جه‌زای شێخ ڕه‌زا
حه‌زره‌تی نالی که نزیکه‌ی دووسه‌د ساڵ (1800 تا 1856) له‌مه‌وبه‌ر به چاوی دڵ و مێشك ئه‌وه‌ی زانیوه که ده‌کرێت هه‌مووئازار و ویسته‌کان به زمانی کوردی ده‌رببڕرێت، بۆیه ئاوهای فه‌رمووه:
که‌س به ئه‌لفازم نه‌ڵێ خۆ کوردییه خۆکردییه
هه‌رکه‌سێ نادان نه‌بێ خۆی تالیبی مه‌عنا ده‌کا
ده‌ك ڕه‌حمه‌ت له خۆت و له زمانت و له مانات، هێنده‌ی ئه‌و ڕه‌حمه‌ته‌ش، نه‌فره‌ت له نادانه‌کانی ئه‌وسا و ئێستای ئه‌م نه‌ته‌وه ڕه‌سه‌نه‌ی کورد.ئه‌مڕۆ 21.02 که ڕێکخراوی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان بۆ په‌روه‌رده و زانست و که‌لتوور (یۆنیسکۆ) له ساڵی 1999 ه‌وه به ڕۆژی زمانی دایك دایناوه، وه‌کو له ئه‌نسکلۆپێدیای ئه‌ڵمانیدا هاتووه؛ پاشخانه‌که‌ی له‌وه هاتووه که زۆرتر له نیوه‌ی زمانه‌کانی جیهان له ژێر په‌ستانی له‌ناوچووندان.................. ئه‌م ڕۆژه‌ش بۆ ئه‌وه دانراوه تا سه‌رنجی گشتی بۆ ئه‌و زمانانه ڕابکێشرێت که که‌متر له ــ ده هه‌زار که‌س ــ پێی ده‌ئاخفن..........
بۆیه ئه‌م به‌رواره‌ش دانراوه، چونکه له‌م ڕۆژه‌دا و له ساڵی 1952 له شاری ــ داکا ــ ی به‌نگلادێش خۆپیشاندانێکی گه‌وره له دژی بڕیارێکی ئه‌وکاتی میریی پاکستان ڕێکخرا که ده‌یویست زمانی ئۆردۆ که زمانی ته‌نها 3% ی خه‌ڵکه‌که بوو بکات به زمانی فه‌رمی ئه‌و وڵاته. له خۆپیشاندانه‌که‌دا که‌سانێك کوژران. هه‌ر به‌رده‌وامی ئه‌و خۆپیشاندانانه‌ش بوو که له ساڵی 1971دا پاکستان بوو به دوو وڵات و بانگلادێشیش سه‌ربه‌خۆیی وه‌رگرت. له‌و کاته‌وه 21.02 له‌وێ به ڕۆژی شه‌هید دێته هه‌ژمار و هه‌ر له‌سه‌ر داوای ئه‌وانیش بوو، که یۆنێسکۆ له نۆڤامبه‌ری 1999ه‌وه ئه‌و ڕۆژه‌ی به فه‌رمی به ڕۆژی نێونه‌ته‌وه‌یی زمانی دایك ناساند.
له‌وانه‌یه لای زۆرێك له کورد ئه‌و ڕۆژه بایه‌خێکی وای نه‌بێت، ئه‌میش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی لایان وابێت که زمانی کوردی مه‌ترسییه‌کی وای له‌سه‌ر نییه.
منیش ده‌زانم که زمانی کوردی جگه له‌وه‌ی که زمانی پتر له چل و پێنج ملیۆن که‌سه و ڕه‌گی مێژووییشی پتر له سێ هه‌زار ساڵه، به‌ڵام وا ده‌زانم مه‌ترسی گه‌وره‌ی له‌سه‌ره، وه‌کو چۆن مه‌ترسی له‌سه‌ر بوونی بایۆلۆژی و مانایی کوردانیش هه‌یه. به‌ڵام له‌وه گه‌وره‌تر ئه‌و مه‌ترسییه‌یه که هه‌ندێك له خۆمان به پاساوی نادروست، له‌سه‌ر زمان و که‌لتوور و هه‌مووشتێکی خۆمان دروستی ده‌که‌ین.
هه‌ر به سووکسه‌یرکردنێکی و گرنگی پێنه‌دانێکی ئه‌م زمانه‌ی کوردان، جگه له‌وه‌ی که نه‌زانییه‌کی ته‌واوه، زۆرجارانیش ملکه‌چکردنه بۆ ویستی ناحه‌زانی کورد، که ئه‌مه‌یان مایه‌ی شووره‌ییه بۆ خاوه‌نه‌که‌ی.
ئه‌م زمانه که یه‌کێکه له گرنگترین هۆکاره‌کانی مانه‌وه‌مان، لکێکه له زمانه هیند و ئه‌وروپاییه‌کان ــ هیند و جه‌رمانییه‌کان ــ و به ڕای که‌سێکی وه‌ك مامۆستا مه‌سعود محه‌ممه‌دیش، که لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی درێژ و پوختی له‌و باره‌یه‌وه کردووه و له کتێبێکیدا که به ناوی زمانی کورد ــ لسان الکرد ـ ه‌وه‌یه، ئه‌وه‌ی به باشی سه‌لماندووه، که پردێکی پته‌وی له‌گه‌ڵ ئاڤێستای پیرۆزیشدا هه‌یه. بۆیه به‌لای ئه‌وه‌وه "بێ مروه‌تییه بۆ گه‌لێك که ده‌سبه‌رداری ئه‌و که‌له‌پووره ده‌وڵه‌مه‌نده بێ و بۆ خه‌ڵکانێکی لێگه‌ڕێ که به‌رۆگر ــ واریس ــی نین........". که لێره‌دا مه‌به‌ستی که‌لتووری زه‌رده‌شتیه.
دیسانه‌وه ئه‌و زاته له لاپه‌ڕه 33ی وه‌رگێڕراوه کوردییه‌که‌یدا که مامۆستا حه‌کیمی کاکه‌وه‌یس وه‌ریگێڕاوه، ده‌رباره‌ی زمانی کوردی ده‌فه‌رموێ: "سه‌رمان له‌وه سووڕده‌مێنێ که چۆن وه‌ك زمانێك به زیندوویی ماوه‌ته‌وه و توانای گه‌شه‌کردنی هه‌یه و که‌ره‌سه‌ی ته‌واوی ده‌ربڕینی هه‌یه و قامووس و ڕێزمان و په‌یوه‌ندی وای تێدان که بۆ په‌ره‌سه‌ندن له ڕووی ڕۆشنبیری سه‌رده‌م ئاواڵه بێ.........". تا ده‌گاته ئه‌وه‌ی ده‌ڵێت "ئێمه خاوه‌نی زمانی خۆمانین و هه‌رچییه‌کی له ئاڤێستا و ئایینی زه‌رده‌شتیدا هه‌یه په‌یوه‌ندییان له‌گه‌ڵ زمانی ئێمه‌دا نزیکتره و له ویژدانی پیاوێکی کورده‌وه هه‌ڵقوڵاوه و ........تاد"
پڕۆفیسۆر دکتۆر جه‌مال ڕه‌شیدیش له لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی زێده پوخت و جواندا که ده‌رباره‌ی که‌رکووکه له چه‌رخه مێژووییه‌کاندایه، به هێنانه‌وه‌ی چه‌ندان ڕه‌گی وشه و پێشگر و پاشگری له‌یه‌کچوو له‌گه‌ڵ زمانی خۆرییه‌کاندا، خزمایه‌تی کوردی و ئه‌وانی سه‌لماندووه. ئه‌م خورییانه که پتر له دووهه‌زار و پێنجسه‌د ساڵ له پێش زایینه‌وه له باکووری میزۆپۆتامیا و چیکانی زاگرۆسدا ژیاون.
به کوردی و کرمانجی و بۆ ئه‌وه‌ی له‌م نوسینه کورته‌دا له مه‌به‌ست دوور نه‌که‌ومه‌وه ده‌ڵێم؛
زمانی شیرینی کوردی که ڕه‌گێکی چه‌ند هه‌زار ساڵه‌ی هه‌یه، ئه‌گه‌ر ئاوڕی ڕاسته‌قینه‌ی لێ بدرێته‌وه، ئه‌وه‌ی به‌به‌ره‌وه‌یه که به باشی خۆی له‌ته‌ك گۆڕانکارییه گه‌وره‌کانی دنیادا بسازێنێت. به‌ڵام ئه‌مه کاری پڕ له هه‌ستی ده‌وێت که به ڕای من له ئێستای بارودۆخی نه‌بوونی سه‌ربه‌خۆییدا زۆر زه‌حمه‌ته.
سه‌ربه‌خۆیی و ده‌وڵه‌ت، ئه‌و ده‌وار و ڕه‌شماڵ و خانه‌یه فه‌راهه‌م ده‌کات که هه‌موو لایه‌نه‌کانی ژیاریی و ژیانیی کوردان ببوژێنێته‌وه و وا گه‌شه‌یان پێبکات، که بمانگێڕێته‌وه ئه‌و کات و سه‌رده‌مانه‌ی ئه‌م ده‌ڤه‌ره شوێنی په‌خشکردنی دینی به‌هی و خواناسیی ڕاسته‌قینه بوو.
بۆیه هه‌وڵه‌کانی سه‌ربه‌خۆیی کوردستان، ده‌که‌ونه خانه‌ی نزیکبوونه‌وه‌ی تاکی کورد له ژیانی شاییسته به مرۆڤ و هێنانه‌وه‌ی هه‌ر به‌هانه‌یه‌کیش بۆ ڕێگری له‌وه سه‌ر نه‌ویکردنه بۆ ویستی ئه‌هریمه‌نانی تاریکدۆستان.
22/2/2016
