سەنگەر هەورامی
سیاسەتی نوێ و تێهزرینی سیاسی مۆدێڕن لە خۆرئاوادا تەمەنێكی هەیە، لە سەدەكانی ناوەڕاستدا توانراوە بە شێوەیەكی پراكتیكی مومارەسە بكرێت و وەك پرۆسەی نێردەدەرێش كاری بۆ بكرێت. لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا تا ڕادەیەك هەنگاوەكانی لەسەرخۆ بووە، ئەگەر هەنگاوێكیش وەپیش كەوتبێت ئەوا بە هۆی فێندەمینالیزمە باوەكەوە دوو هەنگاو پاشەكشەی كردووە. با بەم پرسیارەوە دەست پێ بكەین كە ئایا سیاسەت و ئایین چەندە دەتوانن پێكەوە هەڵكەن، ئایا ئیسلام و سیاسەتی مۆدێڕن لە حكومداریدا كامەیان سەردەكەون و كامەیان لۆجیكییە؟ وەك چۆن (بورهان غەلیون) لە كتێبی (ئیسلام و مودێرنیتی سیاسی) باسی بەریەككەوتنی ساڵی 657ی میلادی دەكات، بەریەككەوتنی دوو لۆجیكی بیركردنەوەی لە ناو ئیسلام، (لۆجیكی دەوڵەت) و پرسی سیاسی لە لایەن معاوییە و (لۆجیكی ئایین) و پرسی ڕۆحانیەت لە لایەن عەلی كوری ئەبوتالیب. ڕاستە ئەم ناكۆكییە بە مەزهەبگەڕایی وەكۆتا هات، بەڵام لە ئیسلامدا وەرچەرخانێكی گەورەبوو.
سەداكانی ناوەڕاست بە سەدەی ئاڵتوونی ژیانی سیاسی خۆرئاوا هەژمار دەكرێت، ڕاچڵەكین و سەرهەڵدانی هزری مۆدێرنی تاكی تێدا چرۆ دەكات و بەرەو سیاسیەتی مۆدێرنی و حوكمداری وەڕێ دەكەوت. بە هەمان سیغەی خۆرهەڵاتی ناڤینیش و پێشتریش كڵێساكان بڕیاری ڕووحانییان بە سەر سیاستمەداران زاڵ كردبوو، وەك چۆن لە سەردەمی (ئەنكیزسیۆن)ـی قەشە، كافران و هەڵگەڕاوان مەحكوم بە سێدارە و ڕادەستی حوكمی عورفی دەكران، بە هاوشێوەی ئیسلام مەسیحیەتیش پەیڕەوكەری ئوممەتی دینی بوو، بەڵام بەو جیاوازییەی كە مەسیحیەت و خۆرئاوا وەرچەرخانی بەرچاوتری بەخۆیەوە دیت و گۆڕانكاری گرنگ ڕووی دا و ڕێنسانس هاتە كایەوە كە ئیتر دەسەڵاتی كڵێسە كەمتر كرایەوە و بە تەواوی سیاسەتێكی نوێ هاتە كایەوە و پرسی ڕووحانی و دینی لە كارووباری دنیایی و سیاسەت جیا كرانەوە و ئیتر چەمكی سكۆلاریزم دەبێتە هاوپشت و هاوڕای دیمۆكراسی.
هەڵبەت دەشبێت ئەوەیش بزانین كە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ئەم سیاسەتە مۆدێڕنە كە لەو سەرەوە هاتە نێو دونیای ئیسلامەوە، ئێستا بە شێوەیەك تووشی شكست بووەتەوە، بەڵام ئەم شكستە تەنیا پەیوەست نییە بە خودی ئایینەكەوە، بەڵكو هاوكاتیشە لەگەڵ غیابی ئەقڵ و داخراوی كلتوری نێرسالاری و ئەمانە و زۆر ڕەهەندی دیكە بەشێكی گرنگ لەم شكستە پێك دەهێنن. قسەكردن لەسەر گشت ئەم هۆكاری شكستانە هەم كاتی زیاتر و هەم تێڕامانی قووڵتری دەوێت، چونكە ئەم شەڕ و پێكهەڵپژانەی دین و سیاسەت هەم شتێكی نوێ نییە و هەمیش بەردەوام درێژ بووەتەوە و ئێستایشی لەگەڵدا بێت ئەم گێتییە ئێستا تەراتێنی دین و سیاسەتی تێدا دەكرێت و ویستنی دیموكراسی و خۆشەیستبوونی ئەم شێوازی بەڕێوەبردنە سیاسییە بەشێكی قەرزارباری ئەو سكۆلاریزمەیە كە لە هەناو خۆیدا هەیەتی، سیكۆلاربوونێك كە دەڵێت پێویستە لە كاروباری سیاسی وڵاتدا دین شوێن و پێگەی خۆی پێ بدرێتەوە و جیا بكرێتەوە.
خۆرهەڵاتی ناوەڕاست لانكەی هاتنی سێ ئاینی ئاسمانی گەورەیە و جوگرافیای سیاسی و جیۆپۆلۆتیكی ناوچەكە لە لایەك و بەرژەوەندی زلهێزانی جیهان لە لایەكی دیكەوە و جڵەوداری دەسەڵات و حوكمداری بە دەست ئایینییەكان و تێكەڵاوی بەردەوامی كلتور و دین و لە هەموویشی مەترسیدارتر بوونی ئایینێكی دەسەڵاتویست و خوازیاری شەریعەت، وایان كردووە كە ئیتر سیاسەت نەكرێت ئەو رەنگ و بۆنە مۆدێڕنەی ڕۆژئاوا بە خۆیەوە بگرێت.
ئەگەر ئەمە وردتر بكەینەوە بۆ نێو دەسەڵاتە كوردییەكان و ئاوڕێكی تیشكئاسا لە ڕاپەرین و شۆرشە كۆنەكانی كورد و میرنشینەكان بدەینەوە، دەبینین كە زۆرینەیان پیاوانی ئایینی ڕابەرایەتییان كردوون. زۆربەی میرنیشنەكانیش پیاوی گەورەی دینی ڕابەریان بوون، ئاڕاستەكردن هاوتەریب بوون بە دیین. لە نێو كورددا تا جەنگی جیهانی دووەم و دارشتنەوەی نەخشەی سیاسی نوێ نەكرا ئایین جیابكرێتەوە لە دەسەڵات، بەڵام خۆشبەختانە لە ناوەڕاستی سەدەی ڕابردوودا، بزەیەك كەوتە سەر لێوی سیاسەت و دەوڵەتی مۆدێڕن لە ناوچەكەدا، هەرچەندە لەگەڵ ئەوەیشدا ئایین بەردەوامی هەبووە لە دروستبوونی دەوڵەتەكان، هەروەك ئینقلابی ئیسلامی شیعە لە ئێران، بەڵام ئێستا ئیتر ئەم جۆرە دەسەڵاتانە كەوتوونەتە پەلەقاژە و وەك هەمان دەسەڵاتی دینی ئەخوانەكان بوو لە میسر كە دەستی كردە خەفەقان و ئەم دەسەڵاتە خولەفاییەی داعش كە نێزیكترینیانە و گەورەترین مەترسیشە لەسەر ژیان.
دواجار ئەوەی ڕەوایەتی بە دەسەڵاتی سیاسەتی مۆدێڕن دەبەخشێت، هەمان سكۆلاربوونیەتی، هەمان جیاكردنەوەی ئایین لە سیاسەت و بەڕێوەبردنی وڵاتە. پێویستە لە نێو دەسەڵاتی كوردیشدا ئەمە بنەمای حكومەتداری بێت تا هەم لە لایەن خەفەقانی سیاسی دروست نەبێت و سنوورەكانی ئازادی تەسك نەبنەوە و لە بەرامبەریشدا ئایین شكۆی خۆی بۆ بگەڕێتەوە و ببێتەوە پەیوەندییەكی تایبەتیانەی نێوان تاك و یەزدان.
30/12/2014
