عومەر عەلی غەفور
جا له بارێكدا هه‌ردوو لا، چ ئه‌وانه‌ى میانڕه‌ون و چ ئه‌وانه‌ى توندڕه‌ون ده‌قیان هه‌یه، ئه‌ى كامیان ئیسلامه راسته‌قینه‌كه‌ن؟ ئه‌ى ئه‌و جیاوازییه بۆچى دروست بووه و چۆن له‌به‌ین ده‌برێ تا ئیسلامه راسته‌قینه‌كه ده‌ربكه‌وێ و خه‌ڵك له‌و رووه‌وه یه‌كچاو ببنه‌وه و سه‌ریان لێ نه‌شێوێ؟!
تێگه‌یشتنى جیاواز له ده‌ق دیارده‌یه‌كى به‌شه‌رییه و هه‌موو ده‌قه گه‌وره‌كان دووچارى ده‌بن، هه‌ر بۆیه ته‌نانه‌ت له سه‌رده‌مى یه‌كه‌مى ئیسلامدا، كه سه‌رده‌مى هاوه‌ڵ و قوتابییه نزیكه‌كانى پێغه‌مبه‌ر (د.خ) بووه و ئوممه‌تى ئیسلامى وه‌ك مه‌رجه‌ع بۆ دید و تێڕوانینه‌كانیان ده‌ڕوانێ، ئه‌و جیاوازییه رووى داوه و به هۆیه‌وه كێشه و ناكۆكیی گه‌وره رووى داوه. ئه‌و كێشه‌یه له یه‌كه‌م ساتى مردنى پێغه‌مبه‌ره‌وه ده‌ستى پێكرد، كاتێ له‌سه‌ر جێگرتنه‌وه‌ى، ناكۆكى كه‌وته نێوان پشتیوانییه‌كان یاخود ئه‌نسارییه‌كانى مه‌دینه (یه‌سریبییه‌كان) و كۆچه‌رییه‌كانى مه‌ككه (قوره‌یشییه‌كان)، هه‌روه‌ها له‌نێو قوره‌یشییه‌كانیشدا له‌نێوان بنه‌ماڵه‌ى پێغه‌مبه‌ر (عه‌لى كوڕى ئه‌بوتالیب) و باقیی قوره‌یشییه‌كان (ئه‌بوبه‌كر و عومه‌ر و ئه‌وانی تر)دا و هه‌ر یه‌كه‌یان خۆى به شایسته‌تر به جێگرتنه‌وه‌ى پێغه‌مبه‌ر وه‌ك پێشه‌وا و رابه‌رى ده‌وڵه‌ت داده‌نا، كه ئه‌م ناكۆكییه ئه‌گه‌رچى سه‌ربارى بوونى هه‌ندێ ده‌نگى تۆراو، به ڕواڵه‌ت سازانى له‌سه‌ر كرا، به‌ڵام وه‌ك پشكۆى ژێر خۆڵه‌مێش هه‌ر مایه‌وه، تا كار گه‌یشته یاخیبوون له خه‌لیفه‌ى سێیه‌م (عوسمانى كوڕى عه‌فان) و كوشتنى له‌لایه‌ن هێرشبه‌رانه‌وه، له‌و كاته‌ى خه‌ریكى قورئان خوێندن بوو. به‌دواى ئه‌ویشدا كێشه له‌نێوان خه‌لیفه‌ى چواره‌م (عه‌لى) و (معاویه‌ى كوڕى ئه‌بو سوفیان)ى ئامۆزاى عوسمان له‌سه‌ر تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه له بكوژانى عوسمان سه‌رى هه‌ڵدا، به‌و هۆیه‌وه معاویه له عه‌لى یاخى بوو و شه‌ڕێكى گه‌وره و خوێناوى له‌نێوانیاندا رووی دا (شه‌ڕى صه‌فین ساڵى 37ك) كه به فیتنه گه‌وره‌كه به‌ناوبانگه، له‌لایه‌كی تر شه‌ڕ له‌نێوان (عه‌لى) له‌لایه‌ك و (ته‌ڵحه بن عوبه‌یدوڵا و زوبێر بن عه‌وام، له‌گه‌ڵیاندا عائیشه‌ى هاوسه‌رى پێغه‌مبه‌ر) رووی دا (شه‌ڕى جه‌مه‌ل ساڵى 36ك)، كۆتایی شه‌ڕه‌كه‌ى عه‌لى و معاویه‌یش یاخیبوونى تاقمێك له سوپاكه‌ى عه‌لى بوو به‌ناوى (خه‌واریج)، ئه‌ویش رێك به‌هۆى جیاوازیی تێگه‌یشتن بوو له ده‌ق، كاتێ به‌ره‌ى معاویه قورئانه‌كانیان به‌سه‌ر رمه‌كانیانه‌وه به‌رز كرده‌وه و داوایان كرد قورئان بكرێته داوه‌ر، خه‌واریجه‌كانیش به پشتبه‌سستن به ئایه‌تى (ان الحكم الا لله) گوتیان: "حوكم و داوه‌رى به‌س بۆ خوایه"، كه ئه‌مه تێگه‌یشتنێكى ساده و ساویلكه‌خه‌ڵه‌تێنى بوو، له‌و رووه‌وه داوه‌ریكردنى قورئانیش هه‌ر هه‌مان ماناى داوه‌ریكردنى خودا ده‌گه‌یه‌نێ (له چوارچێوه‌ى ئایینى ئیسلامدا). عه‌لیش راستى پێ گوتن كاتێ گوتى: "كلمه حق یراد به باگل"، (واته: قسه‌یه‌كى راسته، به‌ڵام مه‌رامى پشته‌وه‌ى ناڕه‌وایه). به‌و هۆیه‌وه عه‌لییان ته‌كفیر كرد كه به گوته‌ى ئه‌وان به حوكمى غه‌یرى خوا رازى بووه، هه‌ر كه‌سیش گومانى له كوفرى ئه‌و هه‌بێ كافره، بۆیه هه‌موو نه‌یارانیان كافر كرد و بۆ ماوه‌ى زیاتر له سه‌د ساڵ شه‌ڕى ده‌وڵه‌تیان كرد (سه‌رده‌مى عه‌لى، پاشتر ده‌وڵه‌تى ئومه‌وى و به‌شێك له ده‌وڵه‌تى عه‌باسی) و بوونه باییسى رشتنى خوێن و نه‌هامه‌تییه‌كى ئینسانیی گه‌وره.
كێشه بنچینه‌ییه‌كه له قورئاندا ئه‌وه‌یه شته‌كان به كه‌میى نه‌بێ حه‌سم نه‌كراون، هه‌ر له مه‌سه‌له‌ى خیلافه‌ت و حوكمه‌وه تا سنوورى ئازادى و تا كۆیلایه‌تى و تا ده‌گاته مه‌سه‌له‌ى جیهاد و توندوتیژى. به‌م شێوه‌یه سروشتى مشتومڕهه‌ڵگر و فره ده‌لاله‌تى ده‌قه بنچینه‌ییه‌كانى ئایینى ئیسلام، هۆیه‌كه.
هۆیه‌كی تر شێوازى مامه‌ڵه‌كردنه له‌گه‌ڵ ده‌قه جیاواز و به رواڵه‌ت پێك ناكۆكه‌كان. هه‌ر لایه‌ك به‌گوێره‌ى ئه‌و رێبازه‌ى به هه‌ر حه‌یسییاتێك بووبێ گرتوویه‌تیه به‌ر، به گریمانه‌یه‌كى پێشوه‌خته‌وه خوێندنه‌وه بۆ ده‌قه‌كان ده‌كات و به‌و شێوه‌یه‌ى پاڵپشتى له رێبازه‌كه‌ى خۆى بكا ده‌قه‌كان ریزبه‌ند و پاش و پێش ده‌كات، زه‌ق ده‌كاته‌وه یان ده‌شارێته‌وه، به‌پێى ویستى خۆى ده‌ق به مانا رواڵه‌تییه‌كه‌ى یان به ته‌ئویل وه‌رده‌گرێ.
بۆ نموونه ئه‌و هێزه‌ى باوه‌ڕى به جیهاد و توندوتیژى هه‌یه، ئه‌و ئایه‌تانه زه‌ق ده‌كاته‌وه كه باسى جیهاد و كوشتار و زه‌بر و زه‌نگ له‌گه‌ڵ نه‌یاران ده‌كه‌ن، هه‌رچى ئه‌و ئایه‌تانه‌ن باسى نه‌رمونیانى و ئاشتى و ئاشته‌وایی ده‌كه‌ن یان بێده‌نگییان لێ ده‌كات و هه‌وڵ ده‌دا بیانشارێته‌وه، یان دێ ته‌ئویلێكیان بۆ ده‌دۆزێته‌وه كه له مانا و مه‌غزاكانیان خاڵییان ده‌كاته‌وه، وه‌ك ئه‌وه‌ى ده‌ڵێ، مه‌به‌ست له ده‌قه‌كه ئه‌و مانایه نییه كه نه‌رمخوازان لێى تێده‌گه‌ن، یان ئه‌و ده‌قه هى قۆناغێكى پێشتره و ئایه‌ته‌كانى جیهاد نه‌سخیان كردوونه‌ته‌وه، وه‌ك ئه‌وه‌ى ده‌وترێ هه‌موو ئه‌و ئایه‌تانه‌ى باسى نه‌رمونیانى و ئاشتى و ئازادیی ئایینى و پێكه‌وه‌ژیان له‌گه‌ڵ كافران ده‌كه‌ن، كه ده‌یان ئایه‌تن، به ئایه‌تى (السیف) نه‌سخ كراونه‌ته‌وه.
ره‌وته میانڕه‌وه‌كه‌یش به پێچه‌وانه‌وه، ئایه‌ته‌كانى نه‌رمونیانى و سازش زه‌ق ده‌كاته‌وه و ده‌یانكاته بنچینه و كرۆكى قورئان و ئایه‌ته‌كانى جیهاد و توندوتیژى ده‌شارێته‌وه، یان ته‌ئویلیان ده‌كا. ئه‌م دوو ره‌وته ته‌نانه‌ت له نوێژه‌كانیشیاندا زیاتر ئه‌و ئایه‌تانه ده‌خوێننه‌وه كه به ره‌وته‌كه‌یان ده‌خوا.
سه‌رچاوه‌یه‌كیترى ئه‌و جیاوازیی تێگه‌یشتن و ئاراسته و مه‌شره‌به‌ى ته‌وژمه ئیسلامییه‌كه قورئان نییه، به‌ڵكو ده‌قى حه‌دیس و شوێن و پێگه‌یه‌تى له‌به‌رامبه‌ر قورئان له دیاریكردنى حوكمه‌كاندا، كه ئاخۆ ئایه‌ت و حه‌دیس هه‌مان سه‌نگ و به‌ها و حوججییه‌تیان هه‌یه؟ ئایا حه‌دیس ده‌توانێ حوكمى گشتیی قورئان تایبه‌ت (تخصیص) و حوكمى كراوه‌ى سنووربه‌ند بكات، یان حوكمى قورئان نه‌سخ بكاته‌وه و رابگرێ؟! ئایا ده‌كرێ ئایه‌ت و حه‌دیس پێچه‌وانه‌ى یه‌كتر بن؟! ئه‌گه‌ر وابوو كامیان پێش ده‌خرێ؟
ئه‌مه زۆر جار كێشه دروست ده‌كا. بۆ نموونه چه‌ندین ئایه‌ت له قورئاندا هه‌ن جه‌خت له‌وه ده‌كه‌ن زۆرلێكردن له ئاییندا نییه و مرۆڤ ئازاده له‌وه‌ى باوه‌ڕدار بێ یان بێ باوه‌ڕ، ئه‌م ده‌قه له ناواخنى خۆیدا ئازادیی وه‌رنه‌گرتن و گۆڕینى ئایینیش هه‌ڵده‌گرێ. هه‌روه‌ها هیچ ئایه‌تێك له‌و ئایه‌تانه‌ى باسی هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه له ئایین ده‌كه‌ن سزایه‌كى دنیاییان بۆ كه‌سه‌كه دانه‌ناوه، به‌ڵكو ته‌نیا سزاى ئاخیره‌تیان داناوه. ته‌نانه‌ت كه‌سانێك هه‌بوون پێیان ده‌گوترا دووڕوو (منافق) و پێغه‌مبه‌ر (د.خ) سوور ده‌یزانى باوه‌ڕیان به ئایینه‌كه‌ى نییه و دژایه‌تیشى ده‌كه‌ن و چه‌ندین ئایه‌ت له‌سه‌ر خراپه‌كاری و دووڕووییان دابه‌زیوه، به‌ڵام كه‌سیانى نه‌كوشت. هیچ حه‌دیسێكیش نییه پێغه‌مبه‌ر كه‌سێكى له‌سه‌ر هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه كوشتبێ، كه‌چى حه‌دیسێك هه‌یه ده‌ڵێ: "هه‌ركه‌س ئایینى گۆڕى بیكوژن"، (من بدّل دینه فاقتلوه)، به‌مه هیچ ده‌رفه‌تێكى بۆ ئازادیی هه‌ڵبژاردن یان ره‌تكردنه‌وه‌ى ئایین نه‌هێشته‌وه و ده‌رفه‌تێكى زێڕینیشى دایه هێزه ركابه‌ره‌كان تا به‌ناوى هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه له دین، به‌رامبه‌ره‌كانیان ته‌كفیر و خوێنیان حه‌ڵاڵ بكه‌ن.
7/11/2016
