ناسر باباخانی
لە كۆمەڵناسیی كلاسیكدا، چەمكی كەلێن (Cleavage) زیاتر بریتییە لە دابڕان و جیاوازییەكانی نێوان كۆمەڵگای سوننەتی و كۆمەڵگای مۆدێرن، بەڵام لە كۆمەڵناسیی سیاسیدا ئەم چەمكە زۆر بەربڵاوتر دەبێ، بە واتایەكی دیكە ئەگەر لە كۆمەڵگا سوننەتییەكاندا كەلێنەكان كەمتر بوون بەهۆی پێكهاتە و ناوەڕۆك و چەشنی پەیوەندییەكانی ئەم جۆرە كۆمەڵگایانە، ئەوا لە كۆمەڵگای مۆدێرندا ئاست و جۆری كەلێنەكان زۆر زیاتر خۆی دەردەخا. بۆ وێنە ئەو كەلێنانەی ئەمڕۆ لە كۆمەڵگاكاندا بەدیدەكرێن بریتین لە: كەلێنە چینایەتییەكان، كەلێنە حیزبییەكان، كەلێنە ئاینی و مەزهەبیەكان، كەلێنە جێندەرییەكان، كەلێنە جیلییەكان و... كۆی ئەم كەلێنانە دواجار لەسەر رەفتاری سیاسی كۆمەڵگا شوێندانەر دەبن و كەلێنە سیاسییەكان بەرفراوانتر دەكەن.
ئەم كەلێنانە دواجار دەبنە رێگر لەبەردەم سازبوونی گوتارێكی سیاسیی هاوبەش، دیارە لە وڵاتانی پێشكەوتوودا بەهۆی گەشەی ئابووری، فەرهەنگی و كۆمەڵایەتی ئەم كەلێنانە تا رادەیەكی بەرچاو پڕبوونەتەوە و دەورێكی ئەوتۆیان لە رووداو و رەفتارە سیاسییەكاندا نەماوە، بۆ وێنە بەهۆی بەرزبوونەوەی ئاستی خۆشگوزەرانی لەم وڵاتانەدا كەلێنی چینایەتی گەیشتووەتە نزمترین ئاستی خۆی، بۆیە ئەم چەشنە كەلێنانە زۆر شوێندانەر نین لەسەر رەوتی پێشهاتە سیاسییەكان، بەڵام ئەگەر لەم وڵاتانە مەودا بگرین و بێینە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەتایبەتی وڵاتێكی وەك ئێران و رۆژهەڵاتی كوردستان، ئەم كەلێنانە نەك هەر پڕنەبوونەتەوە، بەڵكو بەهۆی كولتووری تایبەتی داسەپاو رۆژ بە رۆژ زیاتر بوون.
ئەم كەلێنانە لە رۆژهەڵاتی كوردستان لە ساتەوەختی ئێستادا زیاتر لە هەموو كاتێك بەدیدەكرێن تەنانەت زۆر جاران دەگاتە ئاستی رووبەڕووبوونەوەیەكی مەترسیدار بۆ داهاتوو. بۆیە دەبێ میكانیزمگەلێك بدۆزرێتەوە بۆ پڕكردنەوەی ئەم كەلێنانە، رەنگە بۆ ئەم مەبەستەش رێنیشاندەری بژاردەكانی كۆمەڵگا (Elite-directing) باشترین میكانیزم بێ لەم زرووفە زەمەنییەدا.
بژاردەكان وەك "كارگێڕانی گۆڕان" پێناسە دەكرێن كە توانایەكی شوێندانەریان هەیە بۆ ئەوەی رووداوەكان بۆ لایەكی تایبەت و دیاریكراو بەرن یان تەنانەت بەر بە روودانی پێشهاتێك بگرن، دیارە مەرج نییە ئەم بژاردانە تەنیا و تەنیا سەركردەی سیاسیی حیزبێك بن، رێك بەپێچەوانەوە بەپێی بارودۆخی رۆژهەڵات ئەوە نووسەران، هونەرمەندان، چالاكڤانانی مەدەنی، رۆژنامەوانان و ئەدیبانن كە دەتوانن كەلێنەكان پڕبكەنەوە و هاوتەریبییەكی سیاسی بۆ سازدانی گوتارێكی هاوبەش سازدەن.
كێشەیەك كە لێرەدا خۆی دەردەخا، ئەوەیە كە خودی بژاردەكان لە ناوخۆ و لە دەرەوەی سنوورەكانی رۆژهەڵات كەلێنێكی مەعریفەیی و ئانتۆلۆژیكیان هەیە، "شێوەڕوانین"یان بۆ پرسەكان لێك دوورە و رەنگە ئەمە گەورەترین مەترسی بێ بۆ سەر دۆخی سیاسی و كۆمەڵایەتی.
هیچ گومانێك لەوەدا نییە كە ئۆپۆزیسیۆنی كورد تەنانەت ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی بەگشتی ناتوانێ ببێتە هۆی رووخانی حكومەتی كۆماری ئیسلامی و تەنانەت ئاڵوگۆڕێكی بچووكیش، ئەزموونی 35 ساڵی رابردوو سەلمێنەری ئەم راستییەن. كەوابوو بۆ پڕكردنەوەی كەلێنی ناوخۆ و دەرەوە وەك یەكەم هەنگاو پێویستە رەخنەیەكی نێوگوتاری لە هەردوولا ساز بێ، خەسارناسی بكرێ، خاڵە هاوبەش و جیاوازەكان دەستنیشان بكرێن و دواجار ئەم دوو هێڵە لە دۆخی هاوتەریبی بێنەدەر و لە پنتێكڕا یەكبگرنەوە و ئەم پنتە ببێتە سەرەتای خاڵگۆڕانێك بۆ پڕكردنەوەی ئەم كەلێنانەی باسمان لێوەكردن.
لەڕاستیدا دەكرێ قایل بە سێ فەزای تایبەت بین: فەزای ناوخۆی رۆژهەڵات، فەزای دەرەوەی وڵات (حیزبە سیاسییەكانی كوردستان و كوردانی تاراوگەنشین) و فەزای مەجازی. دۆخی ئەم سێ فەزایە بەگشتی لێكتر جیاوازە، رەنگە گەورەترین جیاوازییەكەش ئەوە بێ كە بزووتنەوەی مەدەنی لە ناوخۆ بێ سەرە و رەهەندە رێكخراوەییەكانی لاوازە، بۆ وێنە ئەو جووڵانەی لەناوخۆ سازدەبن بەردەوام نابن و لەسەر یەك كەڵەكە نابن، ئەم رووداوە كۆمەڵایەتی سیاسییانەی ناوخۆ وەك كارگ هەڵدەتۆقن بۆ ماوەیەكی كورت و سەرلەنوێ دادەمركێنەوە بۆ ماوەیەكی درێژ، لەلایەكی دیكەوە فەزای دەرەوە تاڕادەیەك لەباری بوونی پلانێكی ستراتیژیك و رەهەندی فكرییەوە لاوازن. بەڵام وەك خاڵی ئیجابی دەرەوە خاوەنی سیستمێكی رێكخراوەیی بەئەزموونە و ناوخۆش پتانسییەلێكی باشی لەباری رەهەندی فكرییەوە هەیە، پەیوەندی راستەوخۆی ئەم دوو لایەنە بەهۆی دۆخی دیكتاتۆری لە ئێران نابزوێ، بۆیە فەزای سێیەم واتە فەزای مەجازی و سۆشیال مێدیا كە نوێنەرانی هەردوو لای تێدایە دەتوانێ ببێتە ئاڵقەیەكی بەهێزی پەیوەندیی نێوانیان، شوێنێك كە هەموو لایەك لێكتر گرێدەدا، هەربۆیە ئەركی بژاردەكانی كۆمەڵگا ئەوەیە لەڕێی ئەم فەزایەوە هەوڵی پڕكردنەوەی كەلێنەكان بدا.
4/9/2015
