رابەر تەڵعەت

^{بەدرێژایی مێژووی ناسیۆنالیزم، بنیاتنانی دەوڵەتی نەتەوە و توندوتیژی دوو رووی یەك دراو بوون. لەقاڵبدانی دانیشتووان و خەڵك لەدوای رووخانی ئیمراتۆرییەكان لەنێوان سەدەی نۆزدەهەم و بیستەمدا، چ لە رۆژئاوا و چ لە رۆژهەڵات، بە جیاوازیی پێكهاتەیی و زمان و كولتوورەوە، پرۆسەیەكی توندوتیژ بووە بەرەو دامەزراندنی دەوڵەتی نەتەوەیی و بنیاتنانی نەتەوەگەلێك كە هەموو شتێكیان لەیەك بچێت، نەك هەر ئەوەندەش، بگرە كێشانی سنووری دەوڵەتی نەتەوەیی و داڕشتنەوەی چەندبارەی جوگرافیای سیاسیی وڵاتان هاوكات بووە لەگەڵ چەندین جەنگی خوێناوی و توندوتیژیی ناوخۆیی و دەرەكی بە هەردوو جەنگە جیهانییەكەشەوە.}

^{جیاوازیی زمان، نەتەوە و ئیتنیك، ئاین و مەزهەب و پەرەپێدانی ئایدیۆلۆژیای نەتەوەی سەردەست، گرنگترین رەگەزەكانی توندوتیژین لە پرۆسەی جیاكردنەوە و بنیاتنانی دەوڵەتی نەتەوەییدا. ئەوروپا تاوەكو دوای جەنگی دووەمی جیهانی، لەسەر هەموو ئەو ئاستانەدا قورسترین قۆناغەكانی توندوتیژی و پێكدادانی لەڕێگای بنیاتنانی دەوڵەتی نەتەوەییدا تێپەڕاند و رۆژهەڵاتیش هێشتا لەناو پرۆسەكەدایە. لەم نێوانەدا بەبێ ئەوەی بچمە سەر باسی وردەكارییەكانی ئەو مێژووە، پرسی كورد و شەڕی داعش و پرۆژەی دروستكردنی دەوڵەت، مەبەستی ئەم وتارەیە.}

^{بە سەرنجدان لە مێژووی دروستبوونی دەوڵەتی نەتەوەیی، دەتوانین بەشێوەیەكی زۆر سەرەتایی تێبینی ئەوە بكەین كەوا پرۆژەی دروستبوونی دەوڵەتێكی كوردی لە ناوچەكەدا، ناتوانێت خۆی لە شەڕ و توندوتیژی بەدوور بگرێت، نەك هەر ئەوەندە، بگرە شەڕی داعش ئەوەی نیشانداین كە ئەو دۆخەی تاپێش ئەو كاتەش هەمانبوو، نەتوانرا خۆی لە شەڕ و توندوتیژی بپارێزێ. كوردستان و پرسی كوردی چ وەك ئەوەی كە هەیە و چ وەك ئەوەش كە بەرەو راگەیاندنی دەوڵەت هەنگاو بنێت، شەڕ و توندوتیژی بژارەیەكی سەپێنراوە بەسەریدا، لەم نێوانەشدا هیچ رێگایەك بۆ گەڕانەوە نییە، بۆیە هۆشیاریی كوردی لەسەر ئاستی تاكەكەسی و گشتی، دەبێت ئەم دۆخە قبوڵ بكات.}

^{ئەوەی تا ئێستا نەیتوانیوە ناوماڵی كورد لە باشوور و تەنانەت لە پارچەكانی دیكەش رێكبخات، لاوازیی ئەو هۆشیاری و هەستكردنەیە بەوەی كە ئەم دۆخەی ئێستا هەیە، دەتوانێت مەترسی بێت یانیش دەرفەت. لە مێژووی نەتەوەكاندا، مەترسی و دەرفەتەكان، میكانیزمێكی كاریگەر بوون بۆ یەكخستن و بەئاگاهێنانەوەی هۆشیاریی نەتەوەیی، بەڵام بۆ كورد ئەم بابەتە هێشتا نەیتوانیوە بخزێتە نێو ئەدەبیاتی سیاسی و نەتەوەییەوە، ئەمەش بۆخۆی جێگای پرسیارە، ئایا ئێمە لە كوێی قۆناغی بەنەتەوەبوون و بە دەوڵەتبوونداین، لەكاتێكدا هیج دەرفەتێك، مەترسییەك، یان شانازییەك بەیەكەوە كۆمان ناكاتەوە؟ ئەوە كام پرۆسەیە كە ئێمە ئاراستە دەكات بەرەو بەدەوڵەتبوون، لە كاتێكدا هیچ تراژیدیایەك، نە ئەنفال و نە هەڵەبجە نەیتوانیوە ئێمە لە ئاست بوونی خۆمان بە ئاگا بێنێتەوە؟}

^{لەڕووی تیۆرییەوە، هەندێك جار دەوڵەت پێش نەتەوە لەدایك دەبێت، هەندێك جاری تریش نەتەوە دەوڵەت بۆخۆی دروست دەكات. ئێمە وەكو كورد ئاشكرایە كە دەوڵەتمان نییە، بەڵام ئایا ئێمە نەتەوەین؟ بۆ وڵامی ئەم پرسیارە، نا‌مەوێت بچمە سەر تیۆرەی نەتەوە كە باس لە یادەوەری و زمان و هەستی لێكنزیكی و هاوبەشی دەكات، تەنیا دەمەوێت قسە لەسەر پرسی هەستكردن بە مەترسی و دەرفەتەكان بكەم. بۆ هەرێمی كوردستان، وەك دیفاكتۆیەكی سیاسی و ئیداری و سەربازی، شەڕی داعش بەرچاوترین نموونەی بەرجەستەكردنی هەردووكیانە بۆ نەتەوەیەكی بێ دەوڵەت. لەلایەكەوە هەڕەشەیە بۆ سەر ئەوەی كە تائێستا هەمانە، لەلایەكی تریشەوە دەرفەتە چونكە پێگەی كورد لە رێگای شەڕی داعشەوە لەناوچەكە و لەناو هاپەیمانێتی نێودەوڵەتیشدا بەهێز بووە.}

^{هەرێمی كوردستان، سەركردایەتی سیاسی و حیزبەكانی، میدیا و ناوەندە رۆشنبیری و ئەكادیمیەكانی، بەدرێژایی 25 ساڵی رابردوو، لە پرسی بنیاتنانی نەتەوەدا نەك هەر لاواز بوون، بەڵكو رۆڵی خراپیشیان گێڕاوە، لەو روانگەیەوە بەجێگای ئەوەی كەوا كوردبوون وەك پرسێكی ئۆنتۆلۆژی چاوی لێ بكرێت، دەبینین وەك میكانیزمی بەرژەوەندی ناوچەیی و حیزبی بەكارهاتووە. كوردبوون وەك نەتەوە هێشتا لە سەرەتاییترین قۆناغی گەشەكردنی خۆیدایە، بۆیە پرسی بەدەوڵەتبوونیش بەلای زۆرێكەوە، شتێك نییە جگە لە گوتارێكی سیاسی. پرسی بنیاتنانی نەتەوە، جێگای تێڕامان و لێكۆڵینەوەی زۆرە، بەڵام ئەم باسە دەتوانێت یەك گۆشە بخاتەڕوو، ئەویش ئەوەیە كە هۆشیاریی ئێمە بۆ هەڵسانگاندنی بوونی خۆمان لاوازە و تێكەڵكراوە بە پرس و خواستی سیاسی لەسەر ئاستی حیزبی و تاكەكەسی، هەستكردن بە مەترسی و دەرفەتەكان نەبووە بە بەشێك لە سیاسەتی دامەزراندنی نەتەوە و نەبووە بە پرسی گشتی.}

^2/7/2016