حامد محەممەد عەلی

پاش ئەوەی كە گۆڤاری (چرپە) بابەتێكی نەشیاو و پڕ لە سوكایەتی بە خواو پیرۆزییەكانی ئیسلام بڵاوكردەوەو ناڕەزاییەكی زۆر و كۆمەڵیك دەرهاویشتەی بەدوای خۆیدا هێنا ، ئەوەبوو لە دیداری سەرۆكی حكومەت و كۆنگرە رۆژنامەنووسیەكەیدا لەگەڵ ژمارەیەك مامۆستای ئایینی بریاردرا كە كاربكرێت بۆ دەركردنی یاسایەك بۆ پاراستنی پیرۆزییە ئا یینیەكان، دواتریش بەپێی راگەیاندنەكان، لێژنەی ئەوقاف لە پەرلەمانی كوردستان پڕۆژە یاسایەكی بۆ ئەو مەبەستە ئامادەكردووە. بەپێی بەدواداچوونی من بۆ ئەم بابەتە، لە میدیاكاندا دوو بۆچوون لەسەر پڕۆژە یاساكە خرایەڕوو:
یەكەمیان پێیوایە ئەو یاسایە زۆر گرنگە و پێویستە بەتایبەت دەربچێ، بۆ ئەوەی قورسایی خۆی هەبێ و ببێتە رێگر لەبەردەم چەند بارە بوونەوەی سووكایەتیكردن بە پیرۆزییەكانی ئایین و نانەوەی پشێوی و ئاژاوەلە كۆمەڵگادا.
بۆچوونی دووەمیش ئەوەیە، ئەو یاسایە بەپێویست نازانێ چونكە لە یاسای رۆژنامەگەری ژمارە (35) دا بە روونی باسی ئەو مەسەلەیە كراوەو سزای بۆدانراوە، بۆیە پێیانوایە بەدەرچوونی ئەم یاسایە تێكەڵی و شپرزەیی دروستدەبێ. بگرە لەوە زیاتریش دەڕۆن و ئەوپڕۆژە یاسایە بە هەوڵێك بۆ بەرتەسككردنەوەی ئازادی رادەڕبرین دەزانن.
دیارە سەرباری ئەوە ، بۆچوونی دووەم رەخنەی لەسەر بەندكردنی رۆژنامەنووس و داخستنی رۆژنامە و گۆڤار و كەناڵەكانی راگەیاندنیش هەیە، كە لەپڕۆژە یاساكەی لێژنەی ئەوقافی پەرلەمانی كوردستاندا هاتووە.

رای سێیەم و ناوەند

بەپێی شارەزایی و تێگەیشتنی خۆم لە یاساكان و لەبنەماكانی ئازادی رۆژنامەنووسی، لەم چەند بڕگەیەی خوارەوەدا بۆچوونی خۆم لەسەر كۆی ئەم بابەتە دەخەمەڕوو:
یەكەم: سەبارەت بە دەرچوونی یاسایەكی تایبەت، یان مانەوە لەسەر یاسای ژمارە(35)، من یاسایەكی دیكەی سەربەخۆ بەپێویست نابینم ، ئەمە لەلایەك، لەلایەكی دیكەشەوە دەڵێم راستە لە بڕگەی یەكەم و خاڵەكانی (2و3)ی ماددە 9ی یاسای ژمارە 35دا ئەم تاوانە باسكراوەو سزای بۆ دانراوە ، بەڵام سزاكە تەنها بژاردن (غرامە)یە، وەك تێكرای سەرپێچییەكانی دیكە! ئێمە هەموولا لەسەر ئەو بنەمایە كۆكین كە فەلسەفە و ئامانجی سزاكان (العقوبات) ئەوەندەی رێگرتن و چاكسازی (ردع واصلاح )ە ئەوەندە مەبەست خودی سزادان و ئەزیەتدانی تاوانبار نییە. لە راستیدا سزای غەرامە لەبەرامبەر سووكایەتیكردنی روون و ئاشكرا بە پیرۆزییە ئایینیەكانی كۆمەڵگایەك، یاخود ژمارەیەك لە خەڵك، نە (ردع) و نەپەند و ئامۆژگاری بەدی ناهێنێت، ئەمە سەرباری ئەوەی كە دەكرێ كەسێكی دیكە لەجیاتی تاوانبارەكە ئەم غەرامەیە بدات و بەمەش ئەو كەسەی كە سەرپێچی ئەو یاسایەی كردووە ، هیچ سزایەك وەرنەگرێ و وەك بەرزكی بانان بۆی دەربچێت. بگرە دوور و سەیریش نییە ئەو دەستەی كە لەپشت مەسەلەكەوەیە و مەبەستی تێكدانی ئاسایشی كۆمەڵایەتی كوردستان و ئاژاوەنانەوەیە، لەسەرووی بڕی غەرامەكەوە ، پاداشتی ئەو كەسەش بكات كە سوكایەتییەكەی بڵاوكردووەتەوە . بەمەش ئەو كەسە نەك سزانەدراو سنووری بۆ دانەنرا ، بەڵكو پاداشتكراو هانیشدرا! لەبەرئەوە بەڕای بەندە وەك چارەیەكی مامناوەند و بۆ ئەوەی سزاش ئامانجی راستەقینەی خۆی بپێكێت و ئاست و قەبارەی تاوانەكان لەیەك جیابكرێنەوە، پێویستە پەرلەمانی كوردستان ماددە (9)ی یاسای رۆژنامەگەری هەمواربكات و سزایەكی گونجاوتر بۆ تاوانی جوێندان و سووكایەتیكردن بە پیرۆزییەكانی ئایین دابنرێت ، چونكە بە رای خۆم مەعقول و مەنتیقی نییە كە سزای بڵاوكردنەوەی هەواڵێكی نادروست لەسەر كەسێك و سوكایەتیكردنی ئاشكرا بەخواو بیروباوەڕی خەڵك ، سزاكەیان یەكسان بێت. كە ئەویان هەستی یەك كەسی بریندار كردووەو كەسێكی زویركردووەو ئەمیان هەستی كۆمەڵگایەكی بریندار كردووەو سەدان و هەزاران كەسی زویرو تووڕە كردووە. لە هەمانكاتدا ئاسایشی كۆمەڵگا دەخاتە مەترسییەوە كە پێویستە خەمی هەموولامان بێت . بۆیە دەكرێ ئەو سزایە لە غەرامەوە بكرێت بە بەندكردن لە 15 رۆژەوە بۆ 3ـ6 مانگ بەپێی جۆر و ئاستی سووكایەتیكردنەكە و تەقدیری دادگا. بەمەش ئەوكاتە سزاكە راستەوخۆ تاوانبارەكە دەگرێتەوەو كەسیتر ناتوانێ لەجیاتی ئەو بچێتە ژێرباری. هەروەها ئامانجەكانی خۆیشی دەپێكێت كەئاماژەمان پێكرد.

سەبارەت بە پڕۆژە یاسای پاراستنی پیرۆزییە ئایینیەكان

 بە بۆچوونی من پێویستە لە یاساكەدا ئەوەش جێگیر بكرێت كە ئەگەر تۆمەتبار لە نزیكترین كاتدا پەشیمان بوونەوەی خۆی راگەیاند و لە میدیاكان، یان لەبەردەم دادگا داوای لێبووردنی كرد ، سزاكەی سووك بكرێت، یان بەبریاری دادوەر سزاكەی لەسەرهەڵگیرێت و ببەخشرێت . بێگومان دەكرێ ئەوەش لەو ماددە هەمواركراوەدا بە وردی جێگیر بكرێت كە لە حاڵەتی دووبارەو سێ بارە بوونەوەدا سزاكە تووندتر بكرێت.

رێگای چوارەم

بێگومان ئێمە كە دەمانەوێ بەشێوەیەكی پیشەییانەو بەخوێندنەوەی واقیعەكە لە هەموو روویەكەوە، گفتوگۆ لەسەر ئەم پرسە هەستیارە بكەین، دەبێ ئاماژە بە رێگای چوارەمیش بكەین كە ئەویش پێموایە ریگایەكی واریدە لەڕووی یاساییەوە بۆ رێگرتن لە پەلاماردان و سوكایەتیكردن بە بیروباوەڕی ئایینی، ئەویش بریتییە لەوەی كە پەرلەمانی كوردستان بەبریارێكی تایبەت ئەو بڕگەو خاڵانەی كە لە ماددە (9)ی یاسای ژمارە(35)ی رۆژنامەگەریدا تایبەت بەم پرسە هاتووە، رابگرێت و بڕیاربدات كە سزای جنێودان و سوكایەتی بە ئایین، بەپێی یاسایەكی دیكە واتە یاسای سزاكانی ژمارە (111)ی ساڵی 1969 بێت. ئەویش بەو ئیعتیبارەی كە ئەم تاوانە ـ سووكایەتی بە ئایین ـ ناچێتە چوارچێوەی كاری رۆژنامەنووسیەوە، بۆیە سزاكەی دەبێ لە دەرەوەی یاسای رۆژنامەنووسیەوە بێت. دیارە ئەمەشیان سزاكەی بەپێی ماددەی (372) قورسە و كەمتر نییە لەو سزایەی كە لە پڕۆژەكەی لێژنەی ئەوقافدا هاتووە. جارێكی دیكە جەختدەكەمەوە كە من بۆخۆم رێگەی سێیەم و هەمواركردنی ماددە (9) بە گونجاوترو واقیعیتر دەزانم.

داخستنی كەناڵی راگەیاندن و 
چاپخانە رەوا نییە

دووەم: سەبارەت بە داخستنی رۆژنامە و گۆڤار و كەناڵی راگەیاندن، هەروەها چاپخانە. كە لە پڕۆژە یاساكەی لیژنەی ئەوقافدا باسكراوە، بەڕای من نەڕاستە و نە رەوایە، چونكە ناكرێ بەهۆی هەڵەو تاوانی كەسێك یان دووكەسەوە ئێمە بڕیاری داخستنی رۆژنامە و گۆڤار یان كەناڵێكی دیكەی راگەیاندن بدەین كە چەندین كەسی دیكە كاری تێدا دەكەن و هیچ تاوانێكیان نەكردووەو بژێوییان لەسەرە، لەهەمانكاتدا ژمارەیەكی زۆرتریش لە خەڵك سوودی مەعنەوی جۆراوجۆر لەو كەناڵانە وەدەگرن. بەپێی زۆربەی یاساكانی راگەیاندنیش نووسەری بابەت و سەرنووسەر و هەندێجاریش خاوەن ئیمتیازـ خاوەن كەناڵـ بەرپرسیارن لە تاوانەكانی بڵاوكردنەوە (جرائم النشر). بۆ نموونە ناكرێ ئەگەر كەسێك یان دووكەس لەنێو كارگەیەكەوە بەرد بگرنە خەڵك و زیان بەخەڵك بگەیێنن، ئێمە بیر لە داخستنی كارگەكە بكەینەوەو سزای هەموو كرێكارەكان بدەین و زیان بەو هەموو خەڵكە بگەیێنین كە سوود لەم كارگەیە وەردەگرن! ئاخر وەك نابێ بە پاساوی رای ئازادەوە پیشەی رۆژنامەنووسی سووك و ناشیرین بكەین و ئازادیەكەمان لێ ببێتە میوەیەكی تاڵ و بۆمان قوت نەدرێ، لەهەمانكاتدا ناشكرێ بە پاساوی پاراستنی پیرۆزیەكان، بیر لە بەرتەسككردنەوەی رووبەری ئازادییەكان بكەینەوە كە هەموومان لێی بەهرەمەندین، یان بەهۆی هەڵەی چەند رۆژنامەنووسێكەوە كە تاكو ئەمڕۆ ژمارەیان لە پەنجەی دەستێك تێناپەڕێ ، بیر لە سزادان و توڵەكردنەوە لە سەدان رۆژنامەنووس و قەڵەم بەدەستی دیكە بكەینەوە، كە خزمەتی كۆمەڵگا دەكەن.

رۆژنامەنووسی پرۆفیشناڵ لە سزا ناترسێت

لێرەدا بەپێویستی دەزانم بەبیری هەموولایەكی بهێنمەوە، كە رۆژنامەنووسانی پرۆفیشناڵ و پابەند بە بنەماكانی ئیتیكی رۆژنامەنووسی، ئەوانەی كە ئاشنان بە سنووری پیشەكەیان و دوورن لە بێ رێزی و یاساشكێنی، نابێ لەوە بترسن كە دەقێكی یاسایی لە بەرژەوەندی گشتی كۆمەڵگاو لەپێناو پاراستنی یەكڕیزی و تەبایی كۆمەڵایەتیدا ، هەموار بكرێت و كەلێن و كەموكورتییەكانی پڕبكرێتەوە، دیارە سزاش هەمیشە بۆ ئەوانەیە كە یاساشكێنی دەكەن، قسەیەكیش هەیە دەڵێ (من امن العقاب اساء الادب) . من بە پێی زانیاری و شارەزایی خۆم نەمزانیوە پەلاماردان و سووكایەتی بە ئایین و بیروباوەڕی خەڵك دوور و نزیك پەیوەندی بەكاری رۆژنامەنووسیەوە هەبێت، بەڵكو ئەركی سەرەكی رۆژنامەنووس بریتییە لەگەڕان بەدوای هەواڵ و زانیاری بەپێزدا كە بڵاوكردنەوەی سوود بە تاكەكانی كۆمەڵگەو بەرژەوەندی گشتی بگەیێنێت ، یان بیروڕایەك كە خزمەتی ئێستاو داهاتووی وڵاتەكە دەكات، نەك باس و بابەتێك كە هەستی هاووڵاتیان بریندار بكات و ئاژاوەو لێكترازانی لێ بكەوێتەوە. ئاخر لە هیچ وڵاتیكدا تەنانەت لە باكووری ئەوروپاش، كە پێشەنگن لە بواری رێزگرتن لە ئازادی رۆژنامەگەری و زیاتر لە 300ساڵە یاسای تایبەت بە ئازادی رادەربڕینیان بەرهەم هێناوە ، رێگە بە سوكایەتیكردن بە بیروباوەڕی ئایینی نەدراوە، بەتایبەتیش كە بگاتە (زاتی خوا) كە بەداخەوە لێرە گەیشتووەتە ئەو ئاستە، چونكە ئەوان باش دەزانن ئەو كارە جگە لەوەی نەخوازراو و ترسناكە، ناچێتە چوارچێوەی كاری رۆژنامەنووسیەوە.
من وەك كەسێك لەناو كایە رۆژنامەنووسیەكەدا ، لە نیگەرانی و دڵەڕاوكێی هاوپیشەكانم تێدەگەم كە بەرامبەر ئەو پڕۆژە یاسایە هەیانە، بۆیە هیوادارم چ ئەوان و چ مامۆستایانی ئایینی بەڕێز و چ پەرلەمان و دەسەڵاتی سیاسی كوردستان ، بە دڕدۆنگی و بەدگومانییەوە مامەڵە لەگەڵ ئەم دوسێیەدا نەكەن و لەگەڵ یەكتر نەجوڵێنەوە، بەڵكو هەموولا بە مەسئولیەت و هۆشیاری زیاتر و بە رەچاوكردنی هەستیاری ئەو مەسەلەیە و كاریگەری لەسەر كۆی ژیانی كۆمەڵگا، هەڵوێست و بۆچوونەكانیان بخەنەڕوو و كەشوهەوایەكی لەبار بۆ دیالۆگی نیوانیان بخوڵقێنن. جێی خۆیەتی كە سەندیكای رۆژنامەنووسانیش بەو ئاراستەیەدا رۆڵی خۆی بگێڕێت. بەئومێدی ئەوەی كە ئەم بابەتەی منیش بەشدارییەكی بە سوود بێت لەو بوارەدا.