی سەربازیشەوە لەلایەك پەرە بە توانای بەرهەمهێنانی تەكنەلۆجیای سەربازی دەدا و شانبەشانی ئەوەش خەریكی گەشەپێدانی توانا مرۆییە سەربازیەكانیەتی، تەنانەت نەك تەنیا لە ئاستی ناوخۆی ئێران، بەڵكوو سوود لە توانای مرۆیی وڵاتانی تریش دەبینێت لە پێكهێنانی لەشكری گیانفیدا بۆ بەهێزكردنی سوپاكەی. ئێستا لەناو لەشكرەكانی ئێران لە سووریا، لەیەك یەكەدا ئێرانی و ئەفغانی و عێراقی و سووری و لوبنانی پێكەوە دەجەنگن.}

^{ئێرانی ئێستا وڵاتە قەتیسكراو و ئابڵۆقەدراوەكەی جاران نییە، ئەم وڵاتە كاریگەری لەسەر ئاشتی و ئارامیی جیهان هەیە، بەشێكە لە ململانێ‌ گەورەكان. لەگەڵ ئەوروپا و ئەمریكا خەریكی كرانەوەی زیاترن بەڕووی یەكتریدا، پێچەوانەی رابردوو نەك جیهان خوازیاری توندكردنی گەمارۆی زیاتر نین لەسەری، بەڵكوو بە چاوی بازاڕێكی پێویست لێی دەڕوانن و دەیانەوێ‌ دەرگاكانی بەڕوویاندا بكرێتەوە.}

^{گەرچی پێشتریش ئەوەم خستووەتەڕوو كە گومانی ئەوە دەكرێت ئامانجی سیاسەتی نێودەوڵەتی لەم كرانەوەیە و لە بەهێزكردن و گەورەكردنەوەی رۆڵی ئێران و چاوپۆشیكردن لە دەستوەردانەكانی وەك تەڵەیەك بێ بە مەبەستی ئامادەكردنی دوو بلۆكی گەورەی پڕچەك و بەهێزی (سوننی و شیعی) لە جیهانی ئیسلامی و مەبەستە شاراوەكە لە مەودایەكی دوورتردا بۆ بەریەككەوتن بێت، بەڵام ئەگەر واش بێت تا ئەو وادەیە ئێران هەر بەهێز و بەهێزتر دەكرێت.}

^{لە دۆخێكی وادا پرسیاری پێویست ئەوەیە بۆ ئێمەی هەرێمێكی بچووك و لەڕ و لاواز لە پەنا جوگرافیای ئەم دەوڵەتە بەهێزەوە، چۆن مامەڵە بكەین كە سنوورێكی بەرفراوانمان پێكەوە هەیە و بەحوكمی جوگرافیا و بە حوكمی بوونی كێشەی كورد لەو وڵاتە، هەروەها لە رابردووا بەهۆی بوونی كێشە و ناكۆكیی نێوان عێراق و ئێران و هەماهەنگی و هاوكاریی ئێران بۆ شۆڕشەكانمان لە دژی عێراق، پەیوەستبوونی زیاتر لەنێوانماندا هەبووە. ئێستاش بەهۆی دەستوەردانەكانی ئێران لە كێشە ناوخۆییەكانمان و ترسی ئێران لەوەی جوگرافیای كوردستان ببێتە پێگەی نەیارەكانی، مەحكومین بە واقیعێكی داسەپاو كە نە دەتوانین خۆمانی لێ‌ دەرباز بكەین و نە دەشتوانین خۆمانی لێ‌ بدزینەوە.}

^{سیاسەتی دروست ئەوەیە مامەڵەیەكی واقیعی لەگەڵ بكەین، ئەو هەڵەیەی عەرەب دووبارە نەكەینەوە كە ئامادە نەبوون مامەڵە لەگەڵ واقیعی بوون و پێگەی ئیسرائیل بكەن، بۆیە كێشە و ناكۆكییەكانیان هەر بەردەوامە. ئەگەر دەمانەوێ‌ ئەم قۆناغە هەستیارە بە ئارامی تێپەڕێنین، دەبێ‌ دان بەو واقیعەدا بنێین كە بڕیاری یەكلاكەرەوەی كێشەی ئەم ناوچانە ئێستا لەدەستی ئێرانە. لەبەر ئەو هۆكارە و بەهۆی ئەوەش كە دراوسێی یەكترین و بۆ هەتاهەتایە بە هاوسێتی دەمێنینەوە، پێویستمان بە مامەڵەیەكی دروست و دۆستانە هەیە.}

^{مامەڵەی دروست و دۆستانە، یەكسان نییە بە تەسلیمبوون بە ئێران، وەك ئەوەی هەندێك لە سیاسی و چاودێران بەو جۆرە وێنای دەكەن، بەڵكوو راگرتنی هاوسەنگییە لە نێوان ئێران و نەیارەكانی، هەرێمی كوردستان ئەگەر نەبێت بە بەشێك لە كێشەی ئێران و دوژمنەكانی، ئەوە لە واقیعدا وەك خۆی هیچ مەترسییەكی بۆ ئێران نییە و بگرە هیچ پێگەیەكی گرنگیشی نەماوە تا ئێران بە چاوێكی ستراتیژیانە لێی بڕوانێت. پێش هاتنی داعش، هەرێمی كوردستان گرنگ بوو بۆ ئێران و چاوی لەوە بوو كوردستان بكاتە رێڕەوی پەڕینەوە و گەیشتنی بە سووریا و لەوێشەوە بە لوبنان، بەڵام دوای هاتنی داعش و ئەو لێكەوتە و دەرئەنجامانەی لەشەڕی داعش كەوتنەوە، ئێستا ئێران لە دیالەوە بۆ نەینەوا رێگەی وشكانیی كردووەتەوە و پێویستی بە گۆڕەپانەكەی ئێمە نەماوە بۆ ئەو ئامانجە.}

^{دۆخێكی تریش كە وادەكات ئێران نەیەوێ‌ نەیاری هەرێمی كوردستان بێت، ئەوەیە كە ئێران ویستی بە شیعەكردنی ناسنامەی دەوڵەتی عێراقی هەیە، ئەم چواردە ساڵەی دوای رووخانی سەدام گۆڕەپانەكە كرایەوە بەڕووی ئێراندا و بە قورساییەكی زۆرەوە خەریكی تەشەیوعی ئەم وڵاتەیە، شەڕی داعش پرۆسەكەی زۆر خێراتر كرد و ئێستا شتێك نەماوە بەناوی لەمپەری سوننە لە بەردەم ئەو ئامانجە. ئەوەی كۆسپی بەردەمیانە بوونی كوردە لە عێراق، بە مانەوەی كوردیش لەم وڵاتە ئەو ئامانجە بۆ ئێران ئێجگار قورس دەبێت، لەبەر ئەوە ئەگەر ئێران دڵنیابێت لەوەی كورد نابێتە بەشێك لە ململانێكان و كوردستان نابێتە پێگەی نەیارەكانی، ئەوە بە دڵنیاییەوە بۆ ئێران لە هەموو كەس سوودی زۆرترە ئەگەر كوردستان بتوانێ‌ لە عێراق جیابێتەوە. چونكە سەربەخۆیی كوردستان یەكسانە بە شیعەبوونی ناسنامەی عێراق.}

^{بەڵام ئێران ئێستا نیگەرانە لە هەرێمی كوردستان و بە گومانە لەوەی كورد بتوانێ‌ بێلایەن بێت، پێیوایە خەریكە دەبین بە بەشێك لەو جەمسەربەندیەی لەدژی ئێرانن لە ناوچەكەدا. هەرێمی كوردستان بەهیچ جۆرێك قازانج ناكات ببێتە بەشێك لەو ململانێیانە، تا بۆی بكرێت پێویستە بێلایەن بێت، نە ببێتە لایەنگیری ئێران و نە ببێتە لایەنگیری نەیارەكانی. گەرچی راگرتنی ئەو هاوسەنگیەش تاڕادەیەك قورسە، بەڵام سیاسەتی دروست دەتوانێت ئەو رۆڵە بە هەرێم بدات كە پاشكۆی هیچ لایەكیان نەبێت. دەبێت ئەو راستیەمان لەبەرچاو بێت هەریەك لە نەیارە سەرسەختەكانی ئێستای ئێران كە ئیسرائیل و ئەمریكان، خۆیان ئامادەی هەموو جۆرە مامەڵەیەكن لەگەڵ ئەم وڵاتە. بۆیە ناكرێت بەهیوای ئەوانەوە ئێمە ئەم دراوسێ بەهێزە مەترسیدارە لەخۆمان بكەینە دوژمن.}

^{ئەوەی ئێستا هەیە هاوكێشەیەكی ناهاوسەنگە، خەریكە كوردستان دەكرێتە بەشێك لە كێشەكان، لەڕووی ئابوورییەوە هەرێم كراوە بە سینییەكی زێڕ بۆ توركیا، بێگومان ئێران ئەمەی پێ‌ هەرس ناكرێت، دەبێت هەرێمی كوردستان هەوڵ بدات بەرژەوەندیی هاوبەش بۆ هەردوولایان دەستەبەر بكات. ئەمەش كارێكی مەحاڵ نییە، ماوەیەكی زۆرە باس لە راكێشانی بۆڕیی نەوتی كوردستان- ئێران دەكرێت هاوشێوەی ئەوەی بۆ توركیا كراوە، ئەوە یەكێك دەبێت لە ئامرازەكانی راگرتنی هاوسەنگی و دڵنیاییدان بە ئێران، بۆ كوردستانیش وا باشترە كە هەموو هێلكەكانی نەخاتە سەبەتەی یەك وڵاتەوە.}

^12/01/2017