زكری مووسا
بەرەی نێوخۆیی دژەسەربەخۆییی كوردستان، بڕوبیانووی زۆریان بۆ دژایەتیكردن یان دواخستنی سەربەخۆیی هەیە. دژایەتیكردنی سەربەخۆیی ئەویش لەناوخۆدا كارەساتێكی فیكری و ئەخلاقییە كە لەمێژووی هیچ میللەتێكدا ڕووی نەداوە، بەتایبەت بە لەبەرچاوگرتنی ئەو قوربانییە بێسنوورەی گەلی كوردستان بۆ گەییشتن بە ئازادی بەخشیویەتی، ئەو دژایەتی و عینادە پتر ویژدانی گەل ئازار دەدات. بریقەدارترین بیانوو بۆ دژایەتیكردنی سەربەخۆیی، بابەتی سیستەم و دیموكراسییە. تیۆریزانانی بەرەی دژەسەربەخۆیی وای بۆ دەچن: پێویستە سیستەم و دیموكراسی كامڵ ببێت ئەو كات پێ بنێینە قۆناغی دەوڵەتبوون. هەر چەندە ئەو بلۆكە نەیارەی سەربەخۆیی لە بابەتی دیموكراسیدا كارنامەیەكی باشیشی نییە، لەگەڵ ئەوەیشدا ئەم بیانوویە دوورە لە مەنتقی سیاسی و پڕۆسەی گەشەسەندنی سرووشتی و سیاسیی كۆمەڵگاكان.
دیموكراسی پڕۆسەیەكی بێ كۆتاییە و هێڵێكە بەردەوام لە جووڵەدایە و، خۆی كامڵ دەكات و بە هەڵە و كەموكوڕییەكانی خۆیدا دەچێتەوە. ئەویش لە ڕێگەی ململانێ و پڕۆسەی سیاسی و ڕیفۆرمدا. دیموكراسی خاڵێك یان وێستگەیەكی دیاریكراو نییە. دیموكراسی پڕۆسەیەكی دوورودرێژە بەر لە سەربەخۆیی و دوای سەربەخۆییش هەیە و لە خاڵێكدا ناوەستێ. وڵاتی زۆرمان هەن دیموكراتیكن، بەڵام هێشتا گرفتیان هەیە. لە ڕۆژئاوادا لە هەندێك حاڵەتدا كۆی دیموكراسی كەوتووەتە ژێر پرسیار، ئەویش بەهۆی نەبوونی بەشداریی چالاكانەی تاك لە ژیانی سیاسیدا. ئەگەر چاوەڕێی بەدیهاتنی دیموكراسیی تەواو بین ئەو كات دەوڵەت دروست بكەین، ئەوا بریارێكی واقعبینانە نییە، چونكە دیموكراسیی تەواو بوونی نییە.
بەپێچەوانەوە سەربەخۆیی خاڵ و وێستگەیەكی دیاریكراوە، وەرچەرخانێكی مەزنە لە ژیانی گەلان و تەنیا یەكجار ڕوو دەدات. سەربەخۆیی دەرفەت و چركەساتە بۆ پێكەوەنانی ئیرادەیەكی گشتی، هەتا لەسەر جیوگرافیایەكی دیاریكراودا ژیان تێیدا شكۆمەند و پارێزراو بێت. بۆ ئەوەی كۆی پڕۆسەی گەشەسەندنی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و فەرهەنگی لەنێو ئەو چوارچێوەیەدا بە پارێزراوی بمێنێتەوە و گەشە بكات. كوردستان ناتوانێ لە چەشنی وڵاتانی ڕۆژئاوا بە پڕۆسەی دورودرێژی دروستبوونی بارودۆخی زاتی و مەزووعی دروستبوونی دەوڵەتدا تێبپەڕێت. چونكە لە سەردەمێكی جیاواز و جیۆپۆلیتیكێكی جیاوازدا دەژیێت و بە ئینكار و توندڕۆیی و داگیركاریدا دەور دراوە.
لێرەدایە بایەخی دەرفەت و چركەسات و دوانەخستن دەردەكەوێت. كەمترین دوودڵی و ساردبوونەوە و سوودوەرنگرتن لە بارودۆخی هەرێمایەتی و ناوچەیی، سەربەخۆیی دەیان ساڵ دوادەخات و لەباری دەبات.
كوردستان بۆ ئەوەی بەرەوپێشەوە بچێت و قوربانیدان و خەباتی بەفیڕۆ نەچێت، پێویستی بە سەربەخۆیی هەیە. مانەوەی كوردستان لە دۆخی ئێستادا دیموكراسی و گەشەی سیاسی بەهێز ناكات و ئابوورییشی بەرەوپێش ناچێت. جگە لەوەیش ناتوانێ ببێتە ئەندامێكی شاییستەی كۆمەڵگەی جیهانی. هەڵچنینی هیوا لەسەر مانەوە لەگەڵ دەوڵەتی عێراق هیچ ئەنجامێكی نییە. سەد ساڵی پڕ لە كارەساتی شەراكەتی ناتەواو لەگەڵ عێراق دەبێ ئەزموونێكی باش بێت بۆ هەموو لایەكمان.
بۆ ئەوەی ڕزگارمان بێت لە گرفتەكان و لە داگیركاری و، بۆ ئەوەی بتوانین موئەسسەساتی بەهێزمان هەبێت و دیموكراسی قووڵتر بكەین و ئابووریمان هەبێت و گیرڤانمان پڕ بێت و، بتوانین خۆمان لە هەڕەشەكان بپارێزین، پێویستیمان بە دەوڵەتە. بەردەوامبوونی دۆخی ئێستا بە دڵنیاییەوە بەرەو لاوازی و نەمانمان دەبات. هەرێم چیتر بەرگەی گرفتەكان ناگرێ و گەییشتووەتە بنبەست و دەبێ پێناسەیەكی تر بۆ خۆی بدۆزێتەوە ئەویش كیانێكی سەرەبەخۆیە.
كوردستان بەو پێناسە سیاسیەی ئێستا هەیەتی كە هەرێمی ناوە، ناتوانێ یەك هەنگاو لە بەهێزكردنی دیموكراسی و ئابووری و موئەسسات بچێتە پێش. چونكە گەورەترین بەربەست سیادەی عێراق و ململانێكانی ناوچەكەیە. تواناكانی هەرێم بۆ گەشەسەندن لە سنوورێكی دیاریكراودا ماوەتەوە و بگرە پاشەكشەیش دەكات. بەربەستێكی تر پاشاگەردانیی حزبەكانە. لە دۆخی سیادەی ناتەواودا، حزبەكان ئەو دەرفەتەیان هەیە وڵات بەرەو قەیران ببەن و دیموكراسی بە بنبەست بگەیێنن. بودجەی هەرێم بە ئیمزایەكی سەرۆكوەزیرانی بەغدا دەبڕدرێت و كەسیش ڕێگەی لێناگرێت و ئەوەیش قەیران و هەڵوەشانەوەی قوڵتری بەدوادا هاتووە.
4/2/2016
