عارف قوربانی

^{ئەوەی ساڵێك پێش ئەمڕۆ ناوەندەكانی بڕیار و توێژینەوەو چاودێرانی ناوچەكە وێنایان دەكرد، لە ئەگەری گۆڕانكاریی نەخشەی جوگرافیا و هاوكێشەی هێز لە دوای داعش، یەكێك لەو لایەنانەی بەرهەمی شەڕ و قوربانیەكانی دەچنێتەوە، كوردن. بەڵام ئەمڕۆ پێچەوانە بووەتەوە. ئەگەر پێشتر چاوەڕوانییەكان بە ئەندازەی دروستكردنی كیانێكی نەتەوەیی نوێ‌ لە ناوچەكە بوون، ئەمڕۆ ئەو ناوەندە جوگرافیەی چاوەڕێی بوون بە دەوڵەتی لێدەكرا، لەبەردەم لێكهەڵوەشانەوەو دابەشبوونێكی ترسناكدایە.}

^{هۆكارەكان زۆرن، بەڵام هۆكاری سەرەكیی سەرهەڵدانی ئەم مەترسیە تازەیە، پەیوەندی بە بێدەربەستی و هەستنەكردن بە بەرپرسیارێتی دەسەڵاتدارانی ئەم قۆناغەی بزووتنەوەی سیاسی كوردستانەوە هەیە. ئەگەر ساڵی پار كێشەكان چارەسەر كرابان، ناكۆكییەكان بەم ئەندازەیەی ئێستا قووڵ نەدەبوونەوە. قووڵبوونەوەی ناكۆكیی حیزبەكانیش درزەكانی پێكەوەیی گەورەتر كردووە و ئێستا ئەگەرەكانی راگەیاندنی لێكترازان و دابەشبوون زاڵترە لەو ئەگەرانەی دڵنیایی پێكەوەییمان دەستەبەر دەكات.} لە گوتاری میدیاییدا زۆرترین بانگەشە بۆ دروستكردنی ژینگە و كەشێكی سیاسی دەكرێت كە زەمینەی رێگایەكی مەدەنیانە و سەرنجڕاكێشانەی ناوەندەكانی بڕیاری نێودەوڵەتی لێبكەوێتەوە تا كوردستان بە راپرسی بۆ سەربەخۆیی بڕیار لە چارەنووسی خۆی بدات، بەڵام لە هەنگاوی كرداریدا رۆژ لە دوای رۆژ تەنگژە سیاسییەكانی ناوخۆی كوردستان ئاڵۆزتر دەبن، لە میللەتێك ناچین لەبەردەم دۆخێكی وا چارەنووسسازدا بین كە ئەگەر دەرفەتەكان بەو ئەندازەیە گونجاو و لەبارن، پێش هەر شت پێویستی بە ئامادەسازی ناوماڵی كورد خۆی هەیە بۆ ئەگەر و پێشهاتەكانی دوای بڕیارێكی لەو جۆرە. بەڵام پێچەوانەی ئەو چاوەڕوانی و واقیعەی كە پێویست بوو، ئێستا ئێمە لەبەردەم هەڕەشەی نزیكترداین.

^{ئەگەر هەلومەرجی نێودەوڵەتی و هەرێمایەتی گونجاوە بۆ گۆڕانكاری لە نەخشەی سیاسی و جوگرافیای ناوچەكە، بەڵام هەلومەرجی ناوخۆیی هەرێمی كوردستان ئاوسە بە دابەشبوونی ئەم جوگرافیا بچووكەش. لە كاتێكدا هێشتا چارەنووسی زیاتر لە نیوەی خاكی كوردستان لای بەغدا یەكلایی نەكراوەتەوە، ئەم نیوەیەی تریشی خەریكە دەكەین بە دوو لەتەوە. لەتكردنێك زۆر جیاوازتر لەسەردەمی دوو ئیدارەیی. چونكە ئەوكات هەرێمی كوردستان سنوورێكی جوگرافیی دیاریكراو و ناوێكی بەرجەستە، بەڵام بەهۆی رووداوەكانی شەڕی ناوخۆوە دوو ئیدارەی هەبوو. ئێستا مەترسی دابەشبوون بۆ دوو هەرێمی جیاواز دەكرێت (هەرێمی هەولێر و هەرێمی سلێمانی)، بەمەش كوردستان تەنیا لەم بەشەی باشوور دەبێتە سێ پارچە و مەسەلەی بەهەرێمكردنی كەركووكیش وەك ئەگەرێك بە كراوەیی ماوەتەوە.}

^{ئەوانەی ئەم دابەشكارییە وەك رێگەچارەیەك دەبینن، هۆكارەكەی لەسەرهەڵدانی كێشەی یاسای سەرۆكایەتی هەرێم و چارەسەرنەكردنی كێشەكە و كۆبوونەوەی دەسەڵاتەكان لە یەك ناوەند یان چەند ناوەندێكی بەرتەسكدا دەبیننەوە. بەدیاریكراوی سلێمانی هەست بە پەراوێزكەوتنی دەكات لە ناوەندەكانی بڕیاری سیاسی كوردستان و تەنانەت هەست بە پاشكۆیەتی كوتلەی ئەم زۆنەش دەكرێت لە حكومەت. لە كاتێكدا خەڵك چاوەڕێی چارەسەربوونی كێشەی نێوان گۆڕان و پارتی دەكات، بەڵام ئێستا فشارێكی زۆر هەیە لەسەر نوێنەرەكانی یەكێتیی نیشتمانی كوردستانیش لەم كابینەیە و داوا دەكرێت هەموویان پێكەوە دەست لەكار بكێشنەوە، كە ئەگەر ئەوە رووبدات ئیتر هیچ دەرفەتێك بۆ پێكەوەیی ناهێڵێتەوە و پرۆسەی دابەشكارییەكە خێراتر دەبێت.}

^{كاتێ‌ لەو كێشانە ورد دەبیتەوە، گومان دەكەیت لەوەی لەبری ئەوەی هەوڵەكان بۆ رەوینەوەی ئەو مەترسی و هەڕەشانە بن، هەست دەكەیت بە مەبەست و رۆژ لەدوای رۆژ پاساو و بیانووەكان زیاتر دەكرێن. لەم یەك دوو رۆژە باسێكی دیكەی گەرمی ئەو جیاكاری و پاشكۆیەتیەی كوتلەی زۆنی سەوز لە هەولێر گەرمتر بووە، كە ئەویش پەیوەستە بە مووچە و ژیان و گوزەرانی خەڵكێكی زۆرەوە.}

^{دەگوترێت لە هەولێر سەت هەزار كەس لە پێشمەرگە و رێكخستن و كادری حیزبی و كۆمەڵایەتی پارتی خانەنشینن و مانگانە لەپێش هەموو وەزارەتەكانەوە مووچەیان لەگەڵ وەزارەتی پێشمەرگە دەدرێتێ‌ و سیستەمی پاشەكەوتیش نەیگرتوونەتەوە. بەڵام لە سلێمانی بە هەموو تێكۆشەرانی جەلالی سەردەمی شەستەكان و بە هەموو پێشمەرگە و رێكخستن و كادری حیزبی و كۆمەڵایەتی یەكێتی و حەوت حیزبی ترەوە، نزیك بە نیوەی ئەو بەشەی هەولێرە، كەچی لە هەشت مانگدا سێ‌ مووچەیان دراوەتێ‌. ئەمە یەكێكە لەو هۆكارانەی برینەكەی قووڵتر كردووەتەوە و سیمای جیاكارییەكە و بێ‌ دەسەڵاتیی نوێنەرەكانی سلێمانی لە حكومەت زەق كردووەتەوە. بە ئەندازەیەك كە زۆرینەیەك پێیانوایە ئەوە پاشكۆیەتیە نەك پێكەوەیی.}

^{خستنەڕووی ئەم واقیعە بۆ چارەسەری خێرایە نەك بۆ خوێكردنە برینەكان. ئەوانەی بە ئومێدێكی زیاترەوە چاویان لە ئایندەی كوردستانە و گەشبینن بەوەی كۆتایی داعش ئەگەری گۆڕانكاریی گەورە دێنێتە كایەوە، پێویستە پێش كۆتایی داعش بیر لە چارەسەری ئەو كەلێن و درزانەی ناوخۆ بكەنەوە، تا پێكەوە بڕ بكەین بۆ ئەو پێشهاتە تازانە. بەڵام جێگەی داخی زۆرە كورد كەمتر بیر لە چارەسەری كێشەكان دەكاتەوە و لەجیاتی ئەوە جێی دەهێڵێت زەمەن چارەیان بكات. خەریكە ئەوە دەكرێتە باوەڕێكی گشتی كە ناتوانین یەكتر قبووڵ بكەین، مەحاڵە هەولێر و سلێمانی پێكەوە هەڵبكەن و ئەو خەسڵەتەشە كە كەركووكی دوورتر خستووەتەوە. جا بۆ ئەوەی ئەم ناتەبایی و یەكتر قبوڵنەكردنە نەبێتە مایەی مەترسی لەسەر خاك و دابەشبوونی جوگرافیا، بیرۆكەیەك بۆ سەركردەی حیزبە سیاسیەكان دەخەمەڕوو كە هیوادارم بەرپرسیارانە و بە دیققەتەوە لێی بڕوانن.}

^{ناكرێت بەهۆی رك و كینەو ناتەبایی و دەسەڵاتخوازیی ئێوەوە كوردستان پارچە پارچە بكرێت كە خەریكە ئێوە وادەكەن. وەرن كۆببنەوە و لەسەر نەخشەڕێگە و دەستوورێك بۆ ئایندەی كوردستان رێككەون، پرەنسیپ و كۆڵەكەی حوكمڕانیەكەی داڕێژن و پابەند بن بە خەبات بۆ بەدیهێنانی، دەستوورێك بنووسنەوە بۆ دەوڵەتی فیدراڵیی كوردستان. هەمووتان لەم قۆناغە پێكەوە تێبكۆشن بۆ سەربەخۆیی كوردستان و دواتر هەر پارێزگایەك لەژێر سەقفی كوردستاندا هەرێمێكی سەربەخۆ بێت.}

^{ئێستا مەترسی گەورە لەسەر ناسنامەی كەركووك دروست دەبێت ئەگەر بكرێتە هەرێمی سەربەخۆ، هەروەها هەڕەشەو مەترسی گەورەیە ئەگەر هەولێر و سلێمانی ببنە هەرێمی جیاواز، بەڵام لە چوارچێوەی دەوڵەتی فیدراڵی كوردستاندا ئاساییە هەریەك لەوانە هەرێمی سەربەخۆ بێت، بەمە چارەسەری كێشەی كەركووكیش دەكرێت و بە دابەشكردنی دەسەڵات بۆ هەرێمەكان، كوردستانیش لە پارچە پارچەبوون دەپارێزین.}

^3/8/2016