رێبوار کەریمی
كۆمەڵگەی ئێمە بووەتە كێڵگەی نائومێدی و نەفرەت و بەدگومانی. چارەكە سەدەیەك دوای ''ئەزموونی ئازادی''، بۆچی گەیشتووین بەم خاڵە ترسناكە؟ من لەڕێی چەمكی ''شەیتانیزاسیۆن''ـەوە، هەوڵێك بۆ نزیكبوونەوەیەكی جیاواز لە وەڵامی ئەو پرسیارە دەدەم. لە زمانی ڕۆژانەدا، شەیتانیزاسیۆن بریتییە لە پڕۆسەی ڕەشكردن و بەدێوكردن. شەیتانیزاسیۆن وەكوو مێتافۆرێك، ڕەوتێكە لەپێناوی پێكهێنانی قەلەقێكی ئەخلاقی دژی كەس یان گرووپێكی نەخوازراو. شەیتانیزاسیۆن لە بواری سیاسیدا، تەكنیكێكی كارای پڕۆپاگەندەیە بۆ وێناكردنی لایەنی نەیار وەكو مەترسیدارترین سەرچاوەی شەڕ و خراپە. شەیتانیزاسیۆن هەم دەبێتە هۆی هەڵخڕاندنی ڕق و نەفرەت بەرامبەر بە لایەنی شەیتانیزەكراو، هەم شەرعیەت بەو ڕێكارانە دەبەخشێ كە بۆ لێدان و لەناوبردنی دەگیردرێنە بەر. لەباری مێژووییەوە، مێژوونووسی ناوداری یۆنانی، پوكیڤیدیس، هێندێك نموونەی وای تۆماركردوون كە مێژووی شەیتانیزاسیۆن دەگێڕنەوە بۆ سەردەمی یۆنانی كەونارا.
لەبنەڕەتدا چاوگەی شەیتانیزاسیۆن (demonization) دەچێتەوە سەر ئەقڵانیەتێكی ئایینی و، بڕوا بە هەبوونی دوو هێزی هاودژی خێر و شەڕ. شەیتانیزاسیۆن بەتایبەتی لە نەریتی كریستیانەتیدا توێژینەوەی زۆری لەسەر كراوە. هەڵبەت شەیتانیزاسیۆن لە ئایینەكانی دیكەی تاكخودایی و ئایینە ئاسیاییەكانیشدا بەدی دەكرێت. ئەدەبی جیهانی لێوانلێوە لەو نموونانەی پشت بە فانتازیای شەیتانیزاسیۆن دەبەستن. ئەم دیاردەیە لەئەدەبدا بەدوو شێوە دەنوێندرێتەوە: یان ئەوەتا مرۆڤ بە هێزێكی ئەهریمەنی دەچوێندرێت یان بەپێچەوانەوە، هێزە ئەهریمەنییەكە لە بیچمی مرۆڤدا وێنا دەكرێت.
شەیتانیزاسیۆن ئامرازێكی كارای كۆمەڵگەكان بووە بۆ سەركوت و سڕینەوەی هەموو ئەوانەی بە شێوەیەك لە شێوەكان لە نۆرمە چەسپاوەكانی كۆمەڵگە لایانداوە. لە سۆسیۆلۆژیای كلاسیكدا ئەو باوەڕە هەیە كە شەیتانیزاسیۆن پڕۆسەیەكی ناچارییە بۆ چەسپاندنی بنەماكانی مۆراڵی گشتی لە كۆمەڵگەدا: شەیتانیزەكردنی كەس یان لایەنە لادەرەكان یارمەتی چەسپاندنی ئەو پڕێنسیپانە دەدات كە دواجار یەكانگیری و ناوكۆیی بۆ ''ئێمە'' و، هەستی هاوبەشی ئەخلاقی بۆ بەگژداهاتنەوەی ''ئەوان'' بە جڤاك دەبەخشێت.
لەم نووسینەدا، لەڕێی سووكەئاوڕێكەوە لە ڕەوتی شەیتانیزاسیۆنی سیاسی لە كوردستانی چارەكەسەدەی ڕابردوودا، هەوڵ دەدەم قەیرانی سیاسەت لەمڕۆی باشووری كوردستاندا، لە گۆشەنیگایەكی ڕەخنەگرانەی جیاوازەوە بهێنمە بەرباس. دەمەوێ ئەو پڕۆسەیەش نیشان بدەم كە شەیتانیزاسیۆنی لە هێزێكی یەكانگیركەری سیاسییەوە كردووەتە فاكتەرێكی هەلاهەلاكەری كۆمەڵگەی ئێمە.
لە گوتاری سیاسی و نەتەوایەتیی كوردیدا، داگیركەرانی كوردستان وەك سەرچاوەی هەموو ئەو نەهامەتییانە نرخێنراون كە بەسەر كورددا هاتوون. لەم ڕوانگەیەوە ئاساییە كە سەرەتای پڕۆسەی شەیتانیزاسیۆن – هیچ نەبێ لە نیوسەدەی ڕابردوودا- بە شەیتانیزەكردنی حكومەتی ناوەندیی عێراق دەستی پێكردبێت. تا ئێرە شەیتانیزاسیۆن وەك پڕۆژەیەكی كاردانەوەیی، شەرعیەتی خۆی لە ستەمی داگیركاری و ویستی ڕزگاریخوازیی گەلی كوردستان وەرگرتووە. هەر لەم قۆناغەدا، شانبەشانی شەیتانیزەكردنی داگیركەری دەرەكی، شەیتانیزاسیۆنی ڕكەبەری ناوخۆییش لەناو ئەكتەرەكانی كایەی سیاسیی كوردیدا (لە ناوەڕاستی ساڵانی 1960ی زاینییەوە) كەوتووەتە گەڕ. ئایدیۆلۆژیا یەكێك لە هاندەر یان هیچ نەبێ پاساودەرەكانی بەگەڕكەوتنی ڕەوتی شەیتانیزاسیۆن لەم قۆناغەدا بووە.
هەڵبەت هەتا قۆناغی دوای ڕاپەڕینیش، بەهۆی جەبەرووتی هێزی داگیركەر و دەستكورتیی هێزە خەباتكارەكانی شاخەوە ''شەیتانیزاسیۆنی دەرەكی'' وەك گوتاری زاڵی سیاسی، شەیتانیزاسیۆنی ناوخۆیی خستبووە پەراوێزەوە. ئەوە ئیتر لە سەروەختی ڕاپەڕینەوە بوو كە شەیتانیزاسیۆن پێی نایە ناو قۆناغێكی بێ گەڕانەوەی سامناك. ئەمە ئیتر راستییەكی تاڵی مێژووییە: هەر لە ساڵانی شەستەكانەوە لایەنە ڕكەبەرە كوردییەكان لەو شاخانە، لەیەكتریان داوە و یەكتریان كوشتوبڕ كردووە. بەڵام ئەوە تەنیا دوای ڕاپەڕینی خەڵك و دابەزینی خەباتكارەكانی شاخ بۆ ناو شار بوو كە ئەو لایەنانە دەرفەتی ئەوەیان بۆ ڕەخسا لە ڕێی ئەندازیاریكردنی ڕاستەوخۆی زەین و هۆشی خەڵكەوە، نەریتی شەیتانیزاسیۆنی خۆیان بپڕژێننە ناو كولتووری سیاسی و ژیانی ڕۆژانەی كۆمەڵگەوە.
لەم قۆناغە نوێیەدا ئیتر، دوو هێزە باڵادەستەكەی كوردستان بەپلەی یەكەم و ئیسلامییە توندئاژۆكان لە ئاستێكی لاوازتردا، هەموو هەوڵی خۆیان دا تا لەڕێی چاندنی تۆوی نەفرەت بەرامبەر لایەنی ڕكەبەریان، ئاڵوگۆڕی بنەڕەتی بەسەر گوتاری زاڵی چارەكە سەدەی پێش راپەڕیندا بهێنن. بەدەربڕینێكی تر، ئەگەر لە قۆناغی ڕابردوودا، شەیتانیزەكردنی ناوخۆیی دەكەوتە پەراوێزی شەیتانیزەكردنی هێزی دەرەكییەوە، لەم قۆناغە نوێیەدا، فۆكوسی شەیتانیزاسیۆن كەوتە سەر ناوخۆ و، ئەوە شەیتانیزاسیۆنی دەرەكی بوو كە دەكەوتە پەراوێزەوە. لەچركەساتی دوای راپەڕینەوە ئیتر ''شەیتانە سەرەكییەكە''، ركەبەری ناوخۆیی و ''ئەویدی''یە خۆماڵییەكە بوو. كار تەنانەت گەیشتە شوێنێك كە هەموو شەیتانە دەرەكییەكان (واتە نەیارە داگیركەرەكانی كوردستان، بە حكومەتی بەعسیشەوە)، لە شەیتانە سەرەكییەكەی جارانەوە بوون بە دۆست و هاوپەیمانی ئیقلیمی، بۆ زاڵبوون بەسەر شەیتانە خۆماڵییەكە واتە لایەنی ركەبەردا!
ئەم پڕۆسەیە لە قۆناغی شەڕی ناوخۆدا گەیشتە چڵەپۆپەی خۆی، بەڵام لەوێدا ڕانەوەستا! دوای ئاشتبوونەوەی ''جووتە شەیتانەكە''ی زۆنی سەوز و زۆنی زەرد (و، هەروەها پەراوێزكەوتنی ''شەیتانی سێهەم'' واتە ئیسلامییە توندئاژۆكان)، مەكینەكانی نەفرەتپژاندن بەڕواڵەت ساردبوونەوە، بەڵام میكانیزمەكانی شەیتانیزاسیۆن هەروا، وەك ئامرازە باوەكانی یەكاڵاكردنەوەی سیاسەت، لەسەر ئاستی گشتیی كۆمەڵگا بەگەرمی، لەگەڕدا مانەوە. لەڕاستیدا ئەمە ئیتر یەكێك لە گەورەترین خەسار و تراژیدیاكانی سیاسەت لە باشووری كوردستانە كە لەگەڵ دابەزینەوەی هێزەكانی شاخ بۆ ناو شار، شەیتانیزاسیۆنیش، لە تەكنیكی پڕوپاگەندەی ململانێی سیاسییەكانەوە، دابەزییە خوارەوە و بوو بە بەشێكی سەرەكی لە نۆرمەكانی رەفتاری سیاسیی كۆمەڵانی خەڵك.
هەربۆیە چیتر، تەنانەت كاتێك دوو هێزە یەكتر بەشەیتانكردووەكەی شەڕی ناوخۆ لەگەڵ یەك ئاشتیش بوونەوە و بوون بە هاوپەیمانی یەكتر، هێشتاش ڕەوتی شەیتانیزاسیۆن لەئاستەكانی خوارەوەدا رانەوەستا، بگرە لێكدرانی دوو شەیتانەكەی پێشوو، شەیتانێكی گەورەتر و سامناكتری دروست كرد كە لەناو گوتاری سیاسیی زاڵی كۆمەڵگەدا ناوی لێنرا ''دەسەڵات''! دەسەڵات بوو بە نوێترین سووژەی شەیتانیزاسیۆن لە كۆمەڵگەی كوردیدا. دەسەڵات بوو بە چاوگی نەفرینێكی بێ بڕانەوە، بەسەرچاوەی هەموو نەهامەتییەك. دەیان میتافۆر و تەعبیری سازدراویش كەوتنە خزمەت چەسپاندنی ئەم پڕۆسە نوێیەی شەیتانیزاسیۆنەوە. كار گەیشتە شوێنێك كە دەربڕینی گوزارەی دزێوی وەك "بەعس لەمانە باشتر بوو"، ببێتە شتێكی ئاسایی!! هەڵبەت لەم فازە نوێیەی شەیتانیزاسیۆندا هێزە دەسەڵاتبەدەستەكان بۆخۆیشیان، بە دەیان شێوازی دزێوی وەك قۆرخكردنی سامانی گشتیی وڵات، ماڵباتگەری، گەندەڵی، ناوەڵامدەری و بەگشتی قووڵكردنەوەی هەستی نادادپەروەری لەناو خەڵكدا، یارمەتییان بە چەسپاندنی وێنایەكی گشتی سەبارەت بەو شەیتانە تازەیە دەدا كە ناوی ''دەسەڵات'' بوو، بەڵام ناوەڕۆكەكەی هەمان لێكدراوی ئەو دوو هێزە شەیتانسازەی پێشوو بوو. ئەو دوو هێزەی بۆخۆیان نەریتی شەیتانیزاسیۆنیان لەناو كۆمەڵگەدا بەدامەزراوەیی كردبوو، ئەمجارەیان شەیتانیزاسیۆن بوو بە بەڵای سەری خۆیان!
چەكەرەكردنی هێزی ئۆپۆزسیۆنی دەسەڵات، زەمینەسازی شۆڕبوونەوەی زیاتری شەیتانیزاسیۆن، وەكوو میكانیزمی سەرەكیی وێناكردنی هاوكێشەكانی ژیانی سیاسی، بۆ ئاستەكانی خوارەوەی كۆمەڵگە بوو. لەڕاستیدا ئۆپۆزسیۆنی سیاسی- مەدەنی بگرە بەبڕشتتر لە هێزە تەقلیدییەكانی پێش خۆی، كاری لەسەر مێتۆدەكانی شەیتانیزاسیۆن كردووە. ئەمە ئیتر راستییەكی تاڵ و حاشاهەڵنەگرە كە ئۆپۆزسیۆن - بەتایبەتی لە كەیسی گۆڕاندا-، هەرچەند دەستی بۆ چەك نەبرد، بەڵام وەكی تر، نەك هەر نەیتوانی نەریتی شەیتانیزاسیۆن لە كولتووری ململانێی سیاسی بژار بكات، بەڵكو بەپێچەوانەوە، لەڕێی تەكنیكەكانی پڕۆپاگەندەوە، دەورێكی گەورەی لە بەكولتووركردنی زیاتری ئەم دیاردە مەترسیدارە لەناو كۆمەڵگەی كوردستاندا بینیوە.
هەڵبەت شەیتانیزاسیۆنی سیاسی تەنیا نەبووەتە هۆی هاڕینی شەرعیەتی مێژوویی هێزە تەقلیدییەكان و چاندنی تۆوی بێباوەڕی و بێمتمانەیی بەوان، بەڵكو بە سێ شێوەی زەق، ڕاستەوخۆ زیانی گەورە و كوشندەی بە كاركردی دێموكراتیكی هاووڵاتیان و نەخشی كاریگەری كۆمەڵانی خەڵك لەناو ژیانی سیاسیی كۆمەڵگەدا گەیاندووە:
یەكەم: شەیتانیزاسیۆن وەك شێوازێكی بیركردنەوە لە كێشەكان، لەڕێی ڕاگواستنی هەموو بەرپرسیارێتییەك بۆ سەرشانی دەسەڵات، وێنای قوربانییەكی دەستەوستان، بێدەسەڵات و پاسیڤی لە خەڵك چەسپاند. هەمان ئەو خەڵكەی حكومەتی سەدامیان راماڵیبوو! (شیكردنەوەی هۆكارە سۆسیۆكولتوورییەكانی ئەم دەستەوستانییە، لێرەدا جێی نابێتەوە).
دووەم: شەیتانیزاسیۆن وەك شێوازێكی دەربڕینی ناڕەزایەتی، بوو بەهۆی بەرهەمهێنانەوەی چەندقاتی هەڵچوونی توندوتیژانە لە كۆمەڵگەدا –بەتایبەتی لە فۆڕمی توندوتیژیی ڕەمزی و زارەكی لەسەر ئاستی ئاسۆیی ژیانی كۆمەڵایەتیی جەماوەر. ئەم توندوتیژییە ڕەمزییە بۆ خۆی فاكتەرێكی دیكەی تێكدەری ئاسایشی ڕۆحیی كۆمەڵگە بووە. چونكە شەیتانیزاسیۆن هەڵگری هیچ ڕەگەزێكی ڕزگاریبەخش نەبووە و نییە، هەربۆیە نەشیتوانیوە وەربسووڕێ بۆ وزەیەكی بنیاتنەری ئەوتۆ كە بتوانێ ببێتە بنەمای گۆڕانكاریی بنەڕەتی. لێرەوە، شەیتانیزاسیۆن لەڕێی بەرهەمهێناوەی توندوتیژیی ڕەمزییەوە، كۆمەڵگەی گیرۆدەی بازنەیەكی بەردەوامی توندوتیژیی ساختاری كردووە، كۆمەڵگەیەك كە بۆخۆی قوربانییەكی مێژوویی توندوتیژیی سیاسی بووە.
سێیەم: شەیتانیزاسیۆن وەك نۆڕمی مامەڵە لەگەڵ هێزە سیاسییەكان، كۆمەڵانی خەڵك دەكاتەوە بە نێچیرێكی حازربەدەستی هەمان ئەو هێزانە! پاڕادۆكسی دۆخەكەش ڕێك ئا لێرەدایە: شەیتانیزاسیۆن ئەگەر لە بنەمادا پشت بەپڕۆسەیەكی ڕادیكاڵی شەیتانسازیی دەبەستێ، كەچی هەرگیز نەیتوانیوە لەلای خەڵك، ببێتە هەوێنی وێناكردنی ئەڵتەرناتیڤێكی ڕادیكاڵ بۆ ئەو دۆخەی ''شەیتانە گەورەكە'' لێی بەرپرسیارە. هەربۆیە، بۆ وێنە، لە سەروەختی هەموو هەڵبژاردنێكدا، دیسان لەناو گەمەی شەیتانیزاسیۆنی هێزە ڕكابەرە مەوجوودەكاندا، شەیتانە سەرەكییەكەی چەند ڕۆژ پێشتر فەرامۆش دەكرێتەوە و – لەژێر كاریگەرییەكانی خاپاندنی میدیا و ڕاگەیاندندا بێ، یان ژیانەوەی كۆنەقینەكان یان هۆی دیكە- دیسانەوە خەڵكە ناڕازییەكە، پۆل پۆل بەسەر خانەی لایەنگرانی هەمان ئەو هێزانەدا دابەش دەبنەوە كە ئەندازیارانی مێژوویی شەیتانسازی و تراژیدیای سیاسەت لە كوردستانن.
بەڵام گەلۆ! چارە چییە و پێچەوانەی كردەی شەیتانیزاسیۆن دەكاتە چی؟ بێگومان ناكاتە فریشتەسازكردن! چونكە لەڕاستیدا، بەفریشتەكردن هەمیشە دووانەی شەیتانیزەكردنە و هەر بەو ڕادەیەش مەترسیدارە. چونكە هەر ئەو ئەقڵانیەتەی لایەنێك لەبەرچاودا دەكا بە فریشە، لایەنێكیش دەكاتە شەیتان. چارەسەری، خۆدەربازكردنە لە دووفاقەی شەیتان و فریشتە. لە بازنەی شەیتانیزاسیۆن و وازهێنان لەو ئەقڵیەتەی هەموو شەڕ و خراپە دەخاتە یەك سەبەتەوە.
قەیرانی سیاسیی هەرێمی كوردستان -كە لەڕاستیدا زۆرتر "قەیرانی سیاسەت"ـە تا قەیرانی سیاسی!-، ئەگەر لە پلەی یەكەمدا هێزە باڵادەستەكانی كوردستان لێی بەرپرسیارن، ئەوا دەسبەجێ و لە پلەی دووەمدا، ئەو خەڵكە لێی بەرپرسیارە كە ئەگەر هەر سبەینێ هەڵبژاردن بكرێتەوە، پۆل پۆل لە خۆشەویستیی ئەم فریشتە و لە رقی ئەو شەیتان، دەچنەوە بۆ دەنگدان و، شەرعیەتی دێمۆكراتیك بەهەمان ئەو هێزانە دەبەخشنەوە كە كوردستانیان كردووە بە كێڵگەی ڕق و نەفرەتی سیاسی.
ئەم ''ئەزموونە ساوایە''ی ئێمە گەورە نابێ، هەتا بۆ خۆمان، لە دەرەوەی بازنەی شەیتانیزاسیۆنی یەكتری، گەورە نەبین!
3/12/2016