هیوا حاجی

^{ئایا هەرگیز كۆمەڵگای مەدەنیمان هەبووە؟}

^{خەڵكانێك گومان دەخەنە سەر ئەگەری هەبوونی كۆمەڵگای مەدەنی لە كوردستانی دوای راپەڕیندا. گومانەكە لەوێوە سەرچاوە دەگرێ كە هەمیشە كۆمەڵگای مەدەنی بەپێی پێناسە و پێودانگە رۆژئاواییەكان پێناسە كراوە: ئەو كایە سەربەخۆیەی كە دەكەوێتە نێوان دەوڵەت و خێزان. ئەگەر بەم پێناسەیە ئیش بكەین، بەدڵنیاییەوە بەشێكی گرنگی ئەوانەی ناویان لەخۆیان ناوە رێكخراوی كۆمەڵگای مەدەنی، بە رێكخراوی مەدەنی هەژمار ناكرێن، چونكە زۆر بە سادەیی "سەربەخۆ" نەبوون.}

^{روونە كە بەشێكی زۆری رێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی لە هەناوی پارتە سیاسییەكانی كوردستانەوە لەدایك بوون و كاریشیان پێشخستنی ئەجێندای حیزبەكان بووە. لە سەرەتای نەوەدەكانەوە پارتە سیاسیەكانی كوردستان بە دروستكردنی رێكخراوەی پێشەیی و جەماوەریی سەر بە خۆیان دەستیان پێكرد، سەرچاوەی داراییان بۆ دابین دەكردن، دەستنیشانی هەیكەلی كارگێڕییان دەكردن و تەنانەت دەستیان لە هەڵبژاردنە نێوخۆییەكانیان وەردەدا. بۆیە ئەگەر بە پێوەری "سەربەخۆبوون" بڕۆین، ئەستەم دەبێ لە چەند رێكخراوەیەكی مەدەنی زیاتر بدۆزینەوە.}

<sup>بەڵام سەرەڕای ئەو راستیەی سەرەوەش، رێكخراوگەلێك ئامادەییان هەبووە كە بەشێوەیەك لە شێوەكان كاریگەرییان لەسەر پرۆسەی سیاسی و كاركردنی حكومەتی هەرێمی كوردستان و داڕشتن و هەمواركردنی یاساكانی هەرێم هەبووە. بۆیە ئەگەر ئەم رێكخراوانە تەنانەت بەتەوایش سەربەخۆ نەبووبن و نەیانتوانیبێت لە هەژموونی پارتە سیاسییەكان دەرچن، كۆمەڵێ ئەكتەری نوێ بوون لە كۆمەڵگای كوردستاندا و كاریگەرییان لەسەر هەلومەرجی گشتی هەبووە. ئەوجا بۆیە خۆبەستنەوە بەو پێناسە رۆژئاواییەی سەرەوە و حوكمدان بەوەی ئێمە كۆمەڵگای مەدەنیمان نەبووە، جگە لە دوورخستنەوەی كایەیەكی گرنگ لە توێژینەوە و هەڵسەنگاندن، شتێكی لێ شین نابێت.

كۆمەڵگای مەدەنی بۆچی گرنگە؟</sup>

^{پێداهەڵگوتن بە گرنگییەكانی كۆمەڵگای مەدەنی ریشەی قووڵی لە فیكری سیاسی و كۆمەڵایەتیدا هەیە. لە سەدەی نۆزدە بیرمەندی فەرەنسی تۆكۆڤیل رێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی بە "قوتابخانەكانی دێمۆكراسی" وەسف كرد. ئەو پێیوابوو لەنێو رێكخراوە مەدەنییەكاندا بەشداربووان فێری فەزیلەت دەبن، لەو رێكخراوانەدا خەڵك فێری بایەخدانی زیاتر دەبن بە بەرژەوەندیی گشتی، فێری رێزلێكگرتن و لێبوردەیی دەبن و لە تەنیشت ئەوەدا چالاكانی مەدەنی ئاڵوگۆڕی راوبۆچوون دەكەن.}

^{فێردەبن چۆن كۆبوونەوە رێكبخەن، چۆن گوێ لەیەكدی بگرن، چۆن ئەجێندا دابڕێژن و هەتا دوایی. بەبێ بەشداریكردن لە ژیانی مەدەنیدا دەستەبەربوونی ئەو شتانە ئاسان نییە. تا ئەمڕۆش، لە تەنیشت رەخنەكان لە كۆمەڵگای مەدەنی، توێژینەوەكان نیشانیان داوە كە چالاكبوونی كۆمەڵگای مەدەنی بە سوودی دێمۆكراسی بووە، بەشداری لە هەڵبژاردنەكاندا زیاتر بووە، لێبوردەیی بە رەهەندە جیاوازەكانیەوە باڵادەستتر بووە و لە هەمووشی گرنگتر لە كوێ كۆمەڵگای مەدەنی چالاكتر بووبێت، لەوێدا حكومەتیش باشتر كاری خۆی كردووە.}

^{بەڵام بۆچی كۆمەڵگای مەدەنی بۆ كوردستان گرنگە؟ پێموایە لەبەر هۆكارێكی زۆر سادە، ئەویش ئەوەیە: مێتۆدەكانی دیكەی بەشداریی سیاسی لە كوردستان شكستیان هێناوە، بۆیە تاكە ئومێدێك، ئەگەر هەبێت، بۆ برەودان بە دێمۆكراسی لە كوردستان، كۆمەڵگای مەدەنییە. لەپێش هەموواندا، لەسەر ئاستی دونیا دێمۆكراتخوازان ئومێدێكی گەورە لەسەر هەڵبژاردنەكان هەڵدەچنن بۆ ئاڵوگۆڕی دەسەڵات و كاراتركردنی حكومەت. لە هەرێمی كوردستان نموونەی ژێرپێخستنی هەڵبژاردنەكان كەم نین.}

^{تەماشای هەموو هەڵبژاردنەكانی كوردستان بكە كە لە ماوەی بیست و پێنج ساڵی رابردوودا بەڕێوەچوون، لە كام لەو هەڵبژاردنانەدا دۆڕاو هەبووە؟ خۆ ئەگەر لایەنێكیش دەنگی كەمی كردبێ، ئەوە كلاشینكۆفی خۆی بە شانەوە بووە و ئەنجامی هەڵبژاردنی قەبوڵ نەكردووە. لەبەر ئەوە هەڵبژاردنەكانی كوردستان كەمبوونەوەی دەنگی تێدایە، بەڵام دۆڕانی تێدا نییە و لەوەوە ئاكامی هەڵبژاردنەكان هەرگیز شتێكی نوێ نەبووە جگە لە هەندێ گۆڕانكاریی سادە نەبێ لە ژمارەی كورسیی پەرلەمان و پۆستە وەزارییەكانی ئەو حیزب یان ئەوی دیكەیان. لەلای دووەمەوە، حیزبایەتیش دیسان لە كوردستان هەرگیز بە رەوتە سروشتیەكەی خۆیدا نەڕۆیشتووە. لای ئێمە حیزب حكومەتن و حكومەتیش حیزب.}

^{حیزبەكانی كوردستانی دوای راپەڕین ئەوەندی بەكارهاتوون بۆ بەدەستهێنانی ئیمتیازات — ئەوجا بۆ هەر كەسێك بە شێوەیەك — بەزەحمەت ئەركە دێمۆكراسیەكانیان بەدیهێناوە. لەلای سێیەمەوە، بیرۆكەی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسیش لە كوردستان لەبەر دوو هۆكار تووشی نسكۆ بوو: ئەزموونی ئوپۆزسیۆنی سیاسی كە رەنگە بە دامەزرانی بزووتنەوەی گۆڕان لە 2009 دەست پێبكات، ئەزموونێكی زۆر كورتخایەن بوو، لە چوار ساڵ (2009-2013) زیاتر درێژەی نەكێشا. ئۆپۆزسیۆنی كوردستان پەلەی كرد لەوەی ببێتە بەشێك لە حكومەت. ئەمەش رێگای بۆ هۆكاری دووەمی نسكۆی ئۆپۆزسیۆن خۆش كرد كە ئەویش ئەو راستیەیە، ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی لە كوردستان، لەبەر هەر هۆكارێك بێت، نەیتوانی بە شێوەیەكی گرنگ بەڵێنەكانی خۆی بباتەسەر.}

^{لێرەوە ئەوەی دەمانەوێ بیڵێین ئەمەیە: مێتۆدە گرنگەكانی بەشداریی سیاسی لە كوردستان لە هەڵبژاردنەكانەوە بگرە تا حیزبایەتی و ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی، شكستیان خواردووە، بۆیە لە كوردستانی ئێستادا ئەگەر ئاسۆیەك بۆ باشتركردنی حوكمڕانی هەبێ، ئەوا كارابوونی كۆمەڵگایەكی مەدەنیی زیندووە.}

^{زەمینەی گەشەكردنی كۆمەڵگای مەدەنی لە كوردستان هەیە؟}

^{لەڕووی مرۆییەوە نەوەیەكی نوێ لە كوردستان هەیە. ئەمانە ئەو بەشەی دانیشتووانن كە لە دوای راپەڕین لەدایك بوون یان لەو سەردەمەدا وردە وردە گەنج بوون. ئەم توێژەی كۆمەڵگا تەمەنیان لە نێوان (20-30) ساڵیدایە و بە لەبەرچاوگرتنی هەندێ خەمڵاندنی دانیشتووان رەنگە رێژەیان لە 30 تا 40%ی دانیشتووان كەمتر نەبێت. هەرچەندە تویژینەوەی ئەوتۆ لەبەردەست نییە، بەڵام هەندێ سەرنجدانی سادەش ئەوەت پێدەڵێ كە ئەم نەوەیە دەتوانێ لەدەرەوەی حیزبەكان بیربكاتەوە. ئەم نەوەیە ئەوەندەی نەوەی پێشوو بارگاویی نییە بە حیزبایەتی، بەڵكو زیاتر خەونی ژیانێكی باشتری هەیە.}

^{مەبەستیانە دەرفەتی خوێندن و كاركردنیان هەبێ و رەنگە لە هەندێ باریشدا بەدوای ئازادی فەردیی زیاتریشدا بگەڕێن. ئەم نەوەیە دەكرێ كەرەستەیەكی گرنگی كۆمەڵگای مەدەنی بێت. لە تەنیشت ئەم نەوەیە، ژمارەیەكمان لەو كەسانە هەیە كە لە ماوەی نزیكەی 10 ساڵی رابردوودا ئەزموونێكی سەركەوتووی كاری مەدەنییان هەبووە. ئەمانە نەوەیەكی زمانزانن، كارامەن لە دروستكردنی تۆڕی رێكخراوەیی، ئاگاداری ئەزموونی رێكخراوە مەدەنییەكانن لە شوێنانی دیكە، دەتوانن لە دەرەوەی حیزب و حكومەت بودجە پەیدا بكەن بۆ كارەكانیان. ئەم گرووپەش هەرچەندە رەنگە بە ژمارە زۆر نەبن، بەڵام دیسان دەتوانن ببنە هەوێنی بنیاتنانی كۆمەڵگایەكی مەدەنیی باشتر لە كوردستان.}

^{دیارە زۆر بابەتی دیكەش هەیە كە لەبەر سنوورداریی وتارەكە ناكرێ باس بكرێن، بەڵام گرنگترین تەحەدا لەبەردەم ئەم نەوە نوێیە ئەوەیە نەبنە دەسكەلا بۆ شەڕی سیاسیی لایەنەكان. ئەوەی كۆمەڵگای مەدەنی لە كوردستان پێویستە بیكات، دروستكردنی دوورییەكە لە پارتە سیاسییەكان و لەو نێوەندەشدا فشار بكات بۆ دەستەبەركردنی ئازادیی زیاتر، عەدالەتی كۆمەڵایەتی، دەرفەتی كار و خوێندن و پێشكەشكردنی خزمەتگوزاریی زیاتر بە هاووڵاتیان.}

^10/9/2016