^{عارف قوربانی}

^{زۆربەی ناوەندەكانی توێژینەوە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی كە بایەخ بە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەدەن، زۆرترین ئەو دەزگا و دامەزراوانەی چاودێریی شەڕی داعش دەكەن، بەشێك لە چاودێران و كارەكتەرەكانی ناوەندی بڕیاری جیهانی و ناوچەكە، خوێندنەوەی جیاجیا بۆ ئەو ئەگەر و پێشهاتانە دەكەن كە لە دوای داعش، لە عێراق و سووریا گریمانەی روودانیان هەیە.} لە ناوخۆی كوردستانیش زۆر جار باس لە عێراقی دوای داعش و ئایندەی سووریا دەكرێت، بەڵام نە لەسەر ئاستی دەرەوە و نە خۆشمان سەرنجمان نەخستووەتە سەر ئەو پێشهات و ئەگەرانەی كە لە ناوخۆی هەرێمی كوردستان ئەگەری ئەوەیان هەیە رووبدەن.

^{سەرباری ئەوەی زۆرترین بۆچوونەكان بەو جۆرەن كە كۆتایی داعش، ئەم ناوچەیە وەكوو خۆی ناهێڵێتەوە و كۆمەڵێك لێكەوتە و دەركەوتەی تازە بەدوای خۆیدا دێنێت، بەڵام لەبەر ئەوەی هەر گۆڕانكارییەك لە هاوكێشە و نەخشەی سیاسی عێراق و سووریا تاڕادەیەكی زۆر پەیوەندی بە هاوكێشە گشتیەكەی سیاسەتی نێودەوڵەتی و هاوسەنگیی هێزی ناوچەكەوە هەیە، بۆیە ئەگەری ئەوەش هەیە هیچ گۆڕانكارییەك لە نەخشەی سیاسی ناوچەكەدا روونەدات و جارێكی دیكە بە هەمان شێوەی ئێستا بسەپێندرێنەوە.}

^{واتا مەرج نییە ئەو چاوەڕوانیانەی بۆ پێشهاتی تازە لە ئایندەی ناوچەكە دەكرێن هیچ ئاكامێكی هەبێت، لەگەڵ گریمانەی ئەوەی كە رەنگە هیچ لە هاوكێشەی ناوچەكەش نەگۆڕێت، بەڵام دەبینی هەموو لایەنەكانی نێودەوڵەتی و هەرێمایەتی تەرەف لە شەڕی داعش، لە خۆئامادەكردندان بۆ چۆنێتی مامەڵەكردن لەگەڵ هەر دۆخێك كە وەك دیفاكتۆ خۆی سەپاند.}

^{ئەوەی لە هەموویان زیاتر گریمانەی پێشهات و ئەگەری گۆڕانكاری و چاوەڕوانیی مەترسی و هەڕەشەی لێدەكرێت، هەرێمی كوردستانە. بەڵام ئەم باسە نە لە میدیا و نە لە ناوەندەكانی بڕیار و نە لە سەنتەر و دەزگا تایبەتمەندەكانی توێژینەوە، جێی بایەخ نییە و هیچ ئامادەكارییەكی بۆ نەكراوە.}

^{كورد بە شێوەیەكی گشتی لە رۆژئاوا و لە باشوور، لە یەكەم دەركەوتنی داعشەوە لایەنێكی گرنگ و تاڕادەیەك یەكلاكەرەوەی شەڕی مەیدانیی داعش بووە. بەو هۆیەوە چاوی سەرنجێكی زۆر لەسەر كورد و قسەوباسێكی زۆریش لە بارەی چارەنووسی كوردەوە كراوە، لەلایەك وەك پاداشت لە بەرامبەر نواندنی قارەمانێتی و قوربانیەكانی، لەلایەكی تریشەوە وەك پرس و كێشەیەكی رەوا، وێناكردنێكی زۆر هەبوو كە ئەم میللەتە زۆرترینی بەرهەمەكانی شەڕی داعش دەچنێتەوە، بەڵام خەریكە ئاماژەكان پێچەوانەی ئەو وێنایە دخاتەڕوو، لە بری دەستكەوت مەترسی ئەوە دەكرێت بكرێین بە قوربانیی بەرژەوەندیی زلهێزەكان و راگرتنی هاوسەنگیی هێز لە ناوچەكەدا.}

^{گریمان وەك چۆن ئەگەری گۆڕانكاری لە نەخشەی سیاسیی عێراق و سووریا وابەستەیە بە هاوكێشە گشتیەكەی سیاسەتی نێودەوڵەتییەوە، بۆ كوردیش بەو جۆرەبێت و بەو هۆیەوە لە مەترسی و هەڕەشەی دەرەكی بیپارێزێت، بەڵام لە بەردەم كۆمەڵێك قەیرانی ناوخۆییداین كە دوای داعش بەرۆكمان دەگرێ و هیچ كام لە مەرجی راگرتنی هاوسەنگی و هاوكێشەی ناوچەكە دادمان نادات. ئەوەی كە دەتوانێت رێگە لەو پێشهاتە خراپانە بگرێت، خوێندنەوەیەكی وردی كێشە و پێشهاتەكان و دۆزینەوەی چارەسەرێكی كوردیانەیە، بەمانای ئەوەی لەناو ماڵی خۆمان و لەسەردەستی خۆمان كێشەكانمان چارەسەر بكەین.}

^{راستە داعش كۆمەڵێك زیانی گەورەی بە كورد گەیاند، زیاتر لە هەزار پێشمەرگەی قارەمانمان شەهید بوون و چەندین هەزاریش بریندارن، بەڵام شەڕی داعش رێگەی لە كۆمەڵێك پێشهات و تەقینەوەی نیگەرانی و ناڕەزایەتی خەڵك گرت كە بەهۆی رەچاوكردنی مەترسیی داعشەوە هێڵدراونەتەوە بۆ دوای داعش. واتا دوای داعش لەناوخۆی هەرێمی كوردستان دەرگا بە ڕووی كۆمەڵێك كێشەی تردا دەكرێنەوە كە پێویستە لە ئێستاوە ئامادەسازییان بۆ بكرێت، یاخود كار بكرێت بۆ ئەوەی هەر لە بنەڕەتەوە چارەسەریان بۆ بدۆزرێتەوە، تا روونەدەن.
 
بەدوور نازانرێ‌ دوای شەڕی داعش، ناكۆكیەكانی نێوان پارتی و پەكەكە بگەنە ئاستی بەریەككەوتن، بێگومان بەو هۆیەوە هەرێمی كوردستان رووبەڕووی كێشەیەكی دیكە دەبێتەوە. لەسەر ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێم كێشە لە نێوان هێزی پێشمەرگە و حەشدی شەعبی دروست دەبن و دەستپێكی رووداوەكانیش ناوچەكانی خورماتوو دەبن كە پێشتر زەمینەی بۆ خۆشكراوە.}

^{بەغدا نەك لەگەڵ هەرێمی كوردستان رێكناكەوێت، بەڵكوو هەوڵی زیاتر قوڵكردنەوەی ناكۆكییە سیاسییەكان و قەیرانی دارایی هەرێم دەدات، ئەویش لە رێگەی دروستكردنی فشار بۆ سەر كێڵگە نەوتییەكانی كەركوك لە (هاڤاناو بای حەسەن). ئێرانیش بەهۆی ئەوەی شەڕی داعش رێگەی بۆ خۆش كرد، دەستوەردانەكانی لە هەرێمی كوردستان زیاتر دەكات.}

^{ئەگەری دابەزینی زیاتری نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهان، كە بەشێوەی راستەوخۆ كار دەكاتە سەر قووتی خەڵك و بژێویی هاووڵاتیانی كوردستان و بەو هۆیەشەوە حكومەت ناتوانێ‌ پابەند بێت بە پێدانی ئەو نیو مووچەیەشەوە كە ناوبەناو دەیداتە فەرمانبەرەكانی، ئەگەرێكە وادەكات ئاستی ناڕەزایەتییەكانی خەڵك زیاتر پەرە بستێنێ و بگاتە دۆخی رووبەڕووبوونەوە و بەریەككەوتنی كۆمەڵایەتی. ئەمە سەرباری ئەو ناكۆكی و ناتەباییە سیاسیەی لە نێوان هێزەكانی هەرێمی كوردستاندا هەیە، كە بەپلەی یەكەم هەوێن و یارمەتیدەرە بۆ هەموو مەترسییەكانی دیكە.}

^{بۆ ئەوەی بەشێك لەو هەڕەشانەمان لەسەر نەمێنێ، پێویستە لە قۆناغی یەكەمدا شێوە و پێكهاتەی حوكمڕانیی كوردستان بگۆڕین، گۆڕینەكە بە ئەندازەیەك بێت كە پارتی بە تەنیا لە واجیهە نەمێنێتەوە. چونكە بەشێك لەو پێشهاتە چاوەڕوانكراوانە بۆ پارتیە و لەو رێگەیەوە دەگوازرێتەوە بۆ سەر خەڵكی كوردستان.}

^{ئەمە داوەریكردن نییە تا حوكم لەسەر ئەوە بدەین پارتی لەسەر هەقە یان نا، بەڵام واقیعەكە بەو جۆرەیە كە بەشێك لە هەڕەشەو مەترسییەكان بەهۆی پارتییەوەن. ئیتر وەك دەگوترێت بەشێكی (شەڕی كۆنەقینە) یان بەهۆی گوتاری نەتەوەیی یاخود رۆڵ و پێگەی لە ململانێی هێزە هەرێمایەتییەكان و جەمسەربەندیی ناوچەكەیە یا سیاسەتی هەڵەی خۆی، یان هەر هۆكارێكی دیكە. پێدەچێت بارزانی ئەو پێشهاتانەی بە وردی درك كردبێ، بۆیە لە دوا راگەیێندراویدا سەبارەت بە چارەسەری كێشە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان پێشنیازی گۆڕینی سیمای هەر سێ‌ دامەزراوەكەی حوكمڕانیی هەرێم دەكات.}

^{دەكرێت ئەم دەستپێشخەریەی بارزانی بكرێتە دەرفەت بۆ چارەسەری هەندێ‌ كێشەی تری وەك ئەوەی كە سلێمانی لەسەر هەق بن یان نا، ئێستا لە سایكۆلۆجیای دەستەجەمعیی ئەم شارەدا هەست بە پەراوێزخستن دەكرێ، بەهۆی ئەمەوە مەترسی لەسەر یەكپارچەیی خاكی هەرێمی كوردستان هەیە. ئەگەر یەكێتی لەم قۆناغەدا حكومەت وەربگرێت و زۆرترین كارەكتەرەكانی ناو حكومەت خەڵكی سلێمانی بن، لە هەنگاوی یەكەمدا ئەو هەست بە پەراوێزخستنەی سلێمانی نامێنێت.}

^{ترسی دوو هەرێمی و دابەشبوونی جوگرافیای كوردستان كۆتایی دێت، كۆمەڵێك مەترسیی تریش دەڕەونەوە. ئێران فشار و گوشارەكانی كەمتر دەكاتەوە، پەكەكە نابێتە هەڕەشە، دوور نییە بەحوكمی پەیوەندییەكانی یەكێتی لەگەڵ ئێران و شیعە، بتوانرێت پەیوەندییەكانی بەغدا و هەولێریش ئاسایی بكرێنەوە. بۆیە بۆ ئەم قۆناغە هەستیارەی داهاتوو، باشترین بژارە ئەوەیە یەكێتی بكرێتە واجیهەی دەسەڵات لە كوردستان و پارتی بكەوێتە ریزی پشتەوە.}

^1/12/2016