تەوار شەریفی
لە مێژووی هاوچەرخی ئێراندا و هەر لە كۆتاییهێنان بە دەوڵەتەكانی قاجاڕ و پەهلەوی 1 و 2 ، كردارێكی مەدەنییانە و جاروباریش هەڵكشان بەرەو كاری نیزامی رۆڵی بینیوە. ئەم كردارەش "ناڕەزایەتی گشتی" بووە كە توانیویەتی رێگا بۆ رووخانی دەسەڵاتەكانی رابردوو خۆش بكات. كۆماری ئیسلامیش فشارەكانی بۆسەر خەڵك زیاد كردووە، چونكا ئاستی ناڕەزایەتییەكان زۆر بووە. لە پاش دروستبوونی جموجۆڵەكانی ناوچەكە و رووخانی چەندین دیكتاتۆری گەورەی وەك موبارەك و قەزافی و بن عەلی و شەقبوونی وڵاتی سوودان و سەربەخۆیی بەشی باشوورەكەی لەگەڵ دروستبوونی جموجۆڵ و دابەشكاری و هێڵكاریی تازە لە خۆرهەڵاتی ناوین وبە گشتی دنیای پاشكەوتووی رۆژهەڵات و تەشەنە كردنی ئاگری مافخوازیی گەلانی خۆرهەڵاتی، كۆماری ئیسلامیش هەست بە مەترسییەكی جددی بۆ سەر بەرژەوەندییەكانی دەسەڵاتەكەی دەكات.
لەگەڵ ئەوەیدا ئەم دەسەڵاتەی ئێستای ئێران، لە هیچ چەشنە كردارێك بۆ سەركوتی جووڵانەوەی نەتەوە و كەمایەتییەكانی ئێران خۆی نەبواردووە، بەڵام بە ئاگركەوتنەوە لە سووریا و دەوروبەری حیزبوڵڵای لوبنان، هەستی بە نزیكبوونەوەی مەرگ كردووە و بۆیەش بە هەموو شێوەیەك هەوڵ دەدات – بە دوو بواری جیاواز و دژبە یەكیشدا بێت، كە یەكەمیان دیپلۆماسی كاتكوشتن و دووهەمیش خۆتەیاركردن بە چەكی مەترسیداری ناوكییە – ئەم بارودۆخە قەیراناوییەی ئێستای بە دروستكردنی پشتێنەیەكی ئەمنیی تازە و كاراتر لە جاران تێپەڕ بكات.
ئەمساڵیش بە پێچەوانەی ساڵان، لە ناوچە سنوورییەكانی كوردستان و ئەو شوێنانەی وەك بەلووچستان و ئەحواز كە خەڵكێكی جوامێر و ئازایان هەیە، فشارەكانی گەیاندووە بە لووتكە و هەر لە چەند رۆژی رابردوودا دەیان كارەساتی خولقاندووە. كەسایەتییە نەتەوەیی و ئایینییەكانی خستوەتە ژێر فشارەوە و چەندین كەسایەتیی ئایینیی لە ناوچە بەلووچنشینەكان تیرۆر كردوە، ئەو سیاسەتەی لە كوردستاندا و بەرانبەر كەسە ئایینی و نەتەوەییەكان گرتوویەتەبەر، ئێستا گەیاندوویەتی بە لووتكە.
تیرۆر و ئازاری سەركردەكانی جووڵانەوەی بەلووچ و عەرەبیش وەك جووڵانەوەی كورد مەبەست و ئامانجی كۆماری ئیسلامییە.
شێوازی لەسێدارەدانی نهێنی گەیشتووە بەو ئاستەی كە بۆ شوێن ونكێ، دەیەوێ زیندانی گەورە و پڕ مەترسیی "ئێڤین" لە تاران بكات بە شوێنی گەشتوگوزاری و باخچە و سەوزایی و مرۆڤەكانیشی بە هەموو شێوەیەك لەسەر جوغرافیا بسڕێتەوە كە زۆربەیان زیندانیانی سیاسیی گەورەی كورد و ئێرانین و هیچ باجێكیان بە دامودەزگاكانی رژیم نەداوە. ئەمەش پەیامێكی تازەی بۆ ڕای گشتی پێیە: قەتڵە زنجیرەیییەكان دەست پێدەكاتەوە و لە ئاستێكی ئێجگار بەرفراواندا ئەم پیلانە بەڕێوە دەچێت، چونكا ئێمە لە بۆكان بینیمان كە كرداری دزێوی دامودەزگاكانی رژیم وای لە خەڵكی ئەو شارە هەمیشە قارەمان و ئازایە كرد، بیر لە شكانی كەرامەتیان بكەنەوە و بڕژێنە سەر شەقامەكان و هەمووی ئەم كارانەش دەستە نهێنییەكانی رژیم كردیان كە نموونەیان ئێستا لە سووریادا زۆر پڕكارن و بە ناوی "شەبیحەكانی ئەسەد"ەوە خەریكی تیرۆری پان و بەرینی كۆمەڵكوژانەن.
لە پێوەندی لەگەڵ كۆنترۆڵكردنی كۆمەڵگادا هەست بەوە كراوە كە رژیم نایەوێ هیچ مافێك بە خەڵك بدات، بەڵكو دەیەوێ ئەو باجانەی لە ساڵانی رابردوودا بە رۆژئاوا و وڵاتانی رووسیا و چین – ی داوە بگەیەنێ بە ئاستێكی زیاتر، بە ڵام رازی نابێت مافەكانی خەڵك دابین بكات.
دەیەوێ هەموو گرووپەكانی تیرۆر و فشار بۆ سەر ئاسایشی نێودەوڵەتی پەرە بستێنن، بەڵام حازر نییە لە ژێر چەتری ئەودا دیمۆكراسییەكی لاوازیش دەسەڵاتی هەبێت.
خۆیان و گرووپ و دارودەستە مافیایییەكانیان بە هەموو شێوەیەك لەگەڵ دەرەوەدا خەریكی ئاڵوگۆڕی بازرگانی و نەوت فرۆشتنن بەڵام ئامادە نین كۆڵبەرێكی كورد بە سانایی 2 سندووق چایی لە سنوورەكاندا ئاڵووێڕ پێبكات و سزای ئەم كاسبكارە بێكاركراوە بە پێی یاساكانی ئەوان مردنە.
لە بەناو هەڵبژاردنەكانیاندا زۆر بە ئاسانی تەزویرات دەگاتە لووتكە و لە شارێكی گەورەی وەك ئیلام بۆ پەەپێدانی كردەوەی دەستكاریكردنی دەنگەكان لەگەڵ خەڵكەكەشدا بەگژ یەكتردا دەچن، بۆ ئەوەی دیمۆكراسیی خۆیان جێگیر بكەن.
لە سەرانسەری كوردستانیشدا برسیكردن و نانبڕینی ئاشكرای خەڵك بە داخستنی كارگە و كارخانەكانی كوردستان دەستی پێكردووە، ئەمەش بۆ كشانی پتانسییەلی كاری كوردستانە بۆ تاران و ناوچە دەوڵەمەندە فارس نشینەكان، كە چەند مەبەستی سەرەكیی بەدوادا دێت و بە قازانجی رژیم دەشكێتەوە:
1- بە نەمانی هێزی ئەكتیڤ و ناندەری كۆمەڵگا لە شارە كوردییەكاندا، گرووپە مافیاییەكانی خۆیان دەخەنە گیانی وەچەكانی ئەو هێزە و باشترین پێشنیاریش بۆ راكێشانیان، دانی بڕێكی پارەیە كە هاوكارییان بكەن.
2- بڕبڕەی پەرەوەردەی نەتەوەیی كوردان كە باوكان و دایكانی كوردن، بە ئاستێك بگەیەنن كە لەبەرانبەر نەوەكانیاندا هەست بە لاوازی بكەن و ئەمەش سەرەتایەكە بۆ دروستبوونی باوكی دووهەم لە بنەماڵەكاندا كە باوكی مافیای دەوڵەتیی كۆماری ئیسلامییە.
3- ستاندنەوەی كەرامەت و ویژدان لەو هێزانەی دەیانەوێ سەركێشانە دادپەروەری و رزگاریی كۆمەڵگاكەیان تاقیبكەنەوە و هەوڵی رزگاری لە بندەستیی داگیركاران بدەن كە گەنجانی نیشتمانپەروەری كوردن.
4- دروستكردنی ئۆپۆزیسیۆنی دەسكردی خودی رژیم بە چەندەها شێواز كە خۆی لە داوای (بێجگە لە نەتەوایەتیدا) پێناسە بكات. نموونەكەشیان هێزی توندئاژۆی تالیبان خۆشەویستە، كە چەندەها تاكی كوردی لە ئەفغانستان بەكوشت داوە.
5- پەرەپێدانی لۆمپەنیزم لە كۆمەڵگادا و دابینكردنی ئامرازەكانی، كە یەكێكیان فرۆشی مادەهۆشبەرەكان و بڵاوكردنەوەیان لە كۆمەڵگادایە و ئەمەش سەرەتا و بیانوویەكە بۆ لە خشتەبردنی لاوانی كورد، كە لە رێكخستنەكانی خۆیاندا جێگەیان بۆ بكەنەوە.
6- دروستكردنی هێزی تێڵاوەشێن، كە بۆ سەركوتی ناڕەزایەتییەكانی جەماوەر كەڵكیان لێوەربگرن. ئەمەش بۆ كاتە هەستیارەكان دەیانەوێ و بۆ دەسەڵاتی خۆسەپێنی وەك كۆماری ئیسلامی پێویستن.
ئەم دیاردانە و دەیانی دیكەش لە حاڵێكدا سەریان هەڵداوە كە ئیتر ناڕەزایەتیی گەلی گەیشتووەتە ئاستی تەقینەوە و لەم ماوەیەی رابردوودا چەندین نموونەمان بەدیكردووە.
كاتێك 4 كۆڵبەری كورد بە تاوانی كاسپیكردن لە لایەن هێزە ئەمنییەكانی رژیمەوە دەكوژرێن، خەڵك لە گوندەكانی "ماراغان" و"شێخەسور" ی ناوچەی سەردەشت رادەپەڕن.
هەر لەم رۆژانەدا كەسێك لە ناوشاری سەردەشت دەكەوێتە بەرپەلاماری هێزەكانی رژیم و لە كاتی گرتنیدا، خەڵك دێنە دەست و رزگاری دەكەن.
لە ناوچەكانی دیكەی كوردستان و تەنانەت ئێرانیشدا، دەنگۆی ناڕەزایەتی و لە هەمانكاتیشدا فشارهێنانی دەسەڵات بۆسەر خەڵك بە مەبەستی وازهێنانیان لە داواكانیان زۆرە.
لە رۆژانی سەرەتای مانگی "مەی"دا كرێكاران و زەحمەتكێشان كەوتنە بەر هەڕەشە و پەلاماری هێزەكانی رژیم و دەیان چالاكی كرێكاری دەستبەسەركران و تەنانەت رێپێوانی هێمنانەی خەڵكی سنە"یان لەبەر یەك بڵاوكردەوە. ئەویش بە گازی فرمێسكرێژ، كە تاكو ئەم دوایییانە لە ئێراندا كەمتر بینراوە و دیارە رژیمیش بە حاڵی خۆی زانیوە و نایەوێ وەك هێزەكانی ئەسەد بكەوێتە گەمارۆیەكی قووڵەوە و بە سەركوتكردنی ئەم ناڕەزایەتییانە دەیەوێ وەك سووریا بەو قۆناغەدا تێپەڕ نەكات، كە مومكین نیە لەم چەند ساڵەی داهاتووشدا رژیم ئەو فشارە نێوخۆیی یەش بەرەڕووی خۆی نەبینێتەوە. چونكا رای گشتی جیهانی و ناوەندە سیاسییە نێودەوڵەتییەكانیش باس لە ئێرانی پاش رووخانی ئەسەد دەكەن، كە دەبێتە قەیراناویترین وڵاتی خۆرهەڵاتی ناوین، كە ناڕەزایەتییە نەریتییەكانی ئەم وڵاتە، كۆماری ئیسلامیش لێك هەڵدەوەشێنن.
