رەزا شوان 

^{لە دوای شۆڕشی ( ١٤/ گەلاوێژی / ی ١٩٥٨) لە عێراقدا، حکوومەتە یەک لە دوای یەکەکانی زۆرینەی عەرەبی و تایفی، بۆ مانەوە و قایمکردنی دەسەڵاتیان و، بۆ لێدان و سەرکوتکردنی ئازادی و دیموکراتی ..بۆ جێبەجێکردنی بڕیارە تاکڕەوییەکانیان و، بۆ مەرام و ئامانجی تایبەتی حیزبی و تایفیان، لە دەرەوەی سوپای عێراقدا، هێزی تایفی و حیزبی و مەزهەبی و، میلیشیا و،جاشی خۆفرۆش و بە کرێگیراویان دروست کردوون .. وەکو ( المقاومة الشعبیە ) و ( الحرس القومي ) و ( الجیش الشعبي ) .. ئەگەر چی ناوەکانیان جیاوازن، بەڵام هەر هەموویان هێزی نەتەوەچی شۆڤێنی و تایفی بوونە، هەموو ئەو هێزە نافەرمییانەش بە زۆری کراون بە گژی گەلی کوردمان .. پرۆفایلی هەموویان پڕن لە ناپاکی و لە تاوانی قێزەوەن، مێژوویەکی سەرتاپا رەشیان هەیە .} گەرچیش سوپای عێراق، ئەمڕۆشی لەگەڵدا بێت، سوپایەکی نیشتمانی بێ لایەەن نەبووە .. بەشی هەرەەزۆری لە لووتکەوە بۆ سەربازی ئاسایی، بە زۆرینە عەرەب  بوونە و، لەسەر بنەمای نەتەوەیی عەرەبی دامزراوە .. لە ئەمڕۆشدا هەرەمی سۆپای عێراق هەر لەسەر بنەمای عەرەبی و شیعی دامەزراوە و، هێندەی هاوبەستەبوونیان بۆ حیزب و تایفەی دەسەڵاتدار هەیە .. ئەوندە هاوبەستەبوون و سۆزی نیشتمانیان بۆ عێراق  نییە .. ئەگەر هەشیان بێت ئەوان نیشتمان بە مووڵکی حیزب و تایفەکەیان دەزانن .. چونکە وا گۆش و رێنمایی کراون .. لە ئەمڕۆدا جیاوازییەکی تەواو لە نێو سوپای عێراقدا هەیە .. سۆپای عێراق کراوە بە سوپای شیعە و، هەموو پلە و پایە باڵا و نیزمەکانیش دەسەڵاتیش شیعە قورخی کردوون .. ئەمەش بە پێچەوانەی پرانسیپی، نابێت سوپا بە حیزبی بکرێ و، بێتە گۆڕەپانی ململانێ، نابێت هابەستەبوونی بۆ حیزب و بۆ تایفەیەکی دەسەڵات دار هەبێت ..دەبێت سوپا لە ململانێی سیاسیدا، بێ لایەن بێت و ناسنامەی نیشتمانی خۆی لە دەست نەدات .. وا دیارە هاوپەیمانی شیعەکان، متمانەی تەواویان بە سوپاکەشیان نییە، بۆیە هەر حیزبێکی شیعە هێزێ میلیشای خۆیان هەیە .. دەشیانەوێت لە ناو سوپاشدا، تا بتواننپایە و پێگەی خۆیان هەبێت .

<sup>ئەوەی ئێمە مەبەستمانە، دامەزراندنی ( الحرس الوطني ) یە، کە لە راستیدا ( الحرس الشیعیە ) و، لەسەر بنەمای تایفی شیعی دامەزراوە، نەک هێزێکی پاڵپشتی نیشتمانی .. ( یاسای پاسەوانی نیشتمانی :قانون الحرس الوطني ) تەنها بە دەنگی زۆرینەی هاوپەیمانی شیعەکان، لە ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراقـدا ـ  کە زۆربەیان شیعەن ـ بڕیاری لەسەر درا، بێ ئەوەی گوی بە راز و ناڕەزایی و رازی نەبوونی لایەنی کورد و سوننەکان بدەن .. کە بەشدار لە حکوومەتی عێراقدا .. یا بە راشکاوی لە دەسەڵات و لە شێوازی کارکردنی ئەم هێزە بکۆڵنەوە .. من بزانم تا ئێستانە حکوومەتی هەرێمی کوردستان و نە حیزبە کوردستانییەکان بە فەرمی هەڵوێستی خۆیان لە بارەی ( الحرس الوطني ) یەوە دەرنەبڕیوە .. ؟! بە بۆچوونی من هێزی ( الحرس الوطني ) بە تەوای کۆپێی ( الحرس الثوري : پاسدارانی شۆڕش) ی ئێرانییە و بە ڕێنمایی و بە پاڵپشتی و بە هاوکاری لۆجستی ئەوان دامەزراوە .. چونکەسەکردەکانی شیعەکان بەبێ پرس و رای ئێران، پەنجە بە ئاودا ناکەن .. هەمووشمان دەزانین کە (الحرس الثوري ـ پاسدارانی  شۆڕشس) چیان بەسەر کورد،لە رۆژهەڵاتی کوردستاندا هێناوە و دەهێنن.

دەبێت کورد بە هیچ شێوەیەک رێ بە ( الحرس الوطني ) نەدات کە بێنە ناوچە تازە ئازاد کراوەکانی باشووری کوردستانەوە .. قەت لەو بڕوایەدا مەبن کە ئەمانە بەرانبەر بە کورد نیازیان پاک بێت، بۆ ئەوش دەیانێرن بۆ کوردستان، کە گێچەڵ بە کورد بکەن و بە گژی پێشمەرگەدا بچن .. ئەو ناوچە ئازادکراوانەی کە بە خوێنی گەش و ئاڵی سەدان شەهیدی پێشمەرگە و برینداری کوردمان ئازاد کراون،دەیانەوێت جارێکی تر بیان خەنەوە ژێر دەستی حکوومەتی عەربی شیعی .. ئەمەشیان نە شساردۆتەوە و، تا ئێستا لە پرۆسەی ئازادی عێراقەوە تا ئەمڕۆ سەرکردەکانی شیعە و سوننە ( عەلاوی و نجێفی  و جەعفەری و مالیکی و حەیدەری) هەر هەمان سیاسەتی رژێمی بەعسی شۆڤێنی پەیڕەوی دەکەن .. دەیانەوێت ئەو نیازە گڵاوەی، ئەو پیلان و پرۆژە شۆڤێنییە  نەخشەداڕێژراوەی بەعسی رەەگەزپەرست بۆی تەواو نەکرا .. ئەمان درێژەیان پێبدەن و تەواوی بکەن .. تا ئەمڕۆش بە ئاشکرا و بە شێوازێکی تازە درێژە بە بەعەرەبکردن و بە شیعەکردنی کەرکوک و ناوچە سسنوورییەکانی باشووری کوردستان دەدەن .
هاوپەیمانی شیعەکان، دوای ئەوەی رەخنە و ناڕەزای و ئیدانەکردنێکی زۆر، لە  ناوخۆ و لە ناوچەکە و لە لایەن رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ و هیومان رایتش وۆچ، کە لە کردوە قێزەونەکانی ( الحشد الشعبي ) گیرا وەکو کوشتن و رفاندن و دزی و تاڵانی و تەقاندنەوەی مزگەوت و ماڵەکانی سوننەکان و تۆڵە سەندنەوە ..ئەمانە شەڕی تایفی دەکەن .. سوپای عێراقیش ناتوانێت کۆنترۆڵیان بکات .. یان چاوپۆشییان لێ دەکەن . شیعەکان دەیانەوێت ئەم جارە بە ناوی (  الحرس الوطني ) یەوە، پەردەپۆشی لە   کردەوەکانی ( الحشد الشعبي ) بکەن .. ئەگەر چی ناو و ناونیشانەکان جیاوازیش بن، بەڵام هەمان مەرام و مەبەستیان هەیە .. ئێمەی کورد مێژوویەکی زۆر تاڵیپڕلە کارەسات و نەهامەتی و تراژیدیامان لە گەڵ ئەم هێزە نەتەوەچی و تایفییانەدا هەیە هەموویان لە دژی کورد بە کاریان هێناون .. ( الحرس القومي ) و (الجیش الشعبي ) دوو جاشی جووتکەوەشێنێ ماکەرێک بوون .
هاوپەیمانی شیعەکان، کە سوپایەکیان هەیە و لەژێر دەسەڵاتی و فرمانی ئەوان دان و، هاوبەستەبوونیان بۆ ئەوان هەیە.. چ پێویستییەکیان بە ( الحرس الوطني )هەیە .. ؟ ئەی ( سوپای المهدي) و ( حزب الڵە) و ( عصائب الحق ) و  ( چەکدارانی مالیکی ) و .. (الحشد  الشعبي ) ئەمانە سەر بەکێن و، لە لایەن کێوە چەکو مووچە و یارمەتییان دەدرێتێ .. ؟!( حەیدەر عەبادی ) لە جیاتی ئەوەی کە سوپای عێراق بەهێز بکات و، بیکات بە سوپایەکی نیشتمانی و سۆز و هاوبەستەبوونیان  بۆ نیشتمانەکەیان هەبێت و، پلە و پایە سەربازییەکان، بە شێوەیکی دادپەروەری و بە یەکسانی و بە پێی توانا و لێهاتوویی دابەش بکات دور لە بۆچوونی حیزبایەتی و تایفەگەری .. وا دیارە حەیدەری بڕوا و متمانەی بە دڵسۆزی و پاکی سوپاکەی نییە .. بۆیە بۆ پاراستنی دەسەڵات و بەرژەوەندییەکانی حیزب و تایفەکەی هێزێکی تایفی سەر بە دەسەڵاتەکەی دروست دەکات بە ناوی ( الحرس الوطني ) یەوە .. بە هەر حاڵ، ئێمەی کورد ناتوانین بەر لە دروست کردنی ( الحرس الوطني ) بگرێن .. چونکە ئەمە بڕیارێکی زۆرینەی شیعەی دەسەڵاتدارە .. بەڵام پێویستە ئێمەی کورد، بە یەکدەنگی و بە یەکهەڵوێستی دەنگمان هەڵبڕین و، بڵێین رێ نادەین هێزی ( الحرس الوطني ) بێنە کوردستان، مەبەستیشمان لە ناوچە تازە ئازادکراوەکانە .. کە تا ئێستاچەندین بەرپرسی باڵای شیعەکان هەڕەشەی  ئەوەیان لە کورد کردووە، کە بە هێز کەرکوک و ناوچە ئازاد کراوەکانمان دەگرنەوە .

ئەی سەرکردە و پەڕلەمانتارانی کوردمان،بۆ بە جارێ جێبەجێکردنی ماددەی (١٤٠) تان لە بیرچۆتەوە .. ؟! هەندێ جار تەنها بۆ موزایدە و،بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن، ناوی کەرکوک دێنن ..؟شیعەکان بە بڕینی مووچە و بودجەی کوردستتان، توانیان ماددەی (١٤٠) لە بیری کوردببەنەوە .. چونکە ئێمەی کورد تا ئەمڕۆش گەمەکەرێکی سیاسی نابەڵەدین .. ئەوەی بە دەریایەکی خوێن و فرمێسک، بە کیمیاباران و بە ئەنفال هێنامانە دی .. بە ئاسانی لەسەر مێزی گفتوگۆدا دۆڕاندمان .. چونکەتا ئەمڕۆش پەند و وانەمان لە هەڵە و لە شکستی و لە نەهامەتییەکانی رابردوومان وەرنەگرتوونن .. تا ئەمڕۆش نەخشە پپلانێکی داڕێژراوی ستراتیژی و تۆکمەی نە تەوایەتیمان نییە .. تا ئەمڕۆش نەمان توانیوە ناوماڵی کورد بە باشی رێکبخەین .. نەمان توانیوە کوردایەتی بکەین نەک حیزبایەتی .. نەمان توانیوە بە باشی ئەم هەل و بار و دۆخە لەبارەیی ئەمڕۆ، بۆ سوود و بە جیهانی کردنی دۆزی رەوای گەلی کوردمان بقۆزینەوە .. ؟ تائێستا زۆر کەم سەرکردەکانی کوردمان پێکەوەدانییشتوونە و قسە و تەگبیریان کردووە .. قسە زۆر دەکرێ و و بەڵێنی زلو،بڕیارمان مەزن دەدەن، بەڵام لە راستیدا کار و جێبەجێکردنیان کەمن .. ئایا کاتی ئەوە نییە، بە ئەوپەڕی دڵسۆزی و، بە دڵێکی پاک و بڕوا و متانەکردن بە یەکتری هەموو لایەنەکان پێکەوە دابنیشن و، باس لە خاڵە ئەرێنی و نەرێنییەکان بکەن ..؟! بۆ ناکڕێت .. ؟!  دەبێ ئەوە بزانن کە ئێوەی سەرکردەکان بە پلەی یەکەم و،هەموو دڵسۆزێکی گەلەکەمان بەگشتی .. بەرپرسیارن لە چارەنووس و لە داهاتووی کورد و کوردستان .</sup>

^{نەرویج :  ٢٣/ ٤/ ٢٠١٥}

^{بەشی یەکەمی وتەکانی ناوداران دەربارەی منداڵان لە مانگی (سێپتەمبەری/ ٢٠١٢) دا بڵاومان کردەوە .. ئەم وتانەی خوارەوە ، چەپکێکی تری وتەجوانەکانی ناودارانی جیهانی دەربارەی منداڵ و دەربارەی پەروەردە .. بۆ وەرگێڕاونەتە سەر زمانی کوردیمان بەو هیوایەی کە سوودیان لێ وەربگرن .}

^{(*) تۆڵستۆی :
منداڵ لە هەموو سەردەمێکدا، هێمای بێ تاوانی و پاکی و خێر و راستی و جوانییە .}

^{(*) کورت ڤاڵد هایم :
سەرلەبەری دنیا قەرزاری منداڵن .}

^{(*) کۆنفۆشیۆس :
منداڵان، منداڵانی سەردەمی ئێمە نین .. منداڵانی سەردەمی خۆیانن .}

^{(*) پاپلۆ بیکاسۆ :
هەموو منداڵێک هونەرمەندە .. کێشەکە ئەوەیە چۆن بە هونەرمەندی دەمێنێتەوە .}

^{(*) دەلالی لاما :
منداڵان گرنگترین سامانن لە ژیاندا .}

^{(*) عەزیز نەسین :
منیش رۆژانێک منداڵ بووم .}

^{(*) فرۆید :
بەشی زۆری کەسایەتی هەر تاکێک لە تەمەنی منداڵیدا دروست دەبێت .. بە تایبەتیش تا شەش ساڵان .}

^{(*) مەکسیم گۆرگی :
دەتوانین بە زمانێکی شیرین و گونجاوی دوور لە راپۆرتە زانیاری، بە راشکاوی بۆ منداڵان بدوێین .}

^{(*) ئەفلاتوون :
لە نێوان هەموو ئاژەڵەکاندا .. راهێنانی منداڵ گرانترە .}

^{(*) فریدریک دوگلاس :
چاندنی تۆی هێز لە منداڵەکانماندا .. ئاسانترە لە تیمارکردنی پیاوانی رووخاو .}

^{(*) تاگوور :
هەموو منداڵێکی لە دایکبوو ئەم پەیامەی پێیە .. خوا لە مرۆڤ بێ هیوا نەبووە .}

^{(*) جێمس باری :
هەر جارێک منداڵ بڵێت : من بڕوام بە جنۆکە نییە .. جنۆکەیەکی بچووک لە شوێنێکی ئەم جیهانەدا دەمرێت .}

^{(*) ماریا مەنتسۆری :
گرنگترین قۆناغ لە ژیانی مرۆڤدا، قۆناغی خوێندنی باڵای زانکۆ نییە، بەڵکو یەکەمین قۆناغی ژیانە، کە لە دایکبوونەوە تا تەمەنی شەش ساڵانە .}

^{(*) گاندی :
ئەگەر بمانەوێ ئاشتییەکی راستی لە جیهاندا بهێنینەدی .. پێویستە لە منداڵانەوە دەست پێبکەین .}

^{(*) گابريیلا میسترال :
مرۆڤ هەڵەی زۆری کردووە، بەڵام نالەبارتری تاوان کە کردوویەتی پشتگوێخستنی منداڵانە، پەراوێزکردنی کانیاوی ژیانە، دەشێ زۆر شت بۆ کاتێکی تر دوابخرێت، بەڵێ زۆر ، بەڵام تەنها پەروەردەکردنی منداڵان نەبێت، چونکە قۆناغی منداڵی ئەو قۆناغەیە هەموو خانەیەک لە خانەکانی و، هەریەکەش لە هەستەوەرییەکانیشی لەشی گەشە دەکەن .. کەواتە پێویستە لەسەرمان، لە ئەمڕۆوە بکەوینە خۆمان و، کارەکان نەخەینە بەیانی .}

^{(*)جۆن بلۆمب :
کاتێ کە منداڵەکانت ئەو پرسیارانە دەپرسن کە وەڵامیان هەیە .. ئەوە بزانە کە گەورە بوونە .}

^{(*) ئیرما بۆمبیک :
وا باوە، کە ژمارەی منداڵەکانت،  لە ژمارەی پەنجەرەکانی ئۆتۆمبیلەکەت زیاتر نەبن .}

^{(*) نیکۆل کیدمان :
من حەزم لە نواندنە ... بەڵام خۆشییەکی گەورەتر دەبینم کە لەگەڵ منداڵاندا دەچم بۆ باخچەی ئاژەڵان .}

^{(*) ڤیکتۆر هۆگۆ :
کە منداڵێک لە دایک دەبێت، خۆشیش دێت و، رووناکیش شەوقەداتەوە .}

^{(*) سوقرات :
ئەی پیاوان .. ئێوە هەموو بایەخێکتان داوەتە پارە کۆکردنەوە .. بەڵام بە کەمیبیر لە منداڵەکانتان دەکەنەوە، کە ئەو پارانەیان بۆ بەجێ دەهێڵن .}

^{(*) لێدیا سیفۆرنی :
ئەو نەریتانەی کە منداڵان، لە قۆناغی زووی منداڵیدا فێری دەبن، ئەمانەن ئەوە دیاری دەکەن ئایا ئەم منداڵانە، بە هەژاری یا بە دەوڵەمەنی ژیان بەسەردەبەن، بەرهەمهێنەر دەبن یا تەمەڵ دەبن، خێر یا شەریان زیاترە .. دەبا هەر لە منداڵییەوە فێری نەریتی باشیان بکەین، بۆ ئەوەی ئایندەیەکی باشیان بۆ دەستەبەر بکەین .}

^{(*) ئێگنس ئێشت :
نالەبارترین شت لە زانیاری دەروونناسی منداڵاندا، ئەوەیە کە منداڵان لێی تێ ناگەن .}

^{(*) هاردنگ :
خۆشنوودکردن و فێرکردنی منداڵ لە ئەمڕۆدا .. دوو بەقەی دۆێنێ تێ دەچێت .}

^{(*) دوروتی نوو نونتی :
ئەگەرهات منداڵ لە کەشوهەوایەکدا بژی رازی بێت .. فێری ئەوەش بووە کەلە خودی خۆی رازی بێت .}

^{(*) گۆتە :
دەشێ منداڵان بە ژیری لە دایک بن .. ئەگەر دایک و باوکیان وابن .}

^{(*) جۆن لۆک :
منداڵ کە لەدایک دەبێ، بریتییە لە کاغەزێکی سپی، چیمان بوێت لەسەری دەنووسین .}

^{(*)جان جاک رۆسۆ :
مرۆڤ بۆ ئەوە لەدایک نەبووە، کە هەر بە منداڵی بمێنێتەوە .}

^{(*) ئەرستۆ :
رەگی پەروەردە تاڵە .. بەڵام بەرەکەی شیرینە .}

^{(*) سیمۆر :
پەروەردەی منداڵ، پێویستە بیست ساڵ بەر لە دایکبوونی دەست پێ بکات، ئەویش بە پەروەردەکردنی دایکی .}

^{(*)دانتۆن :
لە دوای پارووی ژیان .. یەکەمین پێویستی گەلان پەروەردەیە .}

^{(*) سوکرات :
پەروەردەی فەوشتی بۆ مرۆڤ .. گرنگترە لە نان و جلەکەی .}

^{(*) تشسترفێڵد :
باشترین راسپاردەی مرۆڤ بۆ خەڵکی .. پەروەردەیەکی باشە .}

^{(*) ڤۆڵتێر :
پەروەردە پێشکەوتنی بەهرەیە .. بەڵام دروستی ناکات .}

^{(*) لامۆنیە :
ئەوەی لە باوەشی دایکماندا فێری دەبین .. هەرگیز ناسڕێتەوە .}

^{(*) هێلین کیلەر :
باشترین ئەنجامی پەروەردە .. لێبووردنە .}

^{(*) حەبووبە حەداد :
منداڵەکەت کوتاڵێکە لە بەردەستدا .. زیرەک بە لە دروونی .}

^{(*) جاک دولا کرۆتیل :
هەڵەی گەورەی پەروەردەکاران ئەوەیە .. باش بە بیری خۆیان ناهێننەوە .. کە ئەوانیش بچووک بوون .}

^{(*) جان جاک رۆسۆ :
ئێوە ئەی رابەر و مامۆستایان، هەوڵبدەن منداڵەکانتان بناسن، چونکە دڵنیام کە نایان ناسن .}

^{(*) جۆن دێوی :
منداڵ ئەو خۆرەیە، کە هەموو دەزگا پەروەردەییەکان، بە دەوریدا دەسووڕێنەوە .
(*) بڕنادشۆ :
ئەوەی ئێمە دەمانەوێت ، منداڵ دوای زانیاری بکەوێت، نەک زانیاری دوای ئەو بکەوێت .} 

^24/4/2015