سامڕەند

لەو بابەتە دا مەبنای ئیستیدلالەكەم ئەو تاریخە ڕەسمییەیە كە ھەم كورد و ھەم فارس و ھەم دنیا قبووڵیان كردووە.
1 ـ وجوودی حكوومەتی ماد
2 ـ دەستپێكردنی ئەو حكوومەتە نزیك بە 250 ساڵێك پێش لە حكوومەتی پارس
3 ـ ڕووخانی حكوومەتی ئاستیاك (ئەژدەھاك) كە ئاخرین پادشای مادەكانە بە دەستی كورش كە بناغەدانەری حكوومەتی 2500 ساڵەی شاھنشاھیی پارسە
ئەو سێ مەبنایەی سەرەوە تاریخێكن كە بە عام بەشەرییەت قبووڵیانە و لە لاپەڕەی تاریخی دنیا دا سەبت كراون. كوردان لە سروودی ئەی ڕەقیب دا دەڵێن: ئێمە ڕۆڵەی مێدیا و كەیخوسرەوین. مێدیا بە حكوومەتی ماد دەڵێن .
كاوەی ئاسنگەر كێیە؟
لە نێو كوردان كاوەی ئاسنگەر كەسێكە كە لە دژی ئەژدەھاك ڕادەپەڕێ و دەیڕووخێنێ. لە شانۆیەك دا لە ڕانیە لە 1990 ھونەرمەندانی مەعاڕەزەی ئێرانی ماجەرای كاوە و سەركوتكردنی زوحاك یان ئەژدەھاك یان نیشان دا. لە پەیامی ڕێبەرانی سیاسی بۆ نەورۆز دا ھەمان شت دەبیندرێ. لە شێعرێك دا كە قادر دیلان و دوای ویش عزیز شاروخ بە قام دەیڵێنەوە ھەر ئەوە دەبیندرێ:
ئەژدەھاك زیندانت قەڵا قەڵایە
دیواری كۆنكرێت دەرگات پۆڵایە
ئەژدەھاك كون بڕە سەختە زیندانت
ناڕووخێ بە بڕبەند بەندی گرانت
ھەر ئەگری ئەكوژی ئەدەی لە گەرن
مێشك دەرخوارد ئەدەی بە ماری نەوسن
ڕاپەڕینی كاوە لە دژی ئەژدەھاك كە ھەمان ئازیدەھاك یان ئاستیاك ـە، لە ئەدەب و كلتووری كوردەواری دا نەھادینە كراوە. دەڵێن كاتێك كاوە بە سەر ئەژدەھاك یان ئاستیاك دا سەركەوت بە نیشانەی سەركەوتن لە بەرزایی ئاگری كردەوە. بەو ئاگرە دەڵێن ئاگری نوروز. یانی روز نو. بەرھەمەكە فارسییە و لەوێ ڕا ھاتۆتە نێو كوردەواری.
ئاور كردنەوە بۆ نوروز لە كوردستانی تركیە و عێڕاق نەك لە لایەن خەڵكەوە بەڵكوو لە لایەن ھیندێك ئەنستیتۆ وە زاھیرەن وەڕێ خراوە. لە معھد فنون جمیلە ی سلێمانی وەختی خۆی لە 1948 پێوەندی لە گەڵ مامۆستا پیرەمێرد دەگیرێ و داوای لێ دەكەن شێعرێك بۆ نوروز دابنێ. لە تركیەش لە 90 ـەكانەوە لە ڕێگای سیاسییەوە نەك خەڵكەوە ئاوركردنەوە ھەڵایسا.
كوردستانی عێڕاق لە مەسرەفی كلتووری فارسكرد دا سێ و دووی لێ ناكەن. بۆیە لە سلێمانی مجەسسەمەیەكی كاوەی ئاسنگەر دروست كرابوو كە كوتكی لە سەر شان بوو و سەری زوحاكی بریبوو و مارەكەش لە دەستی ھاڵابوو. صدام ئەوەی وە بەر شۆفڵ دا ڕووخاندی، دوایە یەكی دیكەیان ساز كردەوە.
كوشتنی ئەژدەھاك یان ئاستیاك بە دەستی كاوە لە كوردەواری دا كراوە بە شتێكی بنیاتی و ھەموو دەیڵێنەوە.
كوردی ئێرانێ نیسبەت بە نوروز بێ مەیل بوون تا ئێستاش، كوردی عێڕاقێ بۆی ھەڵدەپەڕن، كوردی توركیەی كردوویانە بە ھۆڤیەتی خۆیان بەعزێك كەس خۆی بۆ دەسووتێنن.
نوروز و ساڵی 2712 ی كوردی
ڕوناكبیرانمان زۆر پەلەیان كردووە لە دانانی ئەو مەبنایە بۆ تاریخ. نوروز ئەو ڕۆژەیە كە كاوە ئاگری سەركەوتن بە سەر ئاستیاك دا دەكاتەوە و كۆتایی بە حكوومەتی ماد دێنێ. كە چی دانەرانی تاریخی كوردی بە ڕەمەكی ھەر وا ڕەقەمی 2712 یان داناوە. لە واقیع دا 2712 ڕەبتی بە نوروز و ئاوركردنەوەی و سەركوتی ئەژدەھاك نیە.
سەركوتی ئاستیاك لە تاریخی عالەم دا، ئەو تاریخەی لە لایەن عاممەوە بە كورد و فارس و بێگانەوە قبووڵ كراوە، دەبێتە 2500 و چەند ساڵێك. ھەر وەھا ئەو تاریخە دەڵێ كە لە گەڵ ڕووخاندنی حكوومەتی ماد، دەورێكی تازە دەستی پێ كرد كە دەبێتە ھاتنە سەر حوكمی كورش وەك بناغەدانەری حكوومەتی پارس.
كوردان لە نوروز دا ھەڵدەپەڕن. ئەو ھەڵپەڕینە بۆ ڕووخانی ئاستیاك وەك ئاخر پادشای ماد و ھاتنە سەر كاری كورش ئەووەڵ پادشای پارسە. ئەو ئاورە كە لە ڕەبەت و سیسێر و نەستان و بە دەست سەرۆك حیزبەكانی كوردستانی ئێرانێ دەكرێتەوە لەم چەند ساڵەی ئەخیر دا، ئاوری سەركەوتنی پارس بە سەر حكومەتی ماد دایە.
لە پارچەكانی دیكە دەڵێن ئێمە ڕۆڵەی كەیخوسرەوین. ئەوە لە جەعلیاتی ئەدەبیاتی فارسە. ئەگەر ئەوان ڕۆڵەی كەیخوسرەو بن ھاوڕێیەتی لە گەڵ نوروز سەیر نیە. بەڵام بۆ ئەوەی دەڵێ ئێمە ڕۆڵەی مێدیا ین سەیرە بۆ نوروز ھەڵپەڕن و ئاور بكاتەوە.

تەزاددی نوروز و ساڵی 2712 ی كوردی
ئەگەر تۆ لایەنگری نوروز بی دەبێ دوژمنی ساڵی 2712 بی چونكە ئەو نیزامە ئەژدەھاك ی لێ بەرھەم ھاتووە. و ئەگەر لایەنگری 2712 بی دەبێ لە رۆژی نوروز دا عەزا بگری و ماتەمینی وەڕێ خەی چونكە ڕۆژی فەوتانی مادە
بە حیساب دەڵێن ساڵی كوردی لەوە ڕا دەست پێ دەكا كە حكوومەتی ماد دادەندرێ. با بڵێین ئەو تاریخە دەبێتە 2712 ساڵ پێش. بەڵام ئاگری نوروز كە لە كلتووری ھەم كورد و ھەم فارس دا بۆ زاڵبوونی كاوە بە سەر ئەژدەھاك دا ھەڵكراوە، تاریخەكەی دەبێتە ئەو ڕۆژەی كۆتایی بە حوكمی ماد دێ. كەوابوو ساڵی 2712 كاتی دەست پێكردنی حوكمی مادە، ڕۆژی نوروز كاتی كۆتایی پێھاتنی حوكمی مادە.

نەورۆزی 2712 شتێكی پاڕادۆكسە. نەورۆز سەری ساڵی كوردی نیە. ئەگەر ساڵی كوردییەكمان ھەبێ نەورۆز كۆتایی پێ ھاتنەكەیەتی نەك دەست پێكردنەكەی. دەلیلەكەی ڕوونە. نەورۆز ڕۆژی ڕووخانی ئاستیاك (ئەژدەھاك) وەك ئاخر مەلیكی مادە، ساڵی كوردی ڕۆژی بە حیساب ھاتنە سەر كاری مادە.
ئاوركردنەوەكەش دەبێتە خزمەت بە عەزەمەتی فارس كە دنە دان و دەست پێكردنەكەی لە پارچەكانی دیكەوە تەزریق دەكرێ، سەرۆك حیزبەكانی خۆمان كە ھەر كامە لەو ئاخرییانە دا مەشغەڵێكیان بە دەستەوە گرتووە بۆ ھاتنە سەر كاری حكوومەتی كورش سەر سیلسیلەی پارس ئاور دەكەنەوە [1، 2].
سەیری ئەم دەقە بكە بە كوردی لاتین:
Astiyag 
Ejî Dehak (an iştovigo) padşahê dawî ya Mad bû.
Paş Hwexşetre, kurê wî ku navê wî Astiyag bû deselat girte dest. Ew jî nêzîkey 34 sal deselatdarî kir. li serdema wî de wilatî mad hêmin u kir u kip bû. Astiyag be lasayîkirdinewey patşayanî aşûrî baregay drust kird u xelkêkî zor tiyaî kewtine kar kirdin. derbariyekan clî rengawrengiyan leber dekird u le rêwresm u bone taybetiyekanda zncîr u mlwankey zêrîniyan dekirde ml.
astiyag kçêkî hebû be nawî mandana, em kçe drabû be mêrd be yekê le serkirdekanî pars le başûr. ewîş dwacar kurêkî debê ke nawî denên kûrş. katê kûrş gewre debê xoy be parsêkî tewaw dezanê u biriyarîş deda ke wilatî mad dagîr bikat.
lemlaw ewla supayek ko dekatewe u be siyasetîş xoy le babiliyekan nêzîk dekatewe u dawayan lê deka ke pêkewe helmet berne ser împiratorîî mad. babiliyekanîş ke demêk bû le hesretî (haran)da bûn ke rêgay hatuçoy nêwan sûriya u babil bû u lejêr destî madekanda bû, debin be hawpeymanî parsekan u dû qolî hêrş debene ser wilatî mad u paş gelê şerî qurs u giran, astiyag ke zorîş betemen bû upatşa u serkirdey supay mad bû, le layen parsekanewe be dîlî degîrê u çemeserîî zor debînê. bewcore deselatdarîî madekan dekewête destî parsekan u kûrş detwanê hkûmetî hexamenşiyekan bo yekemcar damezrênê.
bewcore împiratorîî mad le salî 550î pêş le zayînda estêrey deselatî le tirûske dekewê 
(http://ku.wikipedia.org/wiki/Astiyag)

سەرچاوەكان:
(1http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D9%88%D9%88%DB%8C%DA%AF%D9%88
(2http://en.wikipedia.org/wiki/Astyages