د.شۆڕش حاجی
یەكێك لە هۆكارەكانی شكستهێنانی كورد لە دانوستاندندا لەگەڵ بەرامبەرەكەی ئەوە بووە كە كورد تخوبێكی لەنێوان بەدەستهێنانی هەموو داواكارییەكانی و پچڕان و شەڕكردن دیاری نەكردووە. بەواتایەكی دیكە لەگفتوگۆدا مەبدەئی یان هەمووی یان هیچی پەیڕەو كردووە. ئەمە لە گفتوگۆكانی سەردەمی شێخ عوبەیدوڵڵاوە راستە تا شێخ مەحموود و قازی محەممەد و مەلا مستەفا و یەكێتی و پارتی و بەرەی كوردستانی و حكومەتی هەرێمی كوردستان و مفاوەزاتی پێكهێنانی حكومەتی خۆجێیی سلێمانی. هۆكاری ئەم شێوازی دانوستاندنەی سەركردایەتی كورد زۆرن و ئێرە جێی ئەو باسە نییە، بەڵام بە تەجروبە دەركەوتووە كە لەئەنجامی ئەوەی كورد رازی نەبووە لە گفتوگۆدا رێژەیەك یاخود بەشێك لە داواكارییەكانی بەدەستبێنێ و دواتر كار بۆ بەدەستهێنانی ئەوانی دیكە بكات، زۆربەی جارەكان هیچی بەدەستنەهێناوە. ئەوەی كە ئەمڕۆ بۆ كورد زۆر گرنگە لەگفتوگۆكانیدا لەگەڵ بەغدا مەسەلەی نەوت و خاكە.
وا چاوەڕوان دەكرێ لە ئایندەیەكی نزیكدا شاندی كوردی بچێتەوە بەغدا و لەگەڵ كاربەدەستانی عێراق باسی چارەسەری كێشەكان بكەن. داواكارییەكانی كورد لەگەڵ بەغدا وەك ئەلحەمد و قول وەڵڵای لێهاتووە، ئەوەندە گوتراوەتەوە هەموو كەس لەبەریان كردووە. كێ هەیە نەزانێ كە مەسەلەی نەوت و مادەی سەدوچل و پێشمەرگە سێ داواكاری سەرەكی كوردن؟ بێگومان مەلەفی نەوت و كەركووك و ناوچە دابڕاوەكان گەورەترین ئەو بابەتانەن كە چاوەڕێ دەكرێ كاتێكی زۆری گفتوگۆكان بەرن.
دیارە لە هەموو گفتوگۆ و دانوستاندنێكدا هەر لایەک هەوڵ دەدا ژیرانە كارتەكانی خۆی بەكاربێنێ بۆ ئەوەی بەرامبەرەكەی ناچار بكات دان بە داواكارییەكانیدا بنێ. لەمڕۆی عێراق و هەرێمی كوردستاندا یارییەكە ئەوەندە ئاڵۆزە و یاریكەرەكان ئەوەندە زۆرن كە زەحمەتە بزانرێ كام لایەن تا سەر بەهێز و براوە دەبێت، بۆیە دەبێ كورد خۆی بۆ هەموو ئەگەرێك ئامادە بكات. بۆ ئەوەی كورد خۆی لەمەبدەئی یان هەمووی یان هیچ دەرباز بكات و لانیكەم یەكێك لە داواكارییە هەنوكەییەكانی بەدەستبێنێ، وا چاكە لە دانوستانەكانیدا لەگەڵ بەغدا سیاسەتی نەوت بەرامبەر خاك پەیڕەو بكات.
ئێستا نە سەركردایەتی كورد و نە دەسەڵاتدارانی عەرەب لە بەغدا ناتوانن هەموو داواكارییەكانیان بەسەر یەكتریدا بسەپێنن و ئەوەی دەیانەوێ ناتوانن بەدەستیبێنن. بەڵام تا ئەوكاتەی عێراق وەك دەوڵەتێكی فیدراڵی بمێنێ، مەبدەئی هەر كەس لەماڵی خۆی و پچڕانی مووی معاویەی پەیوەندیی نێوان كورد و بەغدا كارێكی نەكردەیە.
بۆیە هەردوولا پێویستیان بە رێگاچارەیەكە تاكو بتوانن بەیەكەوە بژین و كار بكەن. ئەوەندەی پەیوەندی بەكوردەوە هەیە، تا ئەم ساتەوەختەش لەغیابی پێداویستییەكانی جیابوونەوە و سەربەخۆیی، كە بریتین لەژێرخانی ئابووریی پتەو، هێزی پێشمەرگەی نیشتمانیی بەهێز، دامەزراوەی نیشتیمانی، ئەمنی خۆراك، هەلومەرجی ناوچەیی و نێودەوڵەتیی یارمەتیدەر، هۆشیاری نەتەوەیی و ئامادەیی هاووڵاتیان بۆ هەموو جۆرە پێشهاتێك وا چاكتر و گونجاوترە كە كورد لەگەڵ كاربەدەستانی بەغدا بگاتە رێككەوتن.
چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەولێر و بەغدا تەنیا بەدیدار و گفتوگۆ نابێت، بەڵكو بەدانوستاندن دەكرێت. واتە شتێك دەدەیتە بەرامبەرەكەت و لەبەرامبەردا شتێك وەردەگریت. گرنگترین دەسكەوتیش بۆ كورد گێڕانەوەی كەركووك و ناوچە كوردستانییە دابڕاوەكانە.
دەكرێ بۆ گێڕانەوەی كەركووك و ناوچە دابڕاوەكان شتێك بدەینە دەسەڵاتدارانی عەرەبی شیعە و سوننە لە بەغدا تاكو ئەوان بتوانن بەخەڵكی خۆیانی بفرۆشنەوە. بەواتایەكی دیكە لەبەرامبەر بەڕەسمی وەرگرتنەوەی بەشێكی گرنگی خاكی كوردستان دەبێ لەشتێكی دیكە تەنازول بكەین كە ئەویش نەوتە.
بۆ یەكلاكردنەوەی چارەنووسی كەركووك و ناوچە كوردستانییە دابڕاوەكانی دیكە دەبێ لەگەڵ بەغدا رێكبكەوین. با راستەوخۆ داوای گێڕانەوەی كەركووك و ناوچە كوردستانییە دابڕاوەكان بكەین و لەبەرامبەردا دان بەوەدا بنێین كە نەوتی كەركووك و ناوچە كوردستانییەكان وەك هەموو نەوتی عێراق موڵكی كورد و عەرەب و هەموو پێكهاتەكانی دیكەی عێراقە و داهاتەكەی لەلایەن حكومەتی عێراقەوە بەپێی دەستوور بەسەر هاووڵاتیان و ناوچە جیاجیاكانی عێراق دابەش دەكرێت.
بەمەش كورد خاكی دەستدەكەوێ و بەغداش داهاتی هەموو عێراق. گەر ئەوە نەكرێ ئەوا مەسەلەی كەركووك و ناوچە كوردستانییەكانی دیكە هەمیشە وەك پشكۆی ژێر خۆڵەمێش دەمێننەوەو لە ئەگەری هەموو رووداو و پێشهاتێك دەبنە مایەی قەیران و ناكۆكی و بیانووی توندڕەوی و دەستێوەردانی دەرەكی.
لەكۆتاییدا دەبێ بگوترێ كە پێویستە شانبەشانی ئەو دانوستاندنە، لە دەستووری هەرێمی كوردستاندا مافەكانی عەرەب و توركمان و كلدۆئاشووری بسەلمێنرێ و رێوشوێنی ئەوتۆ بگیرێتەبەر كە هەموو ئەوانە هەستی هاووڵاتیبوونی هەرێمی كوردستانیان لەلا بچەسپێ و بەشداریی كاریگەر بكەن لە بەڕێوەبردنی دامودەزگاكانی هەرێمی كوردستان و دڵنیا بن لەوەی كە خەڵكی كوردستان پارێزەر و بەرگریكاری ماف و داواكارییەكانیانن نەك بەپێچەوانەوە.
وا چاوەڕوان دەكرێ لە ئایندەیەكی نزیكدا شاندی كوردی بچێتەوە بەغدا و لەگەڵ كاربەدەستانی عێراق باسی چارەسەری كێشەكان بكەن. داواكارییەكانی كورد لەگەڵ بەغدا وەك ئەلحەمد و قول وەڵڵای لێهاتووە، ئەوەندە گوتراوەتەوە هەموو كەس لەبەریان كردووە. كێ هەیە نەزانێ كە مەسەلەی نەوت و مادەی سەدوچل و پێشمەرگە سێ داواكاری سەرەكی كوردن؟ بێگومان مەلەفی نەوت و كەركووك و ناوچە دابڕاوەكان گەورەترین ئەو بابەتانەن كە چاوەڕێ دەكرێ كاتێكی زۆری گفتوگۆكان بەرن.
دیارە لە هەموو گفتوگۆ و دانوستاندنێكدا هەر لایەک هەوڵ دەدا ژیرانە كارتەكانی خۆی بەكاربێنێ بۆ ئەوەی بەرامبەرەكەی ناچار بكات دان بە داواكارییەكانیدا بنێ. لەمڕۆی عێراق و هەرێمی كوردستاندا یارییەكە ئەوەندە ئاڵۆزە و یاریكەرەكان ئەوەندە زۆرن كە زەحمەتە بزانرێ كام لایەن تا سەر بەهێز و براوە دەبێت، بۆیە دەبێ كورد خۆی بۆ هەموو ئەگەرێك ئامادە بكات. بۆ ئەوەی كورد خۆی لەمەبدەئی یان هەمووی یان هیچ دەرباز بكات و لانیكەم یەكێك لە داواكارییە هەنوكەییەكانی بەدەستبێنێ، وا چاكە لە دانوستانەكانیدا لەگەڵ بەغدا سیاسەتی نەوت بەرامبەر خاك پەیڕەو بكات.
ئێستا نە سەركردایەتی كورد و نە دەسەڵاتدارانی عەرەب لە بەغدا ناتوانن هەموو داواكارییەكانیان بەسەر یەكتریدا بسەپێنن و ئەوەی دەیانەوێ ناتوانن بەدەستیبێنن. بەڵام تا ئەوكاتەی عێراق وەك دەوڵەتێكی فیدراڵی بمێنێ، مەبدەئی هەر كەس لەماڵی خۆی و پچڕانی مووی معاویەی پەیوەندیی نێوان كورد و بەغدا كارێكی نەكردەیە.
بۆیە هەردوولا پێویستیان بە رێگاچارەیەكە تاكو بتوانن بەیەكەوە بژین و كار بكەن. ئەوەندەی پەیوەندی بەكوردەوە هەیە، تا ئەم ساتەوەختەش لەغیابی پێداویستییەكانی جیابوونەوە و سەربەخۆیی، كە بریتین لەژێرخانی ئابووریی پتەو، هێزی پێشمەرگەی نیشتمانیی بەهێز، دامەزراوەی نیشتیمانی، ئەمنی خۆراك، هەلومەرجی ناوچەیی و نێودەوڵەتیی یارمەتیدەر، هۆشیاری نەتەوەیی و ئامادەیی هاووڵاتیان بۆ هەموو جۆرە پێشهاتێك وا چاكتر و گونجاوترە كە كورد لەگەڵ كاربەدەستانی بەغدا بگاتە رێككەوتن.
چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەولێر و بەغدا تەنیا بەدیدار و گفتوگۆ نابێت، بەڵكو بەدانوستاندن دەكرێت. واتە شتێك دەدەیتە بەرامبەرەكەت و لەبەرامبەردا شتێك وەردەگریت. گرنگترین دەسكەوتیش بۆ كورد گێڕانەوەی كەركووك و ناوچە كوردستانییە دابڕاوەكانە.
دەكرێ بۆ گێڕانەوەی كەركووك و ناوچە دابڕاوەكان شتێك بدەینە دەسەڵاتدارانی عەرەبی شیعە و سوننە لە بەغدا تاكو ئەوان بتوانن بەخەڵكی خۆیانی بفرۆشنەوە. بەواتایەكی دیكە لەبەرامبەر بەڕەسمی وەرگرتنەوەی بەشێكی گرنگی خاكی كوردستان دەبێ لەشتێكی دیكە تەنازول بكەین كە ئەویش نەوتە.
بۆ یەكلاكردنەوەی چارەنووسی كەركووك و ناوچە كوردستانییە دابڕاوەكانی دیكە دەبێ لەگەڵ بەغدا رێكبكەوین. با راستەوخۆ داوای گێڕانەوەی كەركووك و ناوچە كوردستانییە دابڕاوەكان بكەین و لەبەرامبەردا دان بەوەدا بنێین كە نەوتی كەركووك و ناوچە كوردستانییەكان وەك هەموو نەوتی عێراق موڵكی كورد و عەرەب و هەموو پێكهاتەكانی دیكەی عێراقە و داهاتەكەی لەلایەن حكومەتی عێراقەوە بەپێی دەستوور بەسەر هاووڵاتیان و ناوچە جیاجیاكانی عێراق دابەش دەكرێت.
بەمەش كورد خاكی دەستدەكەوێ و بەغداش داهاتی هەموو عێراق. گەر ئەوە نەكرێ ئەوا مەسەلەی كەركووك و ناوچە كوردستانییەكانی دیكە هەمیشە وەك پشكۆی ژێر خۆڵەمێش دەمێننەوەو لە ئەگەری هەموو رووداو و پێشهاتێك دەبنە مایەی قەیران و ناكۆكی و بیانووی توندڕەوی و دەستێوەردانی دەرەكی.
لەكۆتاییدا دەبێ بگوترێ كە پێویستە شانبەشانی ئەو دانوستاندنە، لە دەستووری هەرێمی كوردستاندا مافەكانی عەرەب و توركمان و كلدۆئاشووری بسەلمێنرێ و رێوشوێنی ئەوتۆ بگیرێتەبەر كە هەموو ئەوانە هەستی هاووڵاتیبوونی هەرێمی كوردستانیان لەلا بچەسپێ و بەشداریی كاریگەر بكەن لە بەڕێوەبردنی دامودەزگاكانی هەرێمی كوردستان و دڵنیا بن لەوەی كە خەڵكی كوردستان پارێزەر و بەرگریكاری ماف و داواكارییەكانیانن نەك بەپێچەوانەوە.
26/11/2014
