^{نووری بێخاڵی}

^{15 ملیۆن منداڵ بەدەست جەنگ و ناکۆکیی تایەفییه‌وه‌، دەناڵێنن}

^{دواجار‭ ‬وەک‭ ‬دەڵین،‭ ‬ئەوەی‭ ‬لە‭ ‬شەڕەکاندا‭ ‬بە‭ ‬میرات‭ ‬بەجێ‭ ‬دەمێنێ،‭ ‬وێنە‭ ‬و‭ ‬نامەکانن‭. ‬ڕەنگە‭ ‬لەو‭ ‬نێوەدا‭ ‬کورد‭ ‬خاوەنی‭ ‬دەوڵەمەندترین‭ ‬گەنجینە‭ ‬و‭ ‬میراتیی‭ ‬وێنە‭ ‬و‭ ‬نامەکان‭ ‬بێت،‭ ‬چ‭ ‬ئەو‭ ‬وێنە‭ ‬و‭ ‬نامانەی‭ ‬ناو‭ ‬زاکیرەی‭ ‬برینداری‭ ‬خۆی،‭ ‬کە‭ ‬لە‭ ‬گۆڕەپانەکانی‭ ‬شەڕ‭ ‬و‭ ‬لە‭ ‬چۆڵەوانی‭ ‬دوای‭ ‬ئافاتەکانی‭ ‬کۆمەڵکوژی‭ ‬و‭ ‬زیندەبەچاڵ‭ ‬و‭ ‬ڕاوەدووناندا‭ ‬لێی‭ ‬بەجێ‭ ‬مان‭. ‬یان‭ ‬ئەو‭ ‬وێنە‭ ‬و‭ ‬نامانەی‭ ‬تەتەرێک،‭ ‬کە‭ ‬ئەو‭ ‬ڕۆژگارە‭ ‬بەسەر‭ ‬برینی‭ ‬کوردا‭ ‬هاتووە‭ ‬و‭ ‬ئێستا‭ ‬بۆیانی‭ ‬نمایش‭ ‬دەکات‭ ‬و‭ ‬دەگێڕێتەوە‭.‬ڕەنگە‭ ‬وێنەکەی‭ ‬عومەری‭ ‬خاوەر‭ ‬و‭ ‬جگەرگۆشەکەی‭ ‬نزیکترین‭ ‬نموونەی‭ ‬نێو‭ ‬ئەو‭ ‬مێژووە‭ ‬و‭ ‬نامە‭ ‬کەڕوو‭ ‬هەڵێناوەکانی‭ ‬ناو‭ ‬زیندانە‭ ‬تاکەکەسییەکانیش،‭ ‬زیندووترین‭ ‬بەڵگە‭ ‬بن‭. ‬لەناو‭ ‬هەموو‭ ‬ئەمانەشدا‭ ‬و‭ ‬زیاتر‭ ‬لە‭ ‬نامەکان،‭} ‬وێنەکان‭ ‬هۆکار‭ ‬و‭ ‬تەنانەت‭ ‬کلیلی‭ ‬ئەوە‭ ‬بوونە،‭ ‬کە‭ ‬لە‭ ‬قۆناغێکی‭ ‬دیکەی‭ ‬دوای‭ ‬کوێرەوەری‭ ‬و‭ ‬لە‭ ‬سای‭ ‬هەلومەرجێکی‭ ‬دیکەی‭ ‬پاش‭ ‬بە‭ ‬کۆمردنی‭ ‬کوردان،‭ ‬قوفڵی‭ ‬دەرگای‭ ‬ئاسۆیەکی‭ ‬نوێیان‭ ‬بەڕووی‭ ‬کورددا‭ ‬کردبێتەوە‭. ‬یان‭ ‬هەرنا‭ ‬کڵاوڕۆژنەی‭ ‬ئومێدێکیان‭ ‬لە‭ ‬دیواری‭ ‬بە‭ ‬خوێن‭ ‬و‭ ‬بارووت‭ ‬و‭ ‬ دوکەڵ‭ ‬و‭ ‬مەرگ‭ ‬چنراوی‭ ‬مێژوویدا،‭ ‬بەسەر‭ ‬سبەیەکی‭ ‬نوێ‭ ‬کردبێتەوە‭. ‬ مێژووی‭ ‬مرۆڤایەتی‭ ‬و‭ ‬شەڕ‭ ‬و‭ ‬شۆڕەکانی،‭ ‬بۆمانی‭ ‬دەسەلمێنن‭ ‬کە‭ ‬ئەوە‭ ‬وێنەی‭ ‬کارەساتەکانن،‭ ‬لە‭ ‬وێستگەیەکدا‭ ‬ستۆپ‭ ‬بە‭ ‬ویژدانی‭ ‬خەوتووی‭ ‬مرۆڤ‭ ‬دەکەن‭ ‬و‭ ‬لە‭ ‬ئاستی‭ ‬برین‭ ‬و‭ ‬ژانی‭ ‬مرۆڤی‭ ‬برایدا‭ ‬بێداری‭ ‬دەکەنەوە‭.‬

^{وێنەی‭ (‬کیم‭ ‬فۆک‭)‬،‭ ‬ئەو‭ ‬کچە‭ ‬ڤێتنامییەی‭ ‬کە‭ ‬بە‭ ‬ڕووت‭ ‬و‭ ‬قووتی‭ ‬لەتاو‭ ‬ئازاری‭ ‬سووتانی‭ ‬جەستەی‭ ‬بە‭ ‬ئاگری‭ ‬ناپاڵم‭ ‬ڕادەکات‭. ‬وێنەیەک‭ ‬وەک‭ ‬قێزەونترین‭ ‬دیمەنی‭ ‬سەدەی‭ ‬ڕابردوو‭ ‬هاتە‭ ‬هەژمارکردن،‭ ‬بووە‭ ‬ڕووداوێکی‭ ‬مێژوویی‭ ‬جەرگبڕ‭ ‬و‭ ‬هۆکاری‭ ‬سەرەکی‭ ‬لە‭ ‬وەستاندنی‭ ‬شەڕی‭ ‬نێوان‭ ‬وڵاتەکەی‭ ‬و‭ ‬ئەمریکا‭. ‬وێنەیەک‭ ‬بە‭ ‬هۆیەوە،‭ ‬وێنەگرەکەیشی‭ (‬نیک‭ ‬ئۆت‭)‬،‭ ‬ساڵی‭ ‬1973‭ ‬خەڵاتی‭ ‬پۆلیتەرزی‭ ‬وەرگرت‭.‬}

^{‭( ‬کچە‭ ‬ئەفغانییەک‭)‬،‭ ‬وێنەی‭ ‬ئەو‭ ‬کچە‭ ‬ئەفغانییە‭ ‬تەمەن‭ ‬12‭ ‬ساڵەی،‭ ‬کە‭ ‬بە‭ ‬هۆی‭ ‬شەڕی‭ ‬نێوان‭ ‬وڵاتەکەی‭ ‬و‭ ‬یەکێتیی‭ ‬سۆڤیەتی‭ ‬جاران،‭ ‬بە‭ ‬ناچاری‭ ‬لەگەڵ‭ ‬خێزانەکەی‭ ‬لە‭ ‬خیوەتگایەکی‭ ‬پەنابەران‭ ‬لە‭ ‬ناوچەی‭ ‬پیشاوەر‭ ‬لە‭ ‬پاکستان‭ ‬دەگیرسێنەوە‭. ‬وێنەیەک‭ ‬کە‭ ‬ڕۆژنامەنووسی‭ ‬ئەمریکی‭ (‬ستیف‭ ‬ماکۆری‭) ‬ساڵی‭ ‬1984‭ ‬گرتوویەتی‭ ‬و‭ ‬دوای‭ ‬بڵاوبوونەوەی‭ ‬بۆ‭ ‬یەکەم‭ ‬جار‭ ‬ساڵی‭ ‬1985‭ ‬لەسەر‭ ‬بەرگی‭ ‬گۆڤاری‭ (‬ناشیناڵ‭ ‬جیوگرافی‭) ‬} بڵاو‭ ‬کرایەوە،‭ ‬وەک‭ ‬دیمەنێکی‭ ‬قوربانیی‭ ‬جەنگ،‭ ‬سەرنجی‭ ‬تەواوی‭ ‬دونیای‭ ‬بۆ‭ ‬لای‭ ‬خۆی‭ ‬ڕاکێشا‭.‬

^{‭(‬کیڤن‭ ‬کارتەر‭)‬،‭ ‬ئەو‭ ‬وێنەگرەی‭ ‬بە‭ ‬هۆی‭ ‬وێنەیەکییەوە‭ ‬لە‭ ‬سودان،‭ ‬ساڵی‭ ‬1994‭ ‬خەڵاتی‭ ‬پۆلیتەرزی‭ ‬وەرگرت‭ ‬و‭ ‬هەر‭ ‬بە‭ ‬کاریگەرییەکانی‭ ‬دیمەنەکەش‭ ‬دواجار‭ ‬و‭ ‬پاش‭ ‬سێ‭ ‬مانگ‭ ‬لە‭ ‬گرتنی‭ ‬وێنەکە،‭ ‬خۆی‭ ‬کوشت،‭ ‬یەکێکی‭ ‬دیکەیە‭ ‬لەو‭ ‬وێنە‭ ‬دەگمەنانەی‭ ‬ویژدانی‭ ‬مرۆڤایەتیی‭ ‬هەژاند‭. ‬لە‭ ‬وێنەکەدا‭ ‬داڵێک‭ ‬بە‭ ‬دیار‭ ‬منداڵێکی‭ ‬سۆماڵیی‭ ‬ڕووت‭ ‬و‭ ‬برسی‭ ‬و‭ ‬لە‭ ‬چاوەڕوانی‭ ‬مردنیدا‭ ‬خۆی‭ ‬مەڵاس‭ ‬داوە،‭ ‬بۆ‭ ‬ئەوەی‭ ‬بیکاتە‭ ‬قووتی‭ ‬ئەو‭ ‬ڕۆژەی‭. ‬منداڵێک‭ ‬کە‭ ‬بە‭ ‬دووریی‭ ‬یەک‭ ‬کیلۆ‭ ‬مەتر،‭ ‬لە‭ ‬برسان‭ ‬و‭ ‬بە‭ ‬سکەخشکێ‭ ‬دەیەوێ‭ ‬خۆی‭ ‬بگەیەنێتە‭ ‬کەمپێک،‭ ‬کە‭ ‬خواردن‭ ‬بەسەر‭ ‬خەڵک‭ ‬دابەش‭ ‬دەکات‭.‬}

^{وێنەگر‭ ‬و‭ ‬پەیامنێری‭ ‬کەناڵی‭ ‬دووی‭ ‬فەڕەنسی‭ (‬شارل‭ ‬ئەندەرلان‭) ‬لە‭ ‬ساڵی‭ ‬2000‭ ‬و‭ ‬بە‭ ‬هۆی‭ ‬وێنەیەکەوە،‭ ‬کە‭ ‬تیایدا‭ ‬محەممەد‭ ‬دوڕە،‭ ‬ئەو‭ ‬منداڵە‭ ‬فەلەستینییەی‭ ‬بە‭ ‬فیشەکی‭ ‬ئیسرائیلییەکان‭ ‬دەکوژرێ،‭ ‬سەرنجی‭ ‬دونیا‭ ‬بەلای‭ ‬نەهامەتییەکانی‭ ‬خەڵکی‭ ‬غەززە‭ ‬ڕادەکێشێ‭. ‬محەمەد‭ ‬دورەی‭ ‬تەمەن‭ ‬دوازدە‭ ‬ساڵ،‭ ‬لە‭ ‬پەنا‭ ‬دێوارێکەوە‭ ‬و‭ ‬لە‭ ‬پشتی‭ ‬شتایگەرێکەوە،‭ ‬لە‭ ‬ترسی‭ ‬شەڕە‭ ‬تەقە‭ ‬پاڵی‭ ‬وەپشتی‭ ‬باوکیدا‭ ‬داوە‭ ‬و‭ ‬خۆی‭ ‬لە‭ ‬پشت‭ ‬باوکی‭ ‬پەنا‭ ‬داوە،‭ ‬کەچی‭ ‬ئاگری‭ ‬شەڕ‭ ‬چڕنووک‭ ‬لە‭ ‬بیناقاقای‭ ‬منداڵی‭ ‬دەنێت‭ ‬و‭ ‬ژیان‭ ‬بەو‭ ‬منداڵە‭ ‬ڕەوا‭ ‬نابینێ‭.‬}

^{بە‭ ‬پانایی‭ ‬شاخەکە‭ ‬و‭ ‬بە‭ ‬قووڵایی‭ ‬دۆڵەکانی،‭ ‬هەر‭ ‬مەمکمژەی‭ ‬بەجێماو‭ ‬و‭ ‬دەنگدانەوەی‭ ‬زیڕەی‭ ‬منداڵی‭ ‬بێ‭ ‬تاوانە‭. ‬چیای‭ ‬شنگال،‭ ‬گۆڕێکی‭ ‬سەردانەپۆشراوی‭ ‬ڕستێک‭ ‬منداڵ‭ ‬بوو،‭ ‬کە‭ ‬تینوێتی‭ ‬بڕستی‭ ‬بردن‭ ‬و‭ ‬گیانی‭ ‬کێشان‭. ‬ئەو‭ ‬منداڵانەی‭ ‬کەسوکارە‭ ‬کۆست‭ ‬کەوتووەکانیان‭ ‬مشتێ‭ ‬خۆڵیشیان‭ ‬شک‭ ‬نەبرد،‭ ‬جەستەی‭ ‬جگەرگۆشە‭ ‬بێنازەکانیانی‭ ‬پێ‭ ‬داپۆشن‭. ‬ئەو‭ ‬دیمەنانەی‭ ‬بەبه‌رچاوی‭ ‬دونیا‭ ‬خوێن‭ ‬و‭ ‬مەرگیان‭ ‬لێ‭ ‬دەچۆڕا‭. ‬منداڵانی‭ ‬کوردی‭ ‬ئێزدی،‭ ‬قوربانییەکی‭ ‬دیکەی‭ ‬ئەو‭ ‬مێژووە‭ ‬دووبارەی‭ ‬کۆکوژی‭ ‬کوردان‭ ‬بوون،‭ ‬ئەو‭ ‬منداڵانەی‭ ‬گوللە‭ ‬نەیپێکان،‭ ‬بەڵام‭ ‬تینی‭ ‬گەرما‭ ‬و‭ ‬تینوێتی‭ ‬هەناسەی‭ ‬ژیانی‭ ‬لێ‭ ‬سەندنەوە‭.‬}

^{قەدەرێکی‭ ‬سەیرە،‭ ‬ئاو‭ ‬لە‭ ‬یەک‭ ‬کاتدا‭ ‬و‭ ‬لە‭ ‬دوو‭ ‬دۆخدا‭ ‬دەبێتە‭ ‬سەرچاوەی‭ ‬مەرگی‭ ‬مرۆڤی‭ ‬کورد‭. ‬لە‭ ‬چیادا‭ ‬بێئاوی‭ ‬و‭ ‬تینویتی‭ ‬منداڵی‭ ‬کورد‭ ‬دەکوژێ،‭ ‬لە‭ ‬دەریاشدا‭ ‬بەربینگی‭ ‬دەگرێ‭ ‬و‭ ‬دەیخنکینێ‭.. ‬}

^{ئێوارەی‭ ‬ڕۆژی‭ ‬چوارشەمە،‭ ‬2ی‭ ‬ئەیلوولی‭ ‬2015،‭ ‬دیمەنی‭ ‬منداڵێک،‭ ‬لە‭ ‬کەناری‭ ‬دەریای‭ ‬بۆدرومی‭ ‬تورکیا،‭ ‬کە‭ ‬پاژنەی‭ ‬پێڵاوەکانی‭ ‬ڕوو‭ ‬بەرەو‭ ‬ئاوەدانی‭ ‬کەوتبوون‭ ‬و‭ ‬سەری‭ ‬لە‭ ‬لمی‭ ‬بەدبەختی‭ ‬خۆیدا‭ ‬چەقیبوو‭. ‬وەک‭ ‬ئەوەی‭ ‬هەموو‭ ‬مرۆڤایەتی‭ ‬بەر‭ ‬نەفرینی‭ ‬خۆی‭ ‬بدات،‭ ‬تەواوی‭ ‬مرۆڤایەتی‭ ‬لە‭ ‬خەوی‭ ‬بێ‭ ‬ئاگایی‭ ‬بێدار‭ ‬دەکاتەوە،‭ ‬چزوو‭ ‬بە‭ ‬ویژدانیانەوە‭ ‬دەنێ‭ ‬و‭ ‬هاوار‭ ‬دەکات‭: ‬لە‭ ‬کاتێکدا‭ ‬ئاگر‭ ‬وڵاتمان‭ ‬دەکاتە‭ ‬قەرەبرووت،‭ ‬سەرهەڵگرتن‭ ‬و‭ ‬ئاوارەیی‭ ‬بووەتە‭ ‬قەدەری‭ ‬ئەبەدیی‭ ‬نەتەوەکەمان،‭ ‬دەریاش‭ ‬ڕەوایی‭ ‬ئەوەمان‭ ‬پێ‭ ‬نادا‭ ‬بژین‭. ‬}

^{ئالان‭ ‬کوردی،‭ ‬کە‭ ‬بە‭ ‬مەرگی‭ ‬خۆی‭ ‬سەرلەنوێ‭ ‬و‭ ‬وەک‭ ‬نموونەکانی‭ ‬ڕابردووی‭ ‬قوربانییەکانی‭ ‬جەنگ،‭ ‬وەک‭ ‬بوومەلەرزە‭ ‬جیهانی‭ ‬هەژاند‭ ‬و‭ ‬دونیای‭ ‬لە‭ ‬خەوی‭ ‬غەفڵەتدا‭ ‬بێدار‭ ‬کردەوە‭ ‬و‭ ‬بووە‭ ‬مانشێتی‭ ‬سەرەکیی‭ ‬کەناڵەکانی‭ ‬میدیای‭ ‬جیهانی‭ ‬و‭ ‬هەرێمایەتی‭ ‬و‭ ‬ناوخۆ‭.‬}

^{ئەگەرچی‭ ‬دەریای‭ ‬خەونی‭ ‬منداڵیی‭ ‬ئالانی‭ ‬کوردی‭ ‬کوشت‭ ‬و‭ ‬چرای‭ ‬ئاییندەی‭ ‬خامۆش‭ ‬کرد،‭ ‬بەڵام‭ ‬ئالان‭ ‬بە‭ ‬مەرگی‭ ‬بێنازی‭ ‬خۆی‭ ‬بۆ‭ ‬هەمیشە‭ ‬پرسیارێکی‭ ‬لە‭ ‬بەردەم‭ ‬دونیای‭ ‬بانگەشەکاری‭ ‬دیموکراتی‭ ‬و‭ ‬پاراستنی‭ ‬مافەکانی‭ ‬مرۆڤ‭ ‬و‭ ‬بەیەکەوەژیان‭ ‬و‭ ‬ئاشتی‭ ‬دانا‭ ‬و‭ ‬خستنیە‭ ‬بەردەم‭ ‬بەرپرسیارێتییەکی‭ ‬ئەخلاقی‭ ‬و‭ ‬ویژدانی‭ ‬بۆ‭ ‬بەدەنگەچوون‭ ‬و‭ ‬بەهاناوەهاتنی‭ ‬لێشاوی‭ ‬بە‭ ‬سەدان‭ ‬هەزار‭ ‬کۆچبەر‭ ‬و‭ ‬پەنابەری‭ ‬سەرهەڵگرتوو‭ ‬لە‭ ‬ترسی‭ ‬شەڕ‭ ‬و‭ ‬ڕاکردوو‭ ‬لە‭ ‬سێبەری‭ ‬مردن‭.‬}

^{ئامارەکان‭ ‬ترسناکن،‭ ‬ئایندەی‭ ‬ئاشتیش‭ ‬لێڵ‭…‬}

^{بە‭ ‬گوێرەی‭ ‬ڕاپۆرتێکی‭ ‬ئاسایشی‭ ‬مرۆیی‭ ‬لە‭ ‬ساڵی‭ ‬2005،‭ ‬دوای‭ ‬تەواوبوونی‭ ‬جەنگی‭ ‬سارد‭ ‬لە‭ ‬سەرەتای‭ ‬نەوەدەکان،‭ ‬دابەزینێکی‭ ‬بەرچاوی‭ ‬ڕێژەی‭ ‬ناکۆکیی‭ ‬چەکداری‭ ‬هەبووە،‭ ‬بەڵام‭ ‬ئەو‭ ‬بەڵگانەی‭ ‬ساڵی‭ ‬2005‭ ‬کە‭ ‬لە‭ ‬لایەن‭ ‬سەنتەری‭ ‬نێودەوڵەتیی‭ ‬گەشەپێدان‭ ‬و‭ ‬ئیدارەدانی‭ ‬ناکۆکییەکان‭ ‬لە‭ (‬ئاشتی‭ ‬و‭ ‬ململانێ‭)‬دا‭ ‬خراونەتە‭ ‬ڕوو،‭ ‬ئاماژە‭ ‬بەوە‭ ‬دەکەن،‭ ‬کە‭ ‬ئەو‭ ‬پرۆسەی‭ ‬دابەزینە‭ ‬وەستاوە‭ ‬و‭ ‬دووبارە‭ ‬ناکۆکی‭ ‬و‭ ‬ململانێ‭ ‬چەکدارییەکان‭ ‬ڕوو‭ ‬بەرەو‭ ‬هەڵکشاننب‭. ‬}

^{ڕێکخراوی‭ ‬یونسێف‭ ‬ڕای‭ ‬گەیاند،‭ ‬ساڵی‭ ‬2014‭ ‬بۆ‭ ‬ملیۆنان‭ ‬منداڵی‭ ‬گۆی‭ ‬زەوی‭ ‬ساڵێکی‭ ‬پڕ‭ ‬ترس‭ ‬و‭ ‬هەڕەشە‭ ‬و‭ ‬بێئومێدی‭ ‬بووە‭. ‬چونکە‭ ‬بە‭ ‬هۆی‭ ‬شەڕ‭ ‬و‭ ‬ناکۆکییە‭ ‬چەکدارییەکان‭ ‬ڕووبەڕووی‭ ‬توندوتیژیی‭ ‬جەستەیی‭ ‬و‭ ‬دەروونیی‭ ‬بەهێز‭ ‬بوونەتەوە،‭ ‬لەسەرووشیانەوە‭ ‬بە‭ ‬زۆر‭ ‬چەکدارکردنیان‭ ‬لەلایەن‭ ‬گرووپە‭ ‬شەڕکەرەکان‭ ‬و‭ ‬میلیشیا‭ ‬تائیفی‭ ‬و‭ ‬ئایینییە‭ ‬توندڕۆکان‭ ‬و‭ ‬بەشداری‭ ‬پێکردنیان‭ ‬لە‭ ‬کردەی‭ ‬سەربازی‭ ‬و‭ ‬شەڕەکاندا‭.‬}

^{لەم‭ ‬بارەیەوە‭ ‬ئەنتۆنی‭ ‬لیک،‭ ‬بەڕێوەبەری‭ ‬جێبەجێکاری‭ ‬ڕێکخراوەکە‭ ‬دەڵێ‭: ‬اساڵی‭ ‬2014‭ ‬ساڵێکی‭ ‬تێکدەر‭ ‬و‭ ‬وێرانکەر‭ ‬بوو‭ ‬بۆ‭ ‬ملیۆنان‭ ‬منداڵ‭. ‬هەندێکیان‭ ‬لەسەر‭ ‬کورسیی‭ ‬خوێندن،‭ ‬یان‭ ‬لە‭ ‬گەرمەی‭ ‬خەودا‭ ‬کوژران،‭ ‬هەندێکیان‭ ‬بێ‭ ‬دایک‭ ‬و‭ ‬باوک‭ ‬بوون،‭ ‬هەندێکیان‭ ‬ڕفێندران‭ ‬و‭ ‬ئەشکەنجە‭ ‬دران‭ ‬و‭ ‬دەستدرێژیی‭ ‬سێکسیان‭ ‬کرایە‭ ‬سەر،‭ ‬یان‭ ‬بەزۆر‭ ‬کرانە‭ ‬سەرباز‭ ‬و‭ ‬چەکدار،‭ ‬هەندێکیان‭ ‬لە‭ ‬بازاڕەکانی‭ ‬کۆیلەکڕیندا‭ ‬فرۆشران‭. ‬هەرگیز‭ ‬لە‭ ‬ڕابردوو‭ ‬و‭ ‬لەناو‭ ‬یادەوەریی‭ ‬ئێمەدا‭ ‬کارەساتی‭ ‬وا‭ ‬ڕووی‭ ‬نەداوە،‭ ‬کە‭ ‬ئەو‭ ‬هەموو‭ ‬ژمارە‭ ‬بێ‭ ‬پایانەی‭ ‬منداڵ‭ ‬ببنە‭ ‬قوربانیب‭. ‬}

^{بە‭ ‬گوێرەی‭ ‬ئامارەکان،‭ ‬ئێستا‭ ‬نزیکەی‭ ‬15‭ ‬ملیۆن‭ ‬منداڵ‭ ‬بەدەست‭ ‬ململانێ‭ ‬چەکداری‭ ‬و‭ ‬شەڕەکانەوە‭ ‬لە‭ ‬کۆماری‭ ‬ئەفریقای‭ ‬ناوەڕاست،‭ ‬عێراق،‭ ‬باشووری‭ ‬سودان،‭ ‬فەلەستین‭ ‬و‭ ‬سووریا‭ ‬دەناڵێنن‭. ‬زۆربەیان‭ ‬بەهۆی‭ ‬ئەو‭ ‬ناکۆکییانە‭ ‬بوونەتە‭ ‬ئاوارە‭ ‬و‭ ‬پەنابەر،‭ ‬ژمارەی‭ ‬ئەو‭ ‬منداڵانە‭ ‬کە‭ ‬ئیستا‭ ‬لە‭ ‬سەرتاسەری‭ ‬دونیا‭ ‬و‭ ‬بەتایبەتی‭ ‬لەو‭ ‬ناوچانەی‭ ‬کەوتوونەتە‭ ‬ژێر‭ ‬کاریگەریی‭ ‬شەڕ‭ ‬و‭ ‬ناکۆکی‭ ‬چەکداری،‭ ‬دەگاتە‭ ‬نزیکەی‭ ‬230‭ ‬ملیۆن‭ ‬منداڵ‭.‬}

^{تراژیدیای‭ ‬منداڵان‭ ‬لە‭ ‬دونیای‭ ‬جەنگدا}

^{منداڵانی‭ ‬سووریا‭:‬}

^{زیاتر‭ ‬لە‭ ‬7300000‭ ‬منداڵی‭ ‬سووریا‭ ‬کەوتوونەتە‭ ‬ژێر‭ ‬کاریگەریی‭ ‬ترسناکی‭ ‬شەڕ‭ ‬و‭ ‬ناکۆییەکانی‭ ‬ئەو‭ ‬وڵاتە،‭ ‬کە‭ ‬لەو‭ ‬ژمارەیە،‭ ‬1700000‭ ‬بوونەتە‭ ‬ئاوارە‭ ‬و‭ ‬پەنابەر‭. ‬بە‭ ‬گوێرەی‭ ‬ئامارێکی‭ ‬نەتەوە‭ ‬یەکگرتووەکانیش،‭ ‬تەنیا‭ ‬لە‭ ‬نۆ‭ ‬مانگی‭ ‬دەسپێکی‭ ‬ئەمساڵدا‭ ‬35هێرشی‭ ‬چەکداری‭ ‬کراونەتە‭ ‬سەر‭ ‬ناوەندەکانی‭ ‬خوێندن،‭ ‬کە‭ ‬بوونەتە‭ ‬هۆی‭ ‬کوشتنی‭ ‬105‭ ‬منداڵ‭ ‬و‭ ‬برینداربوونی‭ ‬300ی‭ ‬دیکە‭. ‬ئەمە‭ ‬و‭ ‬جگە‭ ‬لە‭ ‬کوژرانی‭ ‬10000‭ ‬منداڵی‭ ‬دیکە‭ ‬بە‭ ‬هۆی‭ ‬بۆردومان‭ ‬و‭ ‬تۆپبارانە‭ ‬هەڕەمەکییەکان،‭ ‬سەرەڕای‭ ‬ئەوەی‭ ‬کە‭ ‬زیاتر‭ ‬لە‭ ‬10000‭ ‬منداڵ‭ ‬لە‭ ‬زیندانەکانی‭ ‬ڕژێمی‭ ‬سووریا،‭ ‬لەژێر‭ ‬ئەشکەنجەدان،‭ ‬وێڕای‭ ‬دەیان‭ ‬و‭ ‬سەدان‭ ‬منداڵی‭ ‬دیکە‭ ‬کە‭ ‬ڕێکخراوە‭ ‬تیرۆریستییەکان‭ ‬و‭ ‬میلیشیا‭ ‬توندڕۆکان‭ ‬ناچار‭ ‬بە‭ ‬چەک‭ ‬هەڵگرتن‭ ‬و‭ ‬کاری‭ ‬سەربازیان‭ ‬کردوون‭ ‬و‭ ‬بەشداری‭ ‬شەڕەکانیان‭ ‬پێ‭ ‬دەکەن،‭ ‬یان‭ ‬دەیانکەنە‭ ‬خۆکوژ،‭ ‬لەگەڵ‭ ‬دەیان‭ ‬و‭ ‬سەدان‭ ‬منداڵی‭ ‬دیکە‭ ‬کە‭ ‬دەستدرێژیی‭ ‬سێکسیان‭ ‬کراوەتە‭ ‬سەر‭. ‬بە‭ ‬گوێرەی‭ ‬ئامارێکی‭ ‬تۆڕی‭ ‬سووری‭ ‬بۆ‭ ‬مافەکانی‭ ‬مرۆڤ‭ ‬و‭ ‬لیژنەی‭ ‬فریاگوزاریی‭ ‬نێودەوڵەتی،‭ ‬لە‭ ‬سەره‌تای‭ ‬دەستپێکردنی‭ ‬ئاڵۆزییەکانەوە‭ ‬تا‭ ‬ئێستا،‭ ‬زیاتر‭ ‬لە‭ ‬4000‭ ‬حاڵەتی‭ ‬دەستدرێژیی‭ ‬سێکسی‭ ‬تۆمار‭ ‬کراون‭.‬}

^{منداڵانی‭ ‬عێراق‭ ‬}

^{لە‭ ‬عێراقدا‭ ‬ژمارەی‭ ‬ئەو‭ ‬منداڵانەی‭ ‬بە‭ ‬شێوەیەکی‭ ‬ڕاستەوخۆ،‭ ‬یان‭ ‬ناڕاستەوخۆ‭ ‬بوونەتە‭ ‬قوربانیی‭ ‬شەڕ‭ ‬و‭ ‬ململانێکان‭ ‬دەگاتە‭ ‬زیاتر‭ ‬لە‭ ‬2700000‭ ‬منداڵ‭. ‬نزیکەی‭ ‬700‭ ‬منداڵ‭ ‬لە‭ ‬شەڕەکان‭ ‬کوژراون،‭ ‬یان‭ ‬پێکراون‭ ‬و‭ ‬بریندار‭ ‬بوون،‭ ‬تەنانەت‭ ‬هەیانە‭ ‬گوللەباران‭ ‬کراون،‭ ‬یاخود‭ ‬لەسێدارە‭ ‬دراون‭. ‬بونسێف‭ ‬لە‭ ‬ڕاپۆرتێکیدا‭ ‬هۆشداریی‭ ‬ئەوە‭ ‬دەدات،‭ ‬کەوا‭ ‬منداڵانی‭ ‬عێراق‭ ‬لەبەردەم‭ ‬مەترسی‭ ‬و‭ ‬هەڕەشەیەکی‭ ‬ترستانکدان‭. ‬بە‭ ‬گوێرەی‭ ‬ئامارەکانی‭ ‬ئەو‭ ‬ڕێکخراوە‭ ‬نێودەوڵەتییە،‭ ‬زیاتر‭ ‬لە‭ ‬360000‭ ‬منداڵی‭ ‬عێراق‭ ‬تووشی‭ ‬نەخۆشیی‭ ‬دەروونی‭ ‬بوونە،‭ ‬لە‭ ‬50٪ی‭ ‬منداڵانی‭ ‬ئەو‭ ‬وڵاتە‭ ‬لە‭ ‬خوێندن‭ ‬بێبەش‭ ‬بوونە،‭ ‬تەنیا‭ ‬40٪ی‭ ‬منداڵانی‭ ‬عێراق‭ ‬دەستیان‭ ‬بە‭ ‬ئاوی‭ ‬خاوێنی‭ ‬خواردنەوە‭ ‬دەگات‭. ‬}

^{بە‭ ‬گوێرەی‭ ‬ڕاپۆرتێکی‭ ‬ڕۆژنامەنووسی،‭ ‬کە‭ ‬هەردوو‭ ‬ڕۆژنامەنووس‭ (‬تیریس‭ ‬کرستینسۆن‭ ‬و‭ ‬تۆربیۆرن‭ ‬ئەندرسۆن‭) ‬بەنهێنی‭ ‬ئامادەیان‭ ‬کردووە‭ ‬و‭ ‬ڕاپۆرتەکە‭ ‬لە‭ ‬شەش‭ ‬ڕۆژنامەی‭ ‬بەناوبانگی‭ ‬سویدی‭ ‬و‭ ‬ئاژانسی‭ ‬ئێکسپرێس‭ ‬بڵاو‭ ‬بووەتەوە‭ ‬و‭ ‬تەلەفزیۆنی‭ ‬سویدی‭ ‬پەخشی‭ ‬کرد‭ ‬و‭ ‬وەرگێڕدراوەتە‭ ‬سەر‭ ‬12‭ ‬زمانی‭ ‬زیندووی‭ ‬جیهان،‭ ‬بازاڕێکی‭ ‬کڕین‭ ‬و‭ ‬فرۆشتنی‭ ‬منداڵی‭ ‬شیرەخۆر‭ ‬و‭ ‬گەورە‭ ‬لە‭ ‬ناوەڕاستی‭ ‬بەغدا‭ ‬دەردەکەوێ،‭ ‬کە‭ ‬تیایدا‭ ‬کڕین‭ ‬و‭ ‬فرۆشتن‭ ‬بەو‭ ‬منداڵانە‭ ‬دەکرێ‭ ‬و‭ ‬نرخی‭ ‬هیچ‭ ‬کامیان‭ ‬لە‭ ‬500‭ ‬دۆلار‭ ‬تێپەڕ‭ ‬ناکات‭.‬}

^{‭ ‬کاریگەرییەکانی‭ ‬شەڕ‭ ‬بۆ‭ ‬منداڵان}

^{بە‭ ‬گوێرەی‭ ‬ئامارەکانی‭ ‬ڕێکخراوی‭ ‬یونسێف،‭ ‬بە‭ ‬هۆی‭ ‬شەڕەکانەوە‭ ‬10ملیۆن‭ ‬منداڵ‭ ‬تووشی‭ ‬نەخۆشیی‭ ‬دەروونی‭ ‬و‭ ‬خەمۆکی‭ ‬هاتوون،‭ ‬کە‭ ‬بەشی‭ ‬هەره‌‭ ‬زۆری‭ ‬ئەو‭ ‬منداڵانە‭ ‬لە‭ ‬وڵاتانی‭ ‬عەرەبی‭ ‬و‭ ‬ئیسلامین‭. ‬}

^{دەروونناسەکان‭ ‬و‭ ‬پسپۆرانی‭ ‬بواری‭ ‬پەروەردە‭ ‬جەخت‭ ‬لەسەر‭ ‬ئەوە‭ ‬دەکەن،‭ ‬کە‭ ‬شەڕ‭ ‬کاریگەرییەکی‭ ‬ترسناکی‭ ‬لەسەر‭ ‬کەسێتیی‭ ‬منداڵ‭ ‬هەیە،‭ ‬بە‭ ‬جۆرێک‭ ‬کە‭ ‬ئەو‭ ‬ترسەی‭ ‬جەنگەکان‭ ‬بە‭ ‬هۆی‭ ‬دەنگی‭ ‬فڕۆکە‭ ‬و‭ ‬تەقە‭ ‬و‭ ‬تەقینەوەی‭ ‬تۆپ‭ ‬و‭ ‬مووشەک‭ ‬و‭ ‬ئاژیرەکانی‭ ‬ئاگادارکردنەوە‭ ‬و‭ ‬بەرهەمی‭ ‬دێنن،‭ ‬لەناو‭ ‬منداڵاندا‭ ‬دەبنە‭ ‬هۆی‭ ‬تووشبوون‭ ‬بە‭ ‬فۆبیا‭ ‬و‭ ‬خەمۆکییەکی‭ ‬توند‭. ‬هاوکات‭ ‬شەڕەکان‭ ‬قەیرانی‭ ‬شوناس‭ ‬لای‭ ‬منداڵ‭ ‬دروست‭ ‬دەکەن،‭ ‬بەو‭ ‬پێیەی‭ ‬ئەو‭ ‬نازانێ‭ ‬سەر‭ ‬بە‭ ‬کام‭ ‬لایەنی‭ ‬شەڕکەرە‭ ‬و‭ ‬خۆی‭ ‬لێ‭ ‬ون‭ ‬دەبێت،‭ ‬تێناگات‭ ‬بۆچی‭ ‬تووشی‭ ‬ئەو‭ ‬ئێش‭ ‬و‭ ‬ئازارە‭ ‬دەبێت،‭ ‬لەبەرچی‭ ‬و‭ ‬لەپێناو‭ ‬چی‭ ‬و‭ ‬کێ‭ ‬دەبێتە‭ ‬قوربانی‭. ‬هەروەها‭ ‬لێکۆڵینەوە‭ ‬دەروونی‭ ‬و‭ ‬کۆمەڵناسییەکان‭ ‬ئاماژە‭ ‬بەوە‭ ‬دەکەن،‭ ‬کەوا‭ ‬کاردانەوە‭ ‬و‭ ‬ڕەنگدانەوەی‭ ‬مەترسیداری‭ ‬شەڕەکان‭ ‬لەسەر‭ ‬کەسێتی‭ ‬و‭ ‬دەروونی‭ ‬منداڵ‭ ‬لە‭ ‬کاتی‭ ‬شەڕەکاندا‭ ‬دەرناکەون،‭ ‬بەڵکو‭ ‬دوای‭ ‬شەڕ‭ ‬و‭ ‬لای‭ ‬ئەو‭ ‬نەوەیە‭ ‬کاریگەریی‭ ‬ترسناک‭ ‬و‭ ‬کوشندەیان‭ ‬دەبێت،‭ ‬کە‭ ‬لە‭ ‬شەڕەکان‭ ‬ڕزگاریان‭ ‬بووە،‭ ‬بەوەی‭ ‬تووشی‭ ‬چەندین‭ ‬نەخۆشیی‭ ‬دەروونی‭ ‬دەبن‭. ‬هەر‭ ‬بۆ‭ ‬نموونە،‭ ‬بە‭ ‬گوێرەی‭ ‬ڕاپۆرتێکی‭ ‬یونسێف،‭ ‬نزیکەی‭ ‬500‭ ‬هه‌زار‭ ‬منداڵی‭ ‬عێراق‭ ‬پێویستیان‭ ‬بە‭ ‬چارەسەری‭ ‬دەروونی‭ ‬هەیە،‭ ‬ئەویش‭ ‬لە‭ ‬ئاکامی‭ ‬ئەو‭ ‬ترس‭ ‬و‭ ‬شۆکەی‭ ‬شەڕ‭ ‬لە‭ ‬دەروون‭ ‬و‭ ‬بیرەوەییاندا‭ ‬چاندوویەتی‭.‬}

^17/9/2015