رابەر تەڵعەت

^{ماكس ڤیبەر لە سیمینارێكدا بەناونیشانی سیاسەت وەك پیشە Politik als Beruf لە ساڵی 1919 دا، بەناوبانگرین بۆچوونی خۆی سەبارەت بە سیاسەت پێشكەش كرد كە تا ئێستاش لە زانستی كۆمەڵناسیی سیاسیدا بە چەمكی ڤیبەرییانە بۆ سیاسەت دەناسرێت.} سیاسەت لە روانگەی ڤیبەرەوە پیشە و بەهرەیە، بەم دوو ناوهێنانەش، ڤیبەر توانی وەرچەرخانێكی گەورە لە تێگەیشتن بۆ چەمكی سیاسەت بهێنێتە دی. لە روانگەی ئەوەوە سیاسەت میراتێكی كۆمەڵایەتی نییە بەڵكو رێگا و ئاراستەیەكی تاكەكەسییە و لە سایەی دەوڵەت و بیرۆكراسیی مۆدێرندا دەكرێت وەك پیشە چاو لە سیاسەت بكرێت.

^{لە سیستەمی ئەرستۆكراسیدا، كۆمەڵێك لە خەڵك و بنەماڵەی بازرگان و خانەدان و دەوڵەمەند كە خاوەنی سەربەخۆیی ئابووریی خۆیان بوون و باجیان دەدایە دەوڵەت، وەك سەرگەرمی و ئارەزوو یان تەنیا بۆ پێگەی كۆمەڵایەتیی خۆیان كاری سیاسەتیان دەكرد، ئەوان وەك كولتورێكی خانەدانی چاویان لە چالاكیی سیاسی دەكرد. بەڵام ماكس ڤیبەر پێشنیاری چاكسازی لە چەمكی سیاسەت و چالاكیی سیاسیدا كرد، بەجۆرێك كە ئیتر سیاسەت بگۆڕدرێت بۆ پیشە و خەڵكانێك دەركەون كە وەك پیشەوەری سیاسی بناسرێن و كاروپیشەیان سیاسەت بێت. بەم شێوەیەش سیاسییە پیشەوەرەكان لەلایەكەوە دەتوانن وەك پیشەیەك بە سیاسەت بژین و لەهەمان كاتیشدا بۆ سیاسەت بژین.}

^{بیرۆكەی بە پیشەكردنی سیاسەت لە خۆرئاوادا دوای دابڕینی موڵكییەت لە ئەرستۆكراتەكان و خۆسەلماندنی دەوڵەتی مۆدێرن و دامودەزگاكانی، بەشێوەیەكی كردەیی وەدیهات و سیاسەتمەداری پیشەوەر هاتنە نێو فەزای گشتی و ناوەندەكانی بەڕێوەبردنی دەوڵەت و پارتە سیاسییەكانەوە.}

^{ئەگەر لە روانگەی تیۆرەكەی ڤیبەرەوە سەرنج بدەینە‌ چالاكیی سیاسی و بەڕێوەبردن و دەوڵەت لە رۆژهەڵاتدا، دەبینین دۆخەكە بە پێچەوانەی خۆرئاواوە، بەهۆی گەشەنەكردنی دەوڵەتی مۆدێرن و بیرۆكراسیی گەشەكردووی بەڕێوەبردن و كارگێڕی، سیاسەت نەك هەر نەبووە بە پیشە، بەڵكو لە دۆخێكی پێنەگەیشتووی دەوڵەتداری و حیزبایەتیدا ماوەتەوە كە مۆركی بۆماوەیی و بنەماڵەیی پێوە دیارە و وەك هێزێك و هەژموونێكی سەروو دەوڵەتی و دامەزراوەییش بووە بە سەرچاوەیەك بۆ كۆكردنەوە و كەڵەكەكردنی سامان و سەرمایە.}

^{لە دۆخی پێنەگەیشتوویی دەوڵەت و بیرۆكراسیی مۆدێرندا، كەڵكەڵەی كۆكردنەوەی سامان و سەرمایە یەكسانە بە قەبارەی ئەو هێز و دەسەڵاتەی كە بنەماڵەیەك یان كەسایەتییەك یان پارتێكی سیاسی دەتوانێ لەناو دەسەڵات و دەوڵەتدا هەیبێت. ئەم چوارچێوە تیۆرییە تا رادەیەكی زۆر دەتوانێ گۆشەنیگایەك بۆ خوێندنەوەی دۆخی قەیراناویی سیاسەت لە‌ هەرێمی كوردستاندا پێشكەش بكات، چونكە ئەوەی لە كوردستاندا كاری پێ دەكرێت، لۆژیكی كەڵەكەكردنی سامان و دەسەڵات و هێزە، هەموو لایەنەكان بۆ پاراستنی پێگە و مانەوەی خۆیان بەبێ جیاوازی هەوڵ بۆ كەڵەكەكردنی ئەو سامانە و كۆكردنەوەی گەورەترین هێزی ئابووری و سەربازی دەدەن لە دەستی خۆیاندا و هەموو توانایی و دەرفەتێكی ئابووری و سامانی وڵاتیش بۆ بەرژەوەندیی خۆیان بەكاردەهێنن، ئەمە گریمانەكەی ڤیبەر پشتڕاست دەكاتەوە كە دۆخی دەوڵەتی مۆدێرن و بیرۆكراسی لاوازە و گەشەی نەكردووە، سیاسەت لە دەستی گرووپ و بنەماڵەكاندا قەتیس ماوە، بەرژەوەندی و كۆكردنەوەی سامان ستراتیژی لایەنەكانە بۆ مانەوە و بەردەوامبوون، ئەم دۆخەش هەتا گەیشتن بە دەوڵەت و دامەزراندنی بیرۆكراسیی مۆدێرن و سیستەم بەردەوام دەبێت و هێزەكان ناگەنە باڵانس و رێككەوتن لەنێوان خۆیاندا.}

^{بە تێگەیشتنی ڤیبەرییانە، سیاسەت وەك پیشە و لەدۆخی دامەزراندنی دەوڵەت و بیرۆكراسیی پێشكەوتوودا، دەتوانێت چارەسەر بێت بۆ دۆخی ناجێگێری و ململانێی هێزەكان، چونكە وەك دۆخێكی سروشتی مرۆڤ كاتێك كە بەكۆمەڵ دەژین، بەرژەوەندی لەنێوانیاندا سەرهەڵدەدات، ئەنجامیش ململانێ و قوربانیشی لێ دەكەوێتەوە. لێرەدا رۆڵی سیاسەت ئەوەیە كە ئەو ململانێیانە بەشێوەیەكی ئاشتیانە چارەسەر بكات و یەكسانی و دادپەروەری كۆمەڵایەتی بەسەر بەرژەوەندییەكاندا زاڵ بكات، بەڵام كاتێك سیاسەت نەیتوانی بەر بە چاوچنۆكی و بەرژەوەندیخوازیی گرووپەكان بگرێت، ئەوا دەگۆڕێت بۆ شەڕ و ئاژاوە.}

^{لە هەرێمی كوردستاندا بەپێی ئەم لێكدانەوەیەی پێشوو، سیاسییەكان بە تەنها لەسەر سیاسەت دەژین و بەرژەوەندی و كەڵەكەبوونی سەرمایە و دەسەڵات لەپێشەوەی بەرژەوەندی گشتی و یەكسانی و دادوەرییەوەیە، بۆیە دەكرێ بڵێین كاتێك دەنگی یەكسانی و دادپەروەری بەرز دەبێتەوە كە سیاسی پیشەوەر لەدایك دەبن، سیاسی پیشەوەریش بەبێ دامەزراندنی دەوڵەتی مۆدێرن و دامودەزگا و بیرۆكراسی و یاساكان، پرۆسەیەكی ئاسان نییە، بۆیە ئەو پرسیارە بۆ ئێمە هەر بە كراوەیی دەمێنێتەوە، بۆچی كورد سیاسیی پیشەوەری نییە؟}

^1/8/2016