د. كاوه ره‌زا
دوای ده ساڵ له گۆڕانكارییه سیاسی‌و ئه‌منییه‌كانی میسرو ناوچه‌كه، پۆتین به سه‌ردانێكی دوو رۆژه گه‌یشته میسرو له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی میسر عه‌بدول فتاح سیسی كۆبووه‌وه‌و چه‌ند پرسێكی ناوخۆیی‌‌و ناوچه‌یی فره-ره‌هه‌ندییان تاوتوێكرد. وه‌ك تێبینی ده‌كرێت، سه‌ردانه‌كه‌ی پۆتن بۆ میسر له كاتێكی زۆر هه‌ستیاردایه، كه بۆ هه‌ریه‌ك له میسرو روسیا جێگه‌ی بایه‌خه، به‌جۆرێك بۆ روسیا له رووی ئابورییه‌وه كاتێكی گونجاوه، چونكه له ئێستادا روسیا له‌لایه‌ن ئه‌مریكاو ئه‌وروپاوه روبه‌ڕووی ئابڵوقه‌یه‌كی ئابوری‌و سیاسی‌و ئه‌منی بووه‌ته‌وه‌و دوچاری دابڕان‌و وه‌لانانێكی نێوده‌وڵه‌تی بووه‌ته‌وه، ئه‌وه كێشه‌ی ئۆكرانیاو دابه‌زاندنی نرخی نه‌وت له زه‌ره‌ری روسیاو كه‌مبوونه‌وه‌ی كاریگه‌رییه‌كانی روسیاو مه‌ترسی له‌سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندییه‌كان له رۆژهه‌ڵاتی ناوڕاستدا له‌ولاوه بوه‌ستێت، به‌تایبه‌تیش چاره‌نوسی نیزامه‌كه‌ی ئه‌سه‌دو مه‌له‌فی ئیرانی‌و لایه‌نه شاراوه‌كانی پشت گفتوگۆ نهێنییه‌كانی تاران‌و واشتنۆن، هه‌موو ئه‌مانه‌ش ئاماژه به‌وه ئه‌كه‌ن، كه پۆتین به جانتایه‌كی دبلۆماسی پڕ له كه‌یسه‌وه روی له قاهیره ناوه.
هه‌رچی میسریشه دابڕانه نێوده‌وڵه‌تییه‌كه‌ی كه‌متر نییه له روسیا، به تایبه‌تی دوای له‌سه‌ر كارلابردنی موباره‌ك‌و كوده‌تاكه‌ی سیسی به‌سه‌ر مه‌حه‌مه‌د مورسیدا، میسر به سه‌رده‌مێكی سستی په‌یوه‌ندی دبلۆماسی‌و سیاسی فره ئاڕاسته‌دا تێپه‌ڕی، ئه‌مه سه‌ره‌ڕای ده‌یان كێشه‌ی ناوخۆی سیاسی، ئابوری، كۆمه‌ڵایه‌تی، ئاسایشی، ژینگه‌یی، هه‌ڵئاوسان‌و هه‌ژاری، كه ئه‌م حكومه‌ته به ده‌ستییه‌وه ده‌ناڵێنێ.
له‌به‌رئه‌وه ئه‌م سه‌ردانه ده‌رخه‌ری ئه‌وه‌یه، كه هه‌ردولا له دابرانێكی گه‌وره‌ی نێوده‌وڵه‌تیدان‌و به ده‌ست كۆمه‌ڵێَك گرفتی ئابوری‌و سیاسی‌و ئه‌منیه‌وه ده‌ناڵینن، پێیانوایه ئه‌توانن به توندوتۆڵكردنی په‌یوه‌ندییه سیاسی‌و ئابوری‌و ئه‌منییه‌كان، به‌شێك له‌و قه‌یرانانه‌ی به‌رۆكی گرتون چاره‌سه‌ربكه‌ن، هه‌ڵبه‌ت ئامانجی هه‌ردولاش له‌م كۆبوونه‌وه‌و توندوتۆڵكردنی په‌یوه‌ندییه‌كانیان، بۆ گێڕانه‌وه‌ی رۆڵیانه له ناوچه‌كه‌و رۆژهه‌ڵاتی ناوڕاست‌و جیهاندا.
پۆتین له‌كاتێكدا له میسره، كه ناوچه‌كه وه‌ك بوركان قوڵپه‌ی دێت، ئه‌وه‌تا له هه‌ندێك له وڵاتان شۆڕش له پێناوی ئازادی ده‌ستیپێكردوه، له هه‌ندێك وڵاتیش ئاڕاسته‌ی شۆڕشه‌كان به‌ره‌و جه‌نگێكی مه‌زهه‌بی‌و تایفی‌و نه‌ته‌وه‌یی‌و بیری توندڕه‌وی جیهادی گۆڕاوه. له‌م نێوه‌نده‌دا یه‌مه‌ن له لێواری شه‌ڕێكی ناوخۆی شیعه‌و سونه‌دایه‌و ئه‌گه‌ری پارچه‌بوونی لێده‌كرێت، هه‌رچی سوریایه به ده‌ست جه‌نگێكی ناوخۆی گه‌وره‌وه ده‌ناڵێنێت، لیبیا‌و عێراقیش كێشه‌كانیان له‌و وڵاتانه‌ی تر كه‌متر نییه، ئه‌وه‌تا داعش لێره‌و له‌وێ وه‌ك هێزێكی تیرۆرستی، به‌شێكی زۆر له خاكی كوردستان‌و عێراق‌و سوریاو لیبیای خستووه‌ته ژیر ده‌سه‌ڵاتی خۆیه‌وه‌و ناوی لێناوه ده‌وڵه‌تی خه‌لافه‌ت، میسریش جارجار له ناوچه‌ی سینا روبه‌ڕوی هێرشی چه‌كداری تیرۆرستی ده‌بێته‌وه، ناوه‌ناویش ته‌قینه‌وه شاره‌كانی میسر ده‌هه‌ژێنێت، هه‌رچی روسیاشه له‌سه‌ر نیوه‌دورگه‌ی قه‌رمی ئۆكۆانیا، له‌گه‌ڵ ئه‌مریكاو ئه‌وروپا له ململانێیه‌كی توندایه.
هه‌ر بۆیه به‌شێك له‌و مه‌له‌فانه‌ی پۆتین له جانتا دبلۆماسییه‌كه‌ی ده‌ریهێناوه‌و له‌گه‌ڵ سیسی باسیكردووه، هه‌موو ئه‌و كه‌یسانه‌ن، كه ده‌كرێت مه‌سه‌له‌ی فه‌له‌ستین- ئیسرائیل‌و مه‌سیحیه‌كانی میسرو پێدانی پله‌و پۆستی زیاتر له حكومه‌تدا بن، هه‌موو ئه‌مانه‌ش ته‌وه‌رێكی سه‌ره‌كی گفتوگۆكان بوبێتن.
له‌م سه‌ردانه‌دا روسیا ره‌زامه‌ندی ده‌ربڕی كه به بڕی 3,5 سێ ملیارونیو چه‌كی جۆراوجۆر بۆ روبه‌ڕوبونه‌وه‌ی تیرۆر له ناوچه‌ی سینا بفرۆشێته میسر، له‌گه‌ڵ دانانی وێستگه‌یه‌كی ئه‌تۆمی بۆ به‌رهه‌مهێنانی كاره‌با له پارێزگای دومیات.
له كه‌یسه ئابورییه‌كانیشدا مۆسكۆ، كه چواره‌م وڵاته له به‌رهه‌مهێنانی گه‌نمدا، بڕیاریدا ساڵانه له هاورده‌كردنی گه‌نم له جیهاندا به سه‌دان ته‌ن گه‌نم به قه‌رزی درێژخایه‌ن بفرۆشێته یه‌كه‌مین وڵات كه میسره، هه‌روه‌ها پۆتن ره‌زامه‌ندی ده‌ربڕی، كه كۆگایه‌ك بۆ گه‌نمی روسی له خاكی میسریدا دروستبكرێت، كه توانای هه‌ڵگرتنی 65 ملیۆن ته‌ن گه‌نمی هه‌بێت‌و له ناوچه‌ی قه‌ناتی سوێسه‌وه له پاڵ هاندانی گه‌شتیاری روسی بۆ قاهیره، بۆ كڕیارانی گه‌نمه‌كه‌ی بنێرێت.
میسریش له‌م رێگه‌یه‌وه ده‌یه‌وێت هه‌ندێك له كێشه كۆمه‌ڵایه‌تی‌و ئابورییه‌كانی چاره‌سه‌ربكات‌و قه‌یرانی خۆراك‌و پێویستیه سه‌ره‌كییه‌كان له رێگه‌ی گه‌نمی روسییه‌وه چاره‌سه‌ربكات، كه‌رتی گه‌شتوگوزار كه گه‌شتیارانی روسیا به‌شێكی زۆری پێكده‌هێنن ببوژێنێته‌وه، تا بتوانێت بچێته‌وه سه‌ر ئه‌و رۆڵه‌ی جارانی، كه به درێژایی مێژوو له ناوچه‌كه‌دا هه‌یبووه، چونكه میسر به‌رده‌وام یاریكه‌رێكی سه‌ره‌كی ئه‌فریقیاو وڵاتانی عه‌ره‌بی‌و كه‌نداو ئاسیا بووه.
به‌م پێشوازیه‌ی پۆتین، میسر په‌یامێكی به ئه‌مریكاو ئه‌وروپا دا، به‌وه‌ی گه‌ر ئێوه‌ش نه‌بن به‌دیل هه‌یه، ئه‌و به‌دیله‌ی، كه به به‌ستنی هاوپه‌یمانی له‌گه‌ڵیدا ده‌توانێت به‌رژه‌وه‌ندییه سیاسی‌و ئابوریه‌كانیان بخاته ژێر مه‌ترسییه‌وه.
هه‌ڵبه‌ت روسیاش په‌یامی خۆی گه‌یاند، به‌وه‌ی هه‌ریه‌ك له ئه‌مریكاو ئه‌وروپای له مه‌ترسی به‌رده‌وامی ئابڵوقه‌ی ئابوری ئاگاداركرده‌وه، په‌یامه‌كه‌شی خۆی له وروژاندنی كه‌یسی فه‌له‌ستینیه‌كان‌و هاندانی حه‌ماس‌و حیزب الله دژی ته‌لئه‌بیب‌و به‌رده‌وامی جه‌نگی سارد ده‌بینێته‌وه، ئه‌مه سه‌ره‌ڕای كاركردن له‌سه‌ر ده‌ستێوه‌ردانی جۆراوجۆر له ناوچه‌كه‌و دۆزینه‌وه‌ی بازاڕی نوێ بۆ فره‌جۆری سه‌رچاوه‌ی داهات دور له ململانێی نه‌وت‌و یاریكردن به نرخه‌كه‌ی.
17/2/2015
