عارف قوربانی
چەند رۆژێكە بەهۆی ئامادەكارییەكانی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق بۆ پرۆژە یاسای بودجەی 2017، لەلایەك لەناو كوتلە شیعییەكان لە بەغدا و لەلایەكی تریشەوە لەناو فراكسیۆنە كوردییەكان و لەنێو حیزبەكانیشدا لە هەرێمی كوردستان، مشتومڕێكی دوور لە عەقڵانی دروست بووە كە خەریكە رێگە دروستەكانی گفتوگۆ و لێكگەیشتن دەبەزێنێ و سەردەكات بۆ تەخوینی یەكتری.
لەڕاستیدا مەسەلەكان لە پرسی بودجە قووڵترن و بابەتی پرۆژە یاسای بودجە كراوە بە رووپۆشی ناكۆكییەكان. ئەسڵی كێشەكە ململانێی جەمسەربەندییەكانی ناوچەكەیە، هێز و كارەكتەر و گرووپەكان، شەڕی بە وەكالەت بۆ خەڵكی تر دەكەن. دیوە شاراوەكانی ململانێكە شتێكی ترە، ناكۆكییەكان لەسەر بودجە ئەو رووە ئاشكرایەیە كە بۆ راكێشانی سەرنجی خەڵك پێویستیان پێیەتی. لەبەر ئەوەی ئێستا هەموو سەرنجەكان لەسەر دیوە دیارەكەی ناكۆكیەكانن، ئێمەش قسەكردن لەسەر دیوی پشتەوەی رووداوەكان هەڵدەگرین بۆ كاتی دیكە و سەرنجێك دەخەینە سەر رووی ئاشكرای ململانێكان.
ئەوەی پەیوەندی بە ناكۆكیی نێوان شیعەكانەوەیە لەسەر بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان، ئەوەیە كە مەیلێك هەیە لەناو ماڵی شیعی بەدوای دەروازەیەكدا دەگەڕێت بۆ دۆزینەوەی چارەسەری كێشەكانی هەولێر و بەغدا و پرسی بودجە بە رێكارێكی باش دەبینێت بۆ كردنەوەی دەرگا بە رووی چارەسەردا. تەرەفێكی تری شیعەش دەیەوێ بە سوودوەرگرتن لە كێشە داراییەكانی هەرێم و بەهۆی پرسی بودجەوە، قەوارەی هەرێمی كوردستان و سەروەرییەكەی بخاتە ژێر پرسیارەوە و بە گەمەكردنێكی ژیرانە بە قووتی خەڵكی كوردستان، ناوماڵی كورد لێك بترازێنێت.
تەرەفی یەكەم پێیوایە ئەگەر لەسەر بەشە بودجە یان مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم رێكبكەون، ئەوە لە هەمانكاتدا دەبێتە مایەی چارەسەر لە كێشەی نەوتیش، بەو هۆیەشەوە دەتوانن رێگەچارەی كێشەكانی دیكە بگرنە بەر، ئەم ئاراستەیە عەبادی سەركردایەتی دەكات و چاوپۆشی زۆری لە دەستڕاگەیشتنی هەرێم بە كێڵگە نەوتییەكانی كەركووك كرد وەك یارمەتیدەرێك بۆ تێپەڕاندنی قەیرانی دارایی هەرێم و ئێستاش دەیەوێ پرۆژە یاسای بودجە بكاتە دەستكەوت بۆ خۆی، ئەوە نیشانی هەرێم بدات كە مالیكی بەشە بودجەی هەرێمی بڕی و ناكۆكییەكانی قووڵ كردەوە، ئەم دەیەوێ پشكی هەرێم دەستەبەر بكاتەوە و پەیوەندییەكان ئاسایی بكاتەوە.
بەڵام ئەوانەشی هەر لەناو ماڵی شیعی دژی ئەم ئاراستەیەن كەم نین، ئەوانیش بە پاساو و بیانووی ئەوەی هەرێم داهاتی نەوت و خاڵە سنوورییەكانی ناگەڕێنێتەوە بۆ بەغدا و دەیەوێ داهاتی نەوتی (بەسرە)ش ببات، دەڵێن چەند جارێك رێككەوتن لە نێوان هەولێر و بەغدا كراوە، هەرێم پابەند نەبووە پێوەی. بۆیە دژی هەر جۆرە نەرمی نواندنێكن و پێیانوایە ئەگەر بەغدا یارمەتی كوردستان نەدات لە چارەسەركردنی كێشە داراییەكانی، بەو هۆیەوە ناكۆكییە ناوخۆییەكانی زیاتر پەرە دەسێنن و قەیرانە سیاسی و داراییەكان لە كوردستان بە ئەندازەیەك قووڵ دەبنەوە كە دواتر دەستی بەغدا زاڵ دەكات لە سەپاندنی مەرجەكانی بەسەر كوردستاندا، ئەم ئاراستەیەش مالیكی سەركردایەتی دەكات.
ئەوەی زیاتر جێگەی هەڵوەستە لەسەركردنە، مشتومڕی نێوان فراكسیۆنە كوردییەكان و حیزبە سیاسییەكانی خۆمانە سەبارەت بە ئامادەكارییەكانی پرۆژە یاسای بودجەی عێراق، لەبری ئەوەی كورد بە بەرنامە سوود لەو دەرفەتانەی بەغدا وەربگرێت بۆ تێپەڕاندنی قەیرانی دارایی هەرێم، خەریكە خودی دەرفەتەكانیش دەكات بە قەیرانێكی تر، هەرچەندە ئەویش دەرخەری ئەو راستیەیە كە ئێمە بەشێكین لەو دابەشكارییە بەسەر لایەنە ناكۆكەكاندا، ئەگەرنا لەم كاتەدا كە بەهۆی دەستپێشخەریەكەی مانگی رابردووی بارزانییەوە جۆرێك لە گفتوگۆ و ئامادەسازی بۆ كۆبوونەوەی لایەنە ناكۆكەكانی هەرێم دەستی پێكردبوو، خەڵك ئومێدێكی لادروست بوو كە چارەسەرێك بۆ قەیرانە سیاسییەكانی هەرێم بدۆزرێتەوە و ئەوەش یارمەتیدەر بێت لە كەمكردنەوەی قەیرانە داراییەكە و باشكردنی گوزەرانی هاووڵاتیان. كەچی خەریكە دەرفەتەكەی بەغدا دەكرێت بە دەرد بۆ خەڵكی كوردستان و دۆخێك دروست دەكەن جارێكی دیكە دەرفەت بۆ پێكەوەهەڵكردن نەهێڵێتەوە.
ئەوەی ئێستا دەگوزەرێت، یارمەتیدەر نییە لە تێپەڕاندنی ئەو دۆخە مەترسیدارە، تادێت ژیانی هاووڵاتیان لە كوردستان سەختتر دەبێت. ئەم شێوازە لە ململانێ و بەكاربردنی هەست و سۆزی خەڵك لە هاوكێشە سیاسییەكاندا، میللەتەكەمان زیاتر ماندوو دەكات. پێویست بوو هەموو لایەنە سیاسییەكان بە هەستكردن بە بەرپرسیارێتییەوە، لە بەغدا پرۆژەیەكی هاوبەشیان بخستایەتە ڕوو كە دڵنیایی ئەوەی دەستەبەر بكردایە قەوارە و سەروەریی هەرێمی كوردستان پارێزراو دەبێ و ژیان و گوزەرانی فەرمانبەرانی هەرێم باشتر بكات. لەناو ماڵی خۆشماندا ئازایانە خاڵ بخەینە سەر پیتەكان و كێشەكان دەستنیشان بكەین.
ئەو ناكۆكیەی نێوان فراكسیۆنە كوردییەكان لە بەغدا رەنگدانەوەی ناتەبایی و ناكۆكیی نێو ماڵی كوردە لە هەرێم، ئەو لێدوان و شێوازە لە خستنەڕووی ئامار و داتا دەربارەی نەوتی هەرێم و داهات و خەرجیەكانی، ئاماژەی روونی نەبوونی متمانەیە لەنێوان هێزە بەشدار و هاوبەشەكان لە حوكمڕانیی هەرێمی كوردستان، بەتایبەتیش لەسەر داهاتی نەوتی كەركووك، ناكرێت هەرێمی كوردستان بە كێڵگەكانی هەرێم و كەركووكەوە نەتوانێت نیو مووچە بدات، بەڵام بەغدا بڵێت تەنها بە گەڕانەوەی داهاتی نەوتی كەركووك پابەندی پێدانی مووچەی هەرێم دەبم.
چاوپۆشیكردنی بەغدا لەوەی هەرێمی كوردستان لە دەرەوەی رێكارە یاسایی و دەستوورییەكانی عێراق دەستی گەیشت بە كێڵگە نەوتییەكانی كەركووك، لەبری ئەوەی ئەم دەرفەتە بقۆزرایەتەوە بۆ باشكردنی ژیان و گوزەرانی خەڵكی كەركووك و شارەكانی تری هەرێمی كوردستان، بەڵام نەك نەتوانرا بكرێتە هێزی یارمەتیدەر بۆ چارەسەری كێشەی دارایی، بەڵكوو خەریكە دەبێتە بەرمیلێكی باروت و لەناو ماڵی كورددا دەتەقێتەوە.
هەرێمی كوردستان لەبەردەم بەرپرسیارێتی ئەخلاقی و نیشتمانیدایە كە دەبێت ئەولەویەتی دەربازكردنی ژیانی هاووڵاتیان بێت لەو مەینەتیەی تێیدا دەژین، خەڵك گومان دەكات لەو ناشەفافیەتەی هەیە. ئەگەر چارەسەری بۆ نەدۆزرێتەوە، بەریەككەوتنی كۆمەڵایەتی، شەڕی میللەت و دەسەڵات، ئەگەرێكی نزیك و كراوەیە. ئێستا هەرێم لەبەردەم دوو رێگەدایە: گەڕانەوە بۆ بەغدا، یان درێژەدان بەو رەوشەی هەیە، پێویستە بەرچاوی خەڵك روونبكرێتەوە كام رێگە مەینەتییەكانمان كەمتر دەكاتەوە، تەنانەت ئەگەر بەشێوەی كاتیش بێت پێویستە هەرێم سڵ نەكاتەوە لە گرتنەبەری ئەو رێگەیە.
هەرێمی كوردستان لە گرتنەبەری سیاسەتی سەربەخۆیی ئابووری سەركەوتوو نەبوو، ئەگەر دەزانرێت بە گەڕانەوە بۆ بەغدا دۆخی دارایی خەڵك باشتر دەبێت، هیچ نەنگیی نییە رووبكرێتەوە بەغدا و بەو رێوشوێنە دەستووریانەی هەن، مافی مووچەخۆرانی هەرێم دەستەبەر بكرێت. ئاساییە بەرپرسانی سیاسەتی نەوتی دان بە شكستی خەونێكدا بنێن و بچنەوە لەگەڵ بەغدا رێككەون، بەڵام زۆر نائاساییە نەتوانی مووچەی مووچەخۆران دابین بكەیت و ئەو دەرگایانەش لەخۆت دابخەیت كە بەڕووتدا دەكرێنەوە.
لەلایەكی تریشەوە ئەگەر هەرێمی كوردستان هەماهەنگی نەكات بۆ رێككەوتن لەگەڵ بەغدا، جیا لەو زیانانەی لە قوڵبوونەوەی قەیرانی دارایی بەر خەڵكی هەرێمی كوردستان و حكومەتی هەرێم دەكەوێت، ئەو بەرەیەش لە بەغدا لاواز دەبێت كە نوزەیەكی تێدا ماوە و داوای هەماهەنگی و یارمەتیدانی هەرێمی كوردستان دەكات، بە پێچەوانەوە بەرەی نەیاری كوردستان بەهێز دەبێت و دەستكراوە دەبن لە دژایەتی و گرتنەبەری رێگەی جۆراوجۆری فشار لەسەر هەرێمی كوردستان.
8/12/2016
