هیوا حاجی
مەترسییەكان لە زۆربووندان
لەسەردەمی ئێستاماندا، مەترسییەكانی سەر ژیانی مرۆڤ تا دێ لە زیادبووندان. هەندێ لەو مەترسیانە جیهانین و دانیشتووانی سەر زەوی بە رێژەی جیاواز هەستیان پێدەكەن. بۆ وێنە، گۆڕانكارییە ژینگەییەكان (گەرمبوونی گۆی زەوی) و تێرۆریزم دوو بابەتی هەرە زەقی سەردەمی جیهانگەرایین. ئەوەی یەكەمیان هەموو كەسێك هەستی پێناكات و هەندێ جار دەگوترێت زیاد لە قەبارەی خۆی گەورە كراوە. بەڵام تێرۆریزم وا نییە. خەڵك لە هەموو سووچێكی ئەم دنیایە زیاتر لە جاران هەست بە بێ ئاسایشی دەكات. بەو مانایەی هەمیشە هەستێك هەیە كە رەنگە لە چركەیەكدا، ئۆتۆمبیلێك لەبەردەمتدا بتەقێتەوە، یان چەكدارێك لە مۆڵێكدا تەقەت لێبكات و یانیش بە لۆرییەك ئاپۆڕایەكی خەڵكی لە شەقامێكدا پان بكرێتەوە. ئەمانە مەترسی جیهانین و تا رادەیەك هەستی بێئۆقرەییان بۆ مرۆڤ دروستكردووە.
مەترسییە لۆكاڵییەكانیش لە تەشەنەدان. دەكرێ بكوژرێی لەبەرئەوەی كەسێك پۆستێكی فەیسبووكەكەتی بەدڵ نییە یان رەخنەت لێ گرتووە. بەئاسانی بە كافر یان جاسووس یان پیاوی ئەم و ئەو لە‌قەڵەم بدرێی. ئەگەر كیژۆڵەیەك بیت، مۆبایلەكەت هەمیشە سەرچاوەی مەترسیە بۆت، چونكە رەنگە مێسیجێكی هەڵە یان قسەكردن لەگەڵ برادەرێكی كوڕت بگاتە ئاستی كوشتنت، ئەگەر منداڵ بیت رەنگە باوك و دایكت ئەشكەنجەت بدەن و بە مۆبایلیش گرتەیەكی ڤیدیۆیی لێ تۆمار بكرێ و پاش چەند خولەكێك لە ئینتەرنێت دابنرێ. لە ماوەی دواییدا، گرتەی جەرگبڕی توندوتیژی جەستەیی لە دژی منداڵان، لەلایەن باوانی خۆیانەوە، بە ئاسانی دەبینرێنەوە. لەوەش هەرگەڕێ تا ئێستا لە كوردەواریدا خەڵك لەسەر كێشەی زەویوزار یان لەسەر مەسەلەی زۆر ساویلكەی وەك فوللایت لێدان لەسەر شەقامەكان دەكوژرێن. ئەمانە بابەتی پەیوەندیدارن بە ئاسایشی جەستەیی مرۆڤەكان و پێویستە شتێك لەبارەیانەوە بكرێت.
حكومەت، تكایە ئەمەیان ئەركی تۆیە!
بەرپرسیارێتیەكانی حكومەت لە ئاست هاووڵاتیاندا بابەتێكە بۆ دیبەیت. ئایدیۆلۆژیاكان لە نموونەی لیبراڵیزم، سۆشیالیزم، سۆشیال دێمۆكرات، كۆنسەرڤاتیڤ و كۆنسەرڤاتیڤی نوێ و هەتا دوایی، هەریەكە و بە رەنگێك ئەركەكانی حكومەتیان دیاری كردووە. هەندێكیان ئەركی زۆر دەخەنە سەرشانی حكومەت لە دابینكردنی ژیانی هاووڵاتیان لە خوێندن و تەندروستی و رێگاوبان و كار و بیمەی كۆمەڵایەتی و هەندێك لەو ئایدیۆلۆژیایانەش بە پێچەوانەوە، پێیانوایە مەرج نییە حكومەت قورسایی هەموو ئەو بابەتانە بخاتە سەرشانی خۆی. مەبەستی من خستنەڕوو یان هەڵسەنگاندنی ئەو ئایدیۆلۆژییانە نییە. ئەوەی من مەبەستمە یەك شتە، ئەویش ئەوەیە: هەموو ئەو ئایدیۆلۆژییە سیاسیانە، لەوپەڕی راست تا ئەوپەڕی چەپ، لەسەر مەسەلەیەكی بنەڕەتی كۆكن، ئەویش ئەوەیە پاراستنی ئاسایشی جەستەیی هاووڵاتیان و رێگریكردن لەوەی هاووڵاتی لەسەر باوەڕی سیاسی، یان دینی یان لەبەر هۆكاری كولتووری یان لەبەر هۆكارێكی دیكە بكەوێتە ژێر مەترسی، ئەركی حكومەتە. پاراستنی گیانی هاووڵاتی، ئەوجا ئەو هاووڵاتییە سیاسی بێت یان ناسیاسی، لەگەڵت بێت یان نەیار، منداڵ بێت یان بەساڵاچوو، مێ بێت یان نێر، ئەوە ئەركی بێ موناقەشەی حكومەتە. حكومەت دەتوانێت بڵێ چارەگە مووچەیەك لەگەڵ چەند سەعاتێك كارەبات لە شەو و ڕۆژێكدا پێدەدەم، دەتوانێ بڵێ جادەت بۆ قیرتاو ناكەم، دەتوانێ بڵێ بیمەی بێكاریت پێنادەم، بەڵام هیچ حكومەتێك لەسەر زەوی (ئەگەر بەخۆی بڵێ حكومەت) ناتوانێ بڵێ دابینكردنی ئاسایشت كاری من نییە. حكومەتەكانی دونیا بە شێوازی جیاواز پێناسەی ئاسایش دەكەن و بە سیاسەت و بودجەی جیاوازیش هەوڵی بەدیهێنانی دەدەن، بەڵام جیاوازییان لەوەدا نییە كە دەوڵەت پارێزەری ئاسایشی جەستەیی هاووڵاتیانە، تاوانكاران دەستگیر دەكرێن و دەدرێنە دادگا و سزای عادیلانەی خۆیان وەردەگرن.
تكایە با تەنیا یەك كەس بتوانێ بمانكوژێت!
برادەرێك دەیگوت سەردەمی سەددام یەك لایەنی باشی هەبوو، ئەویش ئەو راستییە بوو كە تەنیا یەك كەس دەیتوانی بتكوژێ، ئەویش سەددام خۆی بوو. واتە ئەگەر ئەو نەیكوشتبای، كەس نەیدەتوانی بتكوژێ. لە عێراقی ئێستادا، هەموو كەسێك و بە هەر هۆكارێك دەتوانێ بتكوژێت. لەسەر ئینتیمای مەزهەبیت، بەهۆی ناوت، باوەڕی سیاسیت، دەوڵەمەندیت یان لەبەر هەر هۆكارێكی كولتووری تەنانەت. ئێمە چەند ساڵێك لەمەوبەر بیستمان كە چۆن گرووپی ئیمۆكان لە بەغدا لەڕووی جەستەییەوە تەسفیەكران. لە كوردستان، ئێمە ئەگەر شانازیمان بە هیچەوە نەكردبا، دەمانتوانی تا رادەیەكی باش شانازی بە ئاسایشی خۆمانەوە بكەین. لە ماوەی دوو ساڵی رابردوودا، خەریكە هێدی هێدی مەسەلەی ئاسایشیش دەكەوێتە خانەی مەترسییەوە. رۆژانە بە هۆكاری جیاواز، لە عیشقەوە بگرە تا سیاسەت، خەڵك دەبێتە قوربانی.
شتێك هەیە دەبێ بۆ هەمووان مەعلوم بێت: ئەگەر حكومەت بە مانای وشە حكومەت بێت، نابێ لە سنووری قەڵەمڕەوی خۆیدا، رێگا بدات مرۆڤ ببێتە مەترسی بۆ سەر مرۆڤێكی دیكە. حكومەت نابێ رێگا بدات باوك یان برا ببێتە جەلادی كچ یان خوشكەكەی خۆی، هاووڵاتی ببێتە جەلادی كەسێك كە لەسەر جادە و لەكاتی شۆفێریدا هۆڕنی بۆ لێداوە، دەستڕۆیشتوویەك ببێتە جەلادی رەخنەگرێك لەبەر ئەوەی لە وتارێكیدا ئازاری داوە. حكومەت ئەو كاتە حكومەتە كە یاسای دادپەروەرانەی هەیە و دەتوانێ یاساكانی خۆی جێبەجێ بكات.
حكومەت دەبێ تاكە لایەن بێت كە بتوانێ، بەپێی یاسا، سزای هاووڵاتیانی بدات. ئەگەر زینا تاوان بێت، ئەوە دەبێ تەنها حكومەت بێت كە بتوانێ سزای تاوانبار بدات نەك هەر كەسێك لە خێزانەكەت، ئەگەر خۆشەویستی تاوان بێت، دیسان هەر دەبێ تەنها حكومەت بێت بتوانێ سزامان بدات، ئەگەر سیخوڕی بۆ دەوڵەتێكی بێگانە تاوان بێت، ئەوە دیسان هەر دەبێ حكومەت بە تەنیا بتوانێ سزای تاوانبار بدات. كاتێك حكومەت تاوان و تاوانباركردن و سزا بۆ خەڵكی دیكە بەجێدەهێڵێت، ئاكامەكەی جگە لە بەرەڵایی شتێكی دیكە نییە.
29/12/2016
