دەیڤد رۆمانۆ
چەند ساڵێك لەمەوبەر، بۆ دیدارێكی رۆژنامەوانی لەگەڵ بەرپرسانی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)، خۆم و هاوسەرەكەم چووینە چیای قەندیل. گفتوگۆیەكی درێژمان لەگەڵ رەمزی كارتاڵ، بەرپرسێكی ئەوكاتەی پەكەكە كرد. كارتاڵ پێشوازییەكی زۆر گەرمی لێكردین لە بەرزاییەكانی ئەو چیایە. بەڵام بێزار بووم لە چاوپێكەوتنەكە. هەموو وەڵامەكانی لە تەوەرەی ئەم رستەیەدا دەخولانەوە: ''جێبەجێكردنی نموونەیەكی دروستی دیموكراسی دەبێتە هۆی گۆڕانكاری لە كۆمەڵگە و چارەسەركردنی كێشەكان''. بۆ من وەكو ئەوە وابوو كە چۆن توركەكان دەڵێن ئۆجەلان سپیك (زاراوەیەكی تایبەتە كە تەنها ئەندامانی بزووتنەوەكە لێی تێدەگەن)، واهەستم دەكرد كە كەسێك هەوڵدەدات بەرهەمێكی كۆنم لە پاكێجێكی تازەدا پێ بفرۆشێ. بۆ ماوەی چەندین مانگ پاش چاوپێكەوتنەكەی قەندیل، بە گاڵتەجاڕی و كەم بایەخەوە دەمڕوانیە هەموو شتەكان.
هەركاتێك ژنەكەم پرسیارێكی بكردایە كە نەمویستایە وەڵامی بدەمەوە، بۆنموونە ''بۆچی تەنەكەی زبڵەكەت نەبردووەتە دەرەوە دوێنێ شەو؟ یان ''كێ ئەو هەموو قاپەی لەسەر سنكی چێشتخانەكە بەپیسی جێهێشتووە؟"، ئاوا وەڵامم دەدایەوە ''جێبەجێكردنی نموونەیەكی دروستی دیموكراسی كۆمەڵگە دەگۆڕێ و كێشەكان چارەسەر دەكات''. یان ''كۆمیتەیەك لە پیاوان و كۆمیتەیەك لە ژنان بە جیا دروست دەكەین بۆ لێكۆڵینەوە لەم كێشەیە'' یان ''ئایا هیچ خزم و كەس و كارێكت لە زیندان هەیە كە بتوانێ پێمان بڵێ چی بكەین دەربارەی ئەم كێشەیە؟''
بەڵام ئێستا هەست دەكەم كە هەڵە بووم. ئەو گوتارەی لە قەندیلەوە بڵاوبووەتەوە بۆ رۆژئاوا و باكووری كوردستان، جیاوازە لە ئایدیۆلۆژیای ماركسیست و لینینیست و گرووپە نەتەوە پەرستەكانی رابردوو.
ئەمە جگە لەوەی بە تەواوی پێچەوانەی ئایدیۆلۆژیای گرووپە ئیسلامیەكانی وەك داعش یان میانڕەوتر لە داعشە. بۆ تێگەیشتن لەم ئایدیۆلۆژیایە كەمێك كات و كۆشش پێویستە، بەتایبەت كاتێك زاراوە و پۆلێنی ئاڵۆزی بۆ دەكەن، یان ئەو پۆلیشەی كە عادەتەن دیپلۆمات دەیكات لە قسەكانیدا.
هەوڵ دەدەم زاراوەی قورس و ئاڵۆز بەكارنەهێنم، بە كورتی بیرۆكەكە بریتییە لە پەیڕەوكردنی حكومڕانیەكی دیموكراسی راستەوخۆ لە خوارەوە بۆ سەرەوە (وەك ئەو شێوازە حوكمڕانیەی یۆنانیەكان پەیڕەویان دەكرد). كۆمەڵگە ناوخۆییەكان لە شارۆچكە و گوندەكان ئەوەندەی بتوانن حوكمڕانی خۆیان بكەن، ئەمەش پێچەوانەی سیستمێكی ناوەندیی بەهێزە كە لە تەواوی ناوچەكەدا پەیڕەو دەكرێت. بە هەڵبژاردن ئەنجوومەن دروست دەكرێت و ئەندامەكانی بۆ هەتا هەتایە لە پۆستەكانیاندا نامێننەوە. دەسەڵاتی حوكمڕانی ناوەندی وردە وردە لاواز دەبێت لەكاتێكدا كە شار و شارۆچكە جیاوازەكان كاروبارەكانی خۆیان بەڕێوەدەبەن.
لەم جۆرە بیركردنەوە نوێیەدا، هەڵەیە بە شەڕ سیستمە تاكڕەو و داپڵۆسێنەرەكانی تورك و عەرەب و فارس بگۆڕدرێ بۆ سیستمێكی كوردی كە رەنگە ئەو سیستمەش بكەوێتە داوی هەمان پەیڕەوی حوكمڕانییەوە. بۆیە دامەزرێنەری پەكەكە عەبدوڵڵا ئۆجەلان رەخنە لە هەڵسوكەوتەكانی رابردووی خۆی دەگرێت. ئەو دەڵێ: ''ئەوە روون بووەتەوە كە تیۆرە و پرۆگرام و كردارەكانی ساڵانی حەفتاكانمان هیچی بەرهەم نەهێنا جگە لە جوداخوازی و توندوتیژیی بێ سوود تەنانەت لەوەش خراپتر، هەستی نەتەوە پەرستی كە دەبوو لەدژی بوەستینەوە، زاڵ بووە بەسەر هەمووماندا. هەرچەندە بە پرەنسیپ و گوتار لەدژی وەستاینەوە، بەڵام هێشتا وەك شتێكی حەتمی قبوڵمان كردووە... دۆگماتیزم كە بە راستیەكی ناكردارەكی بەخێوكراوە، بووەتە خوو لە شێوازی بیركردنەوەمان. هەركە ئەم راستییە گشتیانەت كردە وشە، هەست دەكەی وەك قەشەیەكی باڵایت لە خزمەتی خوداكەیدا. ئەوە هەڵەیەك بوو كە كردم".
بابەتێكی كورتی وەك ئەم مەقالەیە ناتوانێ بە تەواوی پرۆگرامێكی سیاسی بەدیلی لەم جۆرە روون بكاتەوە (بێگومان بەتایبەتیش كاتێك نووسەرەكەی تازە لێی تێدەگات). جگە لەوەش، رەنگە خوێنەران بڵێن راستە گوتارێكی لەوجۆرە زۆر بەهێز و باشە، بەڵام هەروەك دەستووری چەندین وڵاتی تری ناوچەكە رەنگە لە كرداردا مانایەكی كەمی هەبێت. هەڵسوكەوت زیاتر حسابی بۆ دەكرێت نەك قسە.
بە كردارەكی (كەجەكە) چەندین شتی گرنگی ئەنجامداوە لە بارودۆخی زۆر سەخت و گراندا. ئەو بزووتنەوەیە كە چەندین خەڵكی هانداوە و بەم دواییانە كۆبانێی لە دەستی داعش رزگار كرد، رێگە بە ژنان دەدات لە گۆڕەپانی شەڕ و سیاسەتدا بەشداربن. لە سەدا چلی بەشداریی ژنان لە جەنگ و پێگە سیاسیەكاندا سیستمێكە دڵنیایی دەدات كە ژنان رۆڵیان دەبێت لە پۆستە سیادییەكاندا نەك تەنها وەك ئامێرێك بەكاربهێنرێن لەلایەن پیاوانەوە.
لە هەردوو كوردستانی سووریا و توركیا، شارەوانیەكانی ئەوان لە نەتەوە و ئاینی جیاواز پێكدێن. ئەوان جەخت دەكەنەوە لە رێزگرتن لە كەلتوور و زمانی نەتەوەكانی تری وەك ئاشووری و ئەرمەنی و عەرەب و تورك. ئەمە بە تەواوی پێچەوانەی ئەو سیستمە عەلمانیە نەتەوە پەرستەیە كە بۆ ماوەیەكی زۆرە رەگی لە ناوچەكەدا داكوتیوە. هەروەها پێچەوانەی ئەو شەپۆلە ئیسلامیەیە كە لە 20 ساڵی رابردوودا ناوچەكەی گرتووەتەوە و سەلماندوویانە كە كەس قبوڵ ناكەن و هەڕەشەن بۆ كەمینە ئاینییەكانی وەك مەسیحی و ئێزدی و بەهایی و بێ باوەڕان.
بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی كە ئایدیۆلۆژیاكانی تری خۆرهەڵاتی ناوەڕاست زیاتر هەنگاو بەرەو سیستمی تاكڕەوی و سەرمایەداری دیموكراسی و ئیسلامی دەنێن (بە تایبەت لە كەیسی توركیا كە هەموو ئەو خاسیەتانەی سەرەوەی تێدایە)، رەنگە كاتی ئەوە بێت جیهان یارمەتی پێشكەشی خەڵكانی وەك كۆبانێ بكات كە هەوڵی بەڕێوەبردنی خۆیان دەدەن بەشێوەیەكی جیاواز. رەنگە ئەوان بێ كەموكوڕیی نەبن و ببنە مایەی نائومێدی، بەڵام ئەوان پێگەو رێزی تایبەتیان وەدەستهێناوە لە خەباتەكەیان لە دژی داعش و هێزە تاكڕەوەكانی دیكە.
ولایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هەنگاوی دروستی نا لە دابینكردنی چەك و هێرشی ئاسمانی بۆ هاوكاریكردنی پارێزەرانی كۆبانێ. دەبێت واشنتن شتی زیاتر بكات لەم بارەیەوە، لەوە بگات كە رەنگە ئەم بزووتنەوەیە ببێتە هاوپەیمانێكی نزیك زۆر زیاتر لەوانەی كە ئەمریكا كاری لەگەڵ كردوون لە رابردوودا.
7/2/2015
