رێبوار كەریمی

^{دەگێڕنەوە لە سەردەمی فتوحاتدا، كاتێك سوپای هێرشكار بەرەوڕووی كتێبخانەكان دەبووەوە، ئەمیری ئەودەمی موسوڵمانان ئەمری كردبوو بە كتێبەكاندا بچنەوە، ئەگەر لەگەڵ ناوەڕۆكی قورئان ناتەبا بوون، بیانسووتێنن، ئەگەر لەگەڵ ناوەڕۆكی قورئانیش تەبا بوون، مادام خۆمان قورئانمان هەیە، پێویستمان بەوانە نابێت!}

^{ئیسلامیستەكانی كوردستان ئەو فۆرموولەیان بۆ سەردەمی ئەمڕۆ ئاوا داڕشتووە: سێكۆلاریزم خەڵكی خوانەناسیش دەگرێتەخۆ، كەواتە بەكەڵكی ئێمەی موسوڵمان نایەت. خۆ ئەگەر چاكە، ئێمە هەموو چاكییەكانیمان لە قورئاندا هەیە، كەواتە چ پێویستمان پێی نییە!}

^{ئەم نیگا نارسیستییە بۆ ئایینی ئیسلام، هەم لەگەڵ مێژووی ئەزموونكراوی حاكمیەتی ئیسلامی ناتەبایە، هەم نیشانەی تێنەگەیشتنە لە جەوهەری سێكۆلاریزم و هەم لەگەڵ بەرژەوەندیی موسوڵمانانیش نەگونجاوە. من لەم نووسینە كورتەدا تەنیا ئاوڕێكی خێرا لە پرسی "بەرژەوەندیی موسوڵمانانی ئاسایی" دەدەمەوە.}

^{جارێ با ئەوە بڵێم، لەقەڵەمدانی سێكولاریزم بە خوانەناسی و ئیلحاد، یان نیشانەی نەزانییە یان نیشانەی چەواشەكاری.
ئاتەییسم بەمانای خوانەیارییە، بەڵام سێكۆلاریزم بە مانای لەبەرچاوگرتنی پانتاییەكی سەربەخۆیە بۆ عەقڵ و ئاوەز لەتەنیشت پانتایی ئاینییەوە. كەواتە، بەپێچەوانەی ئاتەییسمەوە كە بەرامبەر بە بوونی خودا رادەوەستێ، سێكولاریزم كێشەی نە لەگەڵ بوونی خودایە، نە لەگەڵ بوونی ئایین. سێكولاریزم ئایین نییە، هەتا هاتبێ جێی ئایینەكانی ‌دیكە بگرێتەوە. سێكولاریزم دەسكەوتێكی مرۆڤایەتیی پێنجسەد ساڵی رابردووە كە جەوهەرەكەی كورتكردنەوەی دەستی بنیاتی ئایینە، بۆ ئەوەی عەقڵانیەت و ئاوەزمەندی جێی بگرێتەوە.}

^{هەرچی سێكۆلاریزاسیۆنیشە، ئاماژەیە بە رەوتی دابەزاندنی بنەماكانی سێكۆلاریزم بۆ ناو كایەكانی ژیانی دنیایی ئادەمیزاد و رێكردنی كۆمەڵگەكان بەرەو مۆدێرنیتە. لەباری تیۆرییەوە سێكۆلاریزاسیۆن ئاماژەیە بە بڕەوسەندنی چوار رەوت: یەكەم: بەرگرتن بە خۆسەپاندنی هیچ ئاینێك. دووەم، لێكجیاكردنەوەی بوارەكانی ژیانی كۆمەڵگە. سێیەم، كردنی عەقڵ بە بنەمای بەڕێوەبەرایەتیی ژیان. چوارەم، رەچاوكردنی روانگەی زانستپەروەری. سێكۆلاریزاسیۆن یان بەدنیاییبوون ئاماژە بەو گریمانەیەشە كە بەتایبەتی لەسۆنگەی مۆدێرنیزەبوون و عەقڵانیزەبوونەوە، دواجار هەیمەنەی دامودەزگای ئایین لە هەموو بوارەكانی ژیانی كۆمەڵگەدا لەكزی دەدات، بەڵام ئایا ئەمە بەمانای لەمەترسیكەوتنی ئایینی مرۆڤەكانە؟}

^{من لێرەدا و لەڕێی هێنانەبەرباسی نموونەی هیندوستان، دەمەوێ بیسەلمێنم كە سێكۆلاریزاسیۆن نەك هەر بەزیانی ئایینداران نییە، بەڵكو -مادام لێرەدا قسە لەسەر ئیسلامە- لەسەر موسوڵمانان واجبی ویژدانییە كە نانێك بخۆن و سەد نان بكەن بە خێر بۆ ئەوانەی سیستمی سێكۆلاریان داهێناوە. ئەوەی ئیسلامیستەكان موسوڵمانانی لێ دەسڵەمێننەوە، سێكولاریزاسیۆن نییە، بەڵكو وێنایەكی چەوتی سێكولاریزاسیۆنە كە زادەی خەیاڵگەیەكی نارسیستی و دەسەڵاتخوازیی رووتە.}

^{ئەزموونی تائێستا سەلماندوویەتی، سێكولاریزاسیۆن لەو شوێنەدا كە موسوڵمانان كەمینەن، بووەتە هۆی پاراستنیان لە جەوری زۆرینە، لە زۆربەی ئەو شوێنانەشدا كە موسوڵمانان زۆرینە بوون، بووەتە هۆی پاراستنی هێمنایەتیی كۆمەڵایەتی.}

^{سێكولاریزاسیۆن خێری لە شەڕی بۆ موسوڵمانان زۆر زیاتر بووە. تەنانەت ئەگەر لە چەند نموونەیەكی دڵتەزێن بەڵام دەگمەندا، بۆ وێنە موسوڵمانەكانی هیند كەوتوونەتە بەر پەلاماری "هیندۆسە ناسیۆنالیستە توندڕەوەكان"، ئەوە نەك خەتای سیستمی سێكۆلاری ئەو وڵاتە، بەڵكو ئاكامی كەمتەرخەمیی دەسەڵاتی سیاسی لە پەیڕەوكردنی دەستووری بنچینەیی سێكۆلاری هیندوستان و دواجار قەیرانی ناوخۆیی هێڵی سیاسیی هێندوو خۆیەتی.}

^{هیندوستان كە بە گەورەترین دێمۆكراسیی دنیا لەقەڵەم دەدرێت، گەورەترین كۆمەڵگەی سێكۆلاری دنیاشە. من لێرەدا پێم خۆشە چەند وێنەیەك لە كاریگەرییەكانی سێكۆلاریزاسیۆن لەسەر كۆمەڵگەی فرەكولتوور و فرەئاینی هیندوستان لەگەڵ خوێنەر بەش بكەم:}

^{گەرچی سۆسیۆلۆژیای هیندوستان پێ لەسەر كاریگەریی سێكۆلاریزاسیۆن بۆ كاڵبوونەوەی باوەڕە ئاینییەكانی خەڵك لەو وڵاتە دادەگرێت، بەڵام نزیك بە حەفتا ساڵ دوای چەسپاندنی سێكۆلاریسم لە دەستووری بنچینەیی وڵاتدا، هێشتاش ئایین نەك هەر بەرهەڤبوونێكی یەكبڕی لە ژیانی زۆربەی خەڵكی هینددا هەیە، بەڵكو گرینگترین فاكتەری ناسێنەبەخشی جڤاكە رەنگاوڕەنگەكانی ئەو وڵاتەیە. هیندوستانی سێكۆلار، بە گوێرەی ئەزموونی من، ئاینیترین وڵاتی دنیایە. لەڕاستیدا، ئەگەر گرووپی خێڵە كۆچەرەكان و كاستە كەمپایەكانی لێ‌ دەربكەیت، هەرچی گرووپی گەورەی هیندە، هەر لە هیندۆسی زۆرینەوە بگرە تا كەمینەی (130 ملیۆنی!) موسوڵمانان و زەردەشتییەكان و كریستیان و بوودایی و ئەو هەموو لق و پۆپانەی لە هیندۆییسم بوونەتەوە، دین جەوهەریترین پاژی پێكهێنەری جیهانبینی و ناسێنەی كۆمەڵایەتییە. نەك هەر ئەوەندە، بەڵكو سوننە لە سوننەی هیندی تۆختر كەمە. شیعە لە شیعەی هیندی تۆختر كەمە. كریستیان لە كریستیانی هیندی تۆختر كەمە و هەتا دوایی. ئەمەش سەرەڕای ئەوەی كە وڵات، وڵاتی هیندە و هیندۆسەكان بۆ خۆیان زۆرینەی ئاینین، ئەویش بە قەبارەی زیاتر لە یەك ملیار مرۆڤەوە. خۆ دیندارییش لە هیندۆسی تۆختر هەر نەبووە! كەچی هەموو ئەو گرووپە ئاینییانەی هیند، بە تۆخ و ناتۆخیانەوە، لە تەنیشت یەكتر دەژین، كەس رێی لە یەكتر نەگرتووە و كەس بێڕێزی بە یەك ناكا. وڵاتیش وڵاتی هەمووانە و هەر ئەم پێكەوە ژیانەشیان، هەوێنی جوانی و مایەی شانازییانە لە جیهاندا. ئەوەی ئەو پێكەوەژیانەی ئەو هەموو ئایین و ئاینزایەی هیندوستانی دەستەبەر كردووە، نە دڵفراوانیی هیندووەكانە و نە چاكە و باشەی هیچ دینێكی دیكە، بەڵكو ئەوە بوونی دەستوورێكی سێكۆلارە كە رێی لە هیچ دینێك نەگرتووە، بەڵام ئازادی و ماف و ئەركی پێكەوە هەڵكردنی بۆ هەمووان دەستەبەر كردووە.}

^{یەكێك لە خەسڵەتە باشەكانی سێكۆلاریزاسیۆن لە هیندوستان كە بۆ وێنە لەڕێی سیاسەتی كۆمەڵایەتی و پەروەردەوە پەیڕەو كراوە، بژاركردنی رێژەیی هێندێك نەریتی ناحەزی كولتووری و بگرە ئاینیی هیندۆسە كە بۆ وێنە وەك هەڵاواردنی كاستە كەمپایەكان و بە گڵاولەقەڵەمدانی هێندێك گرووپی دەرەكاست، هەزاران ساڵ پەیڕەوكراون. سێكۆلاریزاسیۆن، فریادڕەسێكی گەورە بووە بۆ پاراستنی گرووپە لاوازەكان بەرانبەر ئەو ستەمكارییانەی بەناوی دینەوە پەیڕەو دەكرێن. سێكۆلاریزاسیۆن لە هیند، كاری كردووەتە سەر رەفتاری جڤاكی و سیاسیی موسوڵمانەكانیش: هەر بۆ نموونە، بەراوردێك بكە لە نێوان ئاستی رادیكاڵیزم لەناو كەمینەی 130 ملیۆن موسوڵمانیی هیندوستان و زۆرینەی موسوڵمانی دانیشووی پاكستان، ئەوە لە كاتێكدا هەردوو گرووپەكە، دەچنەوە سەر یەك تۆرەمەی مێژوویی و كۆمەڵایەتیی هاوبەش.}

^{سێكۆلاریزاسیۆن، رێز و روممەتی بە هەموو پێكهاتەكانی هیند و بیروباوەڕەكانیان بەخشیوە: بۆ وێنە، هەتا ئێستاش ئەگەر مانگایەك لە چەقی شەقامە قەرەباڵغەكانی هیندوستاندا لێی ‌دانیشێت، نە موسوڵمان، نە كریستیان، نە هیندۆس، نە باوەڕدار، نە بێ باوەڕ، كەس نە وەحەی لێ‌ دەكا و نە هۆڕنی بۆ لێ ‌دەدا. رێزگرتن لە مانگا، وەك ئاژەڵێك كە نیعمەتێكی بەنرخی وەك شیر بە ئادەمیزاد دەبەخشێ- جێی رێز و حورمەتی قووڵی هیندۆسەكانە. هەر ئەوەندە بەسە بۆ ئەوەی كەس موناقەشەی مەسەلەكە نەكا. لەو گەڕەكەی ساڵانێك پێشتر لە هیندوستان لێی دەژیام، كاتێك دەنگی بانگی موسوڵمانان لە مزگەوتەكانەوە بەرز دەبووەوە، ژنە هیندۆسەكانیش، بۆ حورمەتی موسوڵمانان، پەچەی سەر شان و ملیان هەڵدەكێشایە سەر سەریان.}

^{هیچیەك لەم جۆرە رەفتارانە ریشەیان لە باوەڕی دینیدا نییە. ئەوە بەهرەی فەرهەنگێكە كە سێكۆلاریزاسیۆن بە هیندوستانی بەخشیوە، فەرهەنگی پێكەوەهەڵكردن، بەبێ ئەوەی كەس بۆی هەبێ خۆی بەسەر ئەوی تردا فەرز بكات.}

^{بەرەوڕووی یەكتر راگرتنی ئیسلام و سێكۆلاریزاسیۆن، تەنیا زیان بە موسوڵمانان دەگەیەنێت. ئەوەی كە گۆیا "لەو جێیەی ئیسلام حاكم بێت، پێویست بە سێكۆلاریزاسیۆن نابێت"، پشت بەهیچ ئەزموونێكی سەركەوتووی مێژوویی نابەستێ. ئەوە لە كاتێكدا، پەیڕەوكردنی سێكۆلاریزاسیۆن پەراوێزێكی پارێزراو بۆ هەموو خۆوڵاتیان، بە ئیماندار و بێ ‌ئیمانەوە دابین ‌دەكات. ئەمەش رێك ئەو شتەیە كە كۆمەڵگەی فرەكولتووری كوردەواری پێویستی پێیەتی.}

^25/4/2016