The National Interest

^{هێرشە نێودەوڵەتییەكان بە سەركردایەتی ئەمریكا- لە یۆگوسلاڤیا، ئەفغانستان و عێراق- ئەو راستییەیان ئاشكرا كرد كە واشنتن مەیلێكی ئەوتۆی بۆ گۆڕینی رژێم و بەدیموكراتیكردن بەهۆی گوشاری دەرەكی نییە، بەڵكو بەردەوام پێی باشتر بووە دۆخە باوە نێودەوڵەتییەكەی سنوورەكان بپارێزێت (كە رەنگە جودابوونەوەی كۆسۆڤۆ لە سربیا تاكە حاڵەتی بەدەر لەم رێسایە بێت).}

^{لە سێ لەسەر چواری حاڵەتەكانی دەستێوەردانی دەرەكیدا هیچ سنوورێك دەستكاری نەكراوە و دانیش بە داواكاریی جیابوونەوەدا نەنراوە. لەم چوار حاڵەتە، لە دوو حاڵەتیاندا كۆمەڵگای نێودەوڵەتی (بە سەركردایەتی ئەمریكا) جۆرێك لە سیستەمی فیدراڵییان بەسەر وڵاتاندا سەپاندووە كە ئەمەش خۆی بەشێكە لە پێكەوە ژیانی زۆرەملێی كۆمەڵگا ئاینی و ئیتنیكە جیاوازەكان.}

^{ساڵی 1995، بۆسنی هێرزگۆڤینا بووە وڵاتێكی كۆنفیدراڵی كە تێیدا سێ گەلی جیاواز بەسەر دوو هەرێمدا دابەش بوون، ئەگەرچی سربەكانی بۆسنە لە گشتپرسییەكەی 1991دا خواستی خۆیان بۆ مانەوە لە چوارچێوەی یۆگوسلاڤیادا دەربڕی، ساڵی 1992یش بەفەرمی بایكۆتی گشتپرسی سەربەخۆیی بۆسنەیان كرد.}

^{یەك دەیە دوای ئەمە، عێراقیش بووە وڵاتێكی فیدراڵی، بەڵام لەوێش سوننەكان كە دووەم گەورەترین پێكهاتەن، لە گشتپرسیی دەستووری نوێی عێراقدا دژی دەستوورەكە وەستان- بۆ نموونە لە پارێگای ئەنبار نزیكەی 97%ی خەڵك بە "نەخێر" لە دژی دۆكیومێنتە یاساییەكە دەنگیان دا.}

^{كورد و سوننە ناتوانن وەفای سیاسیان بۆ حكومەتی نوێی عێراق هەبێت كە شیعەكان تێیدا دەسەڵاتداری سەرەكین، ئەمە بەڕوونی لە 2014دا بەدەركەوت، كاتێك حكومەت بە كردەوە هەڵوەشایەوە و دواتریش رێگە بۆ دەركەوتنی داعش خۆش بوو، دەوڵەتی كوردستانیش جارێكی دیكە بووە دیفاكتۆ. ئەگەرچی عێراق بە كردەوە دابەش ببوو، بەڵام ئەمریكا سوور بوو لەسەر ئەوەی پشتگیری لە یەكگرتوویی عێراق بكات.}

^{بۆسنە و هێرزگۆڤیناش هەر وەكوو یەك قەوارەی سیاسی یەكگرتوو ماوەتەوە، هەرچەندە لە ساڵی 2010ەوە میلۆراد دۆدیك، سەرۆكی یەكەی ئیداریی سربەكان، بەردەوام هەڕەشەی جودابوونەوەی كردووە. ئەگەرچی ئەم وڵاتەی ناوچەی باڵكان وەكوو وڵاتێكی ئارام ماوەتەوە، بەڵام بەدەست گەندەڵییەكانی كەرتی گشتی و مۆدێلی دابەشكردنی دەسەڵات لەسەر بنەمای پێكهاتەكان دەناڵێنێ، پێكهاتە سەرەكییەكانی ئەم وڵاتە بریتین لە بۆسنیا كە موسڵمانەكانن، سربیە ئۆرتۆدۆكسەكان و كرواتە كاتۆلیكەكان.}

^{دەوڵەتی بۆسنیایی هیچكات پڕۆژەیەكی جیدی نەبووە، لەبەر ئەوەی هەركام لە پارت و لایەنە سیاسییەكان دەنگ و پشتگیریی خۆیان لە پێكهاتەی كۆمەڵایەتی پەیوەندیدار بەخۆیان وەردەگرن، ئەمە جگە لەوەی كرواتەكان بەردەوام خۆیان لەگەڵ خەڵكی كرواتیا و سربەكانیش لەگەڵ خەڵكی سربیا بە یەك گەل دەزانن و بیرەوەرییە نەتەوەییەكانیان لەگەڵ ئەوان بەش دەكەن نەك لەگەڵ بۆسنیەكان.}

^{هەموو ئەمانە و ناكارامەیی حكومەت و رێژەی بێكاریی 40% لەم وڵاتە، زەمینەی سەرهەڵدانی جەنگی ناوخۆییان خۆش كردووە. بە كورتی بۆسنە لەڕووی یاسای نێودەوڵەتییەوە دەوڵەتە، بەڵام لەڕووی شەرعیەتی سیاسییەوە كەموكوڕیی زۆری هەیە.}

^{لەپاڵ ئەم كەموكوڕییە، خاڵێكی دیكەی لێكچوو لە نێوان عێراق و بۆسنە سیستەمی فیدراڵییە. لە هەردوو نموونەكەدا دابەشكردنی خاك دادپەروەرانە نییە، بۆئەوەی رێ لە دابەشبوونی وڵاتەكە لە داهاتوودا بگرن.}

^{لە بۆسنە تەنیا سربەكان مافی ئەوەیان پێدراوە كە كۆماریان هەبێ، كرواتەكان و بۆسنیەكانیش پێكەوە لە فیدراسیۆنی بۆسنە و هێرزگۆڤیندا پێكەوە دەژین، بەمە كرواتەكان لە مافی هەرێمی خۆیان بێبەش كراون. لە باكووری رۆژهەڵاتی بۆسنەش پارێزگای برچكۆ دروستكراوە كە ئامانج لێی دابەشكردنی سربەكانە بەسەر دوو ناوچەی جیاوازدا.}

^{لە عێراق، كورد تاكە پێكهاتەیە كە نیمچە دەوڵەتێكی پێ بڕاوە، شیعە و سوننەكان هەتا ئێستاش لەسەر بنەمای پارێزگاكان ناوچەكانی خۆیان بەڕێوەدەبەن. بەڵام هەرێمی كوردستانیش وەكوو سربەكانی بۆسنە لە بەشێكی خاكی خۆیان بێبەش كراون، چونكە دەیانزانی كورد بەبێ كۆنترۆڵكردنەوەی هەموو كەركووك هەوڵی جیابوونەوە نادات.}

^{پاش هێرشەكانی داعش لە 2014 و تێكشكانی سوپای عێراق، كورد هێزی رەوانەی زۆربەی ناوچە كێشە لەسەرەكان كرد. ئێستا مەسعود بارزانی، سەرۆكی هەرێمی كوردستان بڕیاری داوە ریفراندۆمێك بۆ سەربەخۆیی سازبكرێ كە ئەگەری هەیە ئەمساڵ 2016، واتە سەد ساڵ دوای واژۆكردنی رێككەوتننامەی سایكس پیكۆ، بەڕێوەبچێ.}

^{بۆسنە و هێرزگۆڤینا وڵاتێكی لەرزۆكە و عێراق وڵاتێكی شكستخواردووە، لە پشت ئەم جیاوازییەشەوە كۆمەڵێك هۆكار هەن. عێراق لەلایەن عێراقییەكانەوە بەڕێوەدەبردرێت، بەڵام بۆسنە لەلایەن نوێنەرایەتییەكی باڵاوە حوكم دەكرێت كە جۆرێكە لە دەسەڵاتی هاوشێوەی بریكاری پاشاكان لە كۆندا، نوێنەرە باڵاكە لەلایەن یەكێتیی ئەوروپاوە دیاری دەكرێت و كۆمەڵێك دەسەڵاتی یەكلاكەرەوەی هەیە، لەوانەش دانانی یاسا بەبێ گەڕانەوە بۆ پەرلەمان، لادانی بەرپرسانی حكومەت، هەڵوەشاندنەوەی بڕیارەكانی دادگای باڵا و تەنانەت دانانی سیمبۆلە نیشتمانییەكانی وەكوو ئاڵا و جلی سەربازی.}

^{عێراق هیوای ئەندامبوونی لە هیچ یەكێتییەكی سیاسی-ئابووریدا نییە، بەڵام بۆسنە هەلی بوونە ئەندامی لە یەكێتیی ئەوروپادا لەپێشە. ئەگەرچی بۆسنە هەتا تەنانەت مەرجە بەراییەكانی ئەندامبوون لە یەكێتییەكەشی تێدا نییە، بەڵام دانیشتووانی ئەم وڵاتە پشتگیریی تەواو لە بەئەندامبوونی وڵاتەكەیان لە یەكێتییە 28 وڵاتییەكەدا دەكەن، نیو ملیۆن لە دانیشتووانی ئەم وڵاتە هەر ئێستا بەهۆی جووت-رەگەزنامەییەوە (واتە رەگەزنامەی بۆسنە و كرواتیا) وەكوو ئەندامی یەكێتییەكە مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت.}

^{ئەم هیوایە و بوونی نوێنەرایەتی باڵا هۆكاری سەرەكین بۆئەوەی بۆسنە و هێرزگۆڤینا وەكوو عێراق بە كردەوە دابەش نەبێت. ئەگەر ئەم دوو هۆكارە لابدەین، بۆسنە جارێكی دیكە تووشی جەنگێكی ناوخۆیی هاوشێوەی جەنگی ساڵانی 1992-1995 دەبێتەوە.}

^{پڕۆژەی فیدراڵی و پێكەوە ژیانی زۆرەملێ هەم لە عێراق و هەمیش لە بۆسنە شكستی هێناوە. لە بۆسنە هێشتاش دەرفەتی راستكردنەوەی هەنگاوە هەڵەكان ماوە، بە تایبەتیش ئەگەر هەوڵ بدرێت هەر سێ كۆمەڵگا سەرەكییەكەی ئەم وڵاتە خۆیان كاروباری خۆیان بەڕێوەبەرن، بۆ ئەمەش دەبێت سێ یەكەی كۆنفیدراڵی دابمەزرێنرێت، ژمارەی دامەزراوەكانی كەرتی گشتیش كەم بكرێتەوە.}

^{تاكە رێگە بۆ پێكەوە هێشتنەوەی پێكهاتە جیاوازەكانی وڵاتێكی وەكوو بۆسنە ئەوەیە پێكهاتەكان دەسەڵاتی تەواویان لە ئیدارەكردنی كاروباری خۆیاندا هەبێت. بە مانایەكی دیكە بۆسنە و وڵاتانی بەشدار لە رێككەوتننامەی دایتن (كە راگرتنی جەنگی بۆسنە و دامەزرانی بۆسنە و هێرزگۆڤینای لێكەوتەوە) خۆیان بۆ قۆناغێكی نوێی جێبەجێكردنی ئەو رێككەوتننامەیە ئامادە بكەن.}

^{لە عێراق ئەم شانسە نزیكی سفرە، لەبەرئەوەی پەیوەندییەكانی شیعە و سوننە لەوپەڕی خراپیدایە و پێناچێت كوردیش وەها بە ئاسانی دەستبەرداری خەونی سەربەخۆیی ببێت.}

^{عێراق تەنیا دوو رێگەی لەبەردەمدا ماوە، یەكەمیان ئەوەیە جارێكی دیكە دەرفەتی دانوستاندن و رێككەوتن لەگەڵ كورد بڕەخسێنێ و ئەگەر ئەمەش سەركەوتوو نەبوو ئەوە رێگەچارەیەكی باشتریان لەبەردەستە كە بریتییە لەوەی رێگە بە كورد و پێكهاتە سەرەكییەكانی دیكە بدەن لە عێراق جیاببنەوە و قەوارەی سەربەخۆی خۆیان پێكبهێنن.}

^10/6/2016