بەختیار کەریم
كاتێك داعش دەروازەكانی هەولێری دەكوتا و هەڕەشەی رەشەكوژیی لە كورد و پێكهاتەكانی تری كوردستان دەكرد، ئەوەی فریامان كەوت شوناسی ئاینیی ئێمە نەبوو، بەڵكو ئیرادەی پێشمەرگە و هاوكاریی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی بوو. هۆكاری ئەم بەهاناوەهاتنەی ئەمریكا و خۆرئاوا، پاڵپشتیكردن بوو لەو بەهایانەی كە كوردستانی پێ ناسراوە لە ئاستی نێودەوڵەتیدا. یەكێك لەم بەهایانە، پێكەوەژیانی ئاشتیانەی پێكهاتەكانی كوردستانە لە ژینگەیەكی نیمچە-دیموكراسیی ناسەقامگیردا كە جیهانی ئازاد پێیوایە دەكرێت ئومێدی لەسەر بونیات بنرێت. ئێستا كە لیژنەیەكی تایبەت سەرقاڵی نووسینەوەی دەستوورە، یەكێك لەو رەهەندانەی نە بیری لێكراوەتەوە و نە باسكراوە، رەهەندە نێودەوڵەتییەكەی دەستوورە كە گرنگییەكەی لە رەهەندە ناوخۆییەكەی زیاترە. پەیوەندیی ئێمە لەگەڵ جیهانی دەرەوە و ئەگەرەكانی پاڵپشتیكردنی ئێمە لەم دۆخەی ئێستا یان لە دۆخی دروستبوونی دەوڵەتدا، تاڕادەیەكی زۆر پەیوەستە بەو شێوازی حوكمڕانییەی لە دەستووردا بەرجەستە دەكرێت. پەیوەستە بە مامەڵەكردنی ئێمە لەگەڵ چەمك و بەها گرنگەكانی وەك ئازادیی ویژدان، پێكەوەژیان، لێبوردەیی و فرەیی. كوردستان لە ئێستادا جێی سەرنجی هەموو جیهانە، دەستوور دەبێتە وێنەیەكی درێژخایەنی ئێمە لە هزری ئەوانی تردا، بەتایبەتی ئەو دەوڵەتانەی بڕوایان بە سەروەریی یاسا هەیە. لێرەوە دەستوورێكی بێلایەن لەسەر بنەمای هاووڵاتیی خاوەن ئەرك و ماف زامنی پاڵپشتییەكی گەورەی نێودەوڵەتی و سۆزی جیهان دەكات، لەبەرامبەردا دەستوورێك كە ئیمتیاز بداتە ئاینێك لەسەر حسابی ئاینەكانی دیكە و لێوانلێو بێت لە ناڕۆشنی و تەمومژ، بەتەنیا پرۆسەی یاسایی پەكناخات، بەڵكو وێنەی ئێمە لەچاوی جیهاندا دەشێوێنێ.
بەداخەوە ئێستا ئاراستەكانی نووسینەوەی دەستوور كە لە لیژنەكەوە و لە حیزبەكانی پشتی لیژنەكەوە پێماندەگەن، موژدەبەخش نین، بگرە ئاماژەن بۆ ئەوەی ئەو دەستوورەی بەرهەمیدەهێنن، كۆی ئەم بەهایانە دەخاتە مەترسییەوە و ئێمەش وەك هەرێم/ دەوڵەتێكی جێی گومان سەیردەكرێین. لەسایەی ئەو دەستوورەی كە پێشنیار دەكرێت تەنیا كۆپییەكی دەستووری عێراق بێت، ئێمە لە باشترین حاڵەتدا دەتوانین ببینە عێراقێكی تر و لە خراپترین حاڵەتدا ئەفغانستانێكی تر. لە هەردوو بارەكەشدا، هیچ دەوڵەتێك ئامادە نابێت پاڵپشتی هەرێمێك بكات كە كوێرانە بۆ دواوە هەنگاو دەنێت!
بابەتی بەسیاسیكراوی پێگەی ئیسلام لە دەستووردا جێی مشتومڕێكی زۆرە. هێزەكانی ئیسلامی سیاسی بەبێ هیچ شەرمێك بەناوی كۆی كۆمەڵگەوە داوای دەستوورێك دەكەن كە دژایەتی ئیسلام نەكات، لەكاتێكدا هیچ هەوڵێكی لەم جۆرە لەئارادا نییە. ئەوان سەركەوتووانە دێوەزمەیەكیان بۆ خەڵكی كوردستان دروستكردووە كە تەنیا زادەی خەیاڵی خۆیانە، حیزبەكانی تریش دەستەوسانن لە راستكردنەوەی ئاراستەی بابەتەكە. ئاماژەنەدان بە ئیسلام وەك سەرچاوەی دەستوور، هیچ مەترسییەك بۆ سەر ئیسلام دروست ناكات، لە كۆمەڵگەیەكدا كە پابەندبوونی ئاینیی بێ وێنەیە لە جیهانی ئیسلامیدا. بەڵام دانانی ئیسلام وەك تاكە سەرچاوەی یاسادانان و بڕگەیەكی تر كە رێگربێت لە دەركردنی هەر یاسایەك ناكۆك بێت لەگەڵ "سەوابتەكان"ی شەریعە، بەهەموو تێگەیشتنێك واتا دەوڵەتێكی ئیسلامیی هاوشێوەی سعودییە یان ئێران. ئەم جۆرە دەستوورە كە نموونەی لە جیهاندا كەم نییە، لەجیاتی سەروەریی یاسا، سەروەریی پیاوانی ئاینی دەستەبەر دەكات، پیاوانی ئاینییش كە كرانە سیاسی، هەوڵی سڕینەوەی هەموو جیاوازییەكان دەدەن لەپێناوی سەپاندنی "حەقیقەت"ە رەهاكانی خۆیاندا! ئەم جۆرە دەستوورە كاریگەریی دەبێت لەسەر ئایندەی كوردستان لەسەر ئاستی ناوخۆ و دەرەوە، لەسەر پەیوەندییەكانی ئێمە لەناو خۆماندا و لەگەڵ دەرەوەی خۆمان.
كاتێك لە سیاسەتمەدارێكی ئەمریكی یان ئەوروپی دەپرسن بۆچی پاڵپشتی كوردستان دەكەن، وەڵامەكەیان ئەوەیە كە كوردستان تاكە هەرێمی سیكولارە توانیبێتی ئاستێكی بێوینە لە پێكەوەژیان بەدیبهێنێ. سیكولاربوونی كوردستان پەیوەندی نییە بەوەی ئایا ئێمە دەستوورێكمان هەیە كە كۆپییەكی سەقەتی دەستوورە سەقەتەكەی عێراقە، بەڵكو پەیوەندیی هەیە بەو پەیوەندییە رۆحییەی مرۆڤی ئێمە لەگەڵ خودا و ئاین، پەیوەندیی هەیە بەو ئاستە بێ وێنەیە لە لێبوردەیی و پێكەوەژیان كە زادەی كولتووری رۆحانیی كوردستانە. پێداگریی ئیسلامی سیاسی لەسەر دەستوورێكی ئیسلامی، جگە لەوەی ئاماژەیە بۆ خواستی ئەوان بۆ گرتنە دەستی دەسەڵات، هاوكات ئاماژەشە بۆ ئەوەی ئەم كولتوورە ئاینییە ناوازەیەی كوردستان یەكێكە لە ئامانجەكانی ئیسلامی سیاسی كە هەر لەسەرەتای دروستبوونیانەوە لە هەوڵی لێدانیدا بوون. ئیسلامی سیاسی هەوڵی نەپساوەی داوە بۆ لێدانی ئەم كولتوورە تایبەتە و تەعریبكردنی موسوڵمانی كورد، كە ئێمە ئەمڕۆ شاهیدی هەندێك لە دەرهاویشتە و دەرئەنجامەكانی ئەم هەوڵەین. هۆكاری هەوڵەكانی ئیسلامی سیاسی بۆ گۆڕینی واقیعی دینداری لەم وڵاتە، دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە ئیسلام هەرگیز لای ئێمە سیاسی نەبووە. ئەوان بۆ ئەوەی شەرعیەت بدەنە بوونی خۆیان، پێویستە سەرەتا ئیسلام بەسیاسی بكەن، پاشان دەستوور بە ئیسلامی بكەن و داواجار كۆمەڵگە بەپێی ئەو گۆشەنیگا تەسكەی خۆیان بەڕێوەبەرن.
حیزبەكانی تر لە بێدەنگییەكی سەیردا بینەری ئەم ئاڵوگۆڕە سیاسییەن، بگرە "هێزە ئیسلامییەكانی" ناو پارتی، یەكێتی و گۆڕان بزووێنەری بەشێكی بەرچاوی ئەم پرۆسەیەن. بەئیسلامیكردنی دەستوور، تەنها نابێتە هۆی دروستبوونی بونبەستی سیاسی و یاسایی لە هەرێم، تەنها نابێتە هۆی تۆخكردنەوەی كولتووری پێشێلكردنی یاسا لەلایەن حیزبە بەهێزەكانەوە، بەڵكو هاوكات دەبێتە هۆی دروستبوونی كەلێنێك لەنێوان ئێمە و جیهانی ئازاد كە لە هەموو كات زیاتر پێویستمان بە دروستكردنی پردەكانی پەیوەندی هەیە لەگەڵ جیهانی ئازاد و تەنها ئەم پەیوەندییانە زامنی مانەوەی ئەم نیمچە سەربەخۆییە دەكەن.
باشترین نموونە بۆ كاریگەریی دەستوور لەسەر پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانی هەر دەوڵەتێك، دۆخی میسری (پاش-موبارەك)ە. لە سەرەتادا ئیخوانەكانی میسر پاڵپشتییەكی نێودەوڵەتی چاوەڕواننەكراویان هەبوو، تەنانەت ئەمریكا و ئەوروپا پاڵپشتییان دەكردن، بەئومێدی ئەوەی ئەم ئەزموونە ببێتە سەرەتایەك بۆ پێكەوەگونجاندنێكی پراكتیكیی ئیسلام و دیموكراسی. بەڵام پاش ئەوەی ئیخوانەكان دەستوورێكیان لە تەسكترین روانگەی ئیسلامیی-عروبییەوە نووسییەوە، پاش ئەوەی یەكەم ئەو هێزانەی كە ئیخوانەكان كردیاننە ئامانج كەمینەكانی میسر بوون، كۆی پاڵپشتییە هەرێمی و نێودەوڵەتییەكان رەوینەوە و لەڕێگەی سوپاوە ئیخوانەكان لێخران. ئەم كەیسە ئاماژەیە بۆ تەسكبیری و كورتبینیی ئیسلامی سیاسی لەم ناوچەیەی ئێمە و نائامادەیی جیهان بۆ پاڵپشتیكردنی دەوڵەتێك كە بەناوی یاساوە بكەوێتە وێزەی هاووڵاتییەكانی خۆی و لەسەر بنەمای ئیمان سەركوت و دەمكوتیان بكات.
هەرێمی كوردستان ئەمڕۆ خاوەنی هیچ هێزێكی سەربازی و مرۆیی ئەوتۆ نییە تا بتوانێت هاوسەنگی لەبەرامبەر دەوڵەتانی دراوسێدا رابگرێت. تەنها شتێك كە هەرێمی كوردستانی لەم دەوڵەتانەی دراوسێ پاراستووە، ئەو هێزە نەرمەیە كە لە بەها هاوبەشەكانی ئێمە و خۆرئاوادا بەرجەستە دەبن. دەستوورێكی ئیسلامی بەتەنها نابێتە هۆی كوشتنی رۆحی پێكەوەژیان لەناو هەرێمی كوردستاندا، بەڵكو دەبێتە هۆی رووخاندنی هەموو ئەو پەیوەندییانەی ئێمە لە هەڕەشەكان دەپارێزێت.
1/8/2015
