دەیڤد رۆمانۆ
بەڵام، حوكمڕانیی چەند ساڵی رابردووی ئاكەپە، بەتایبەت لەپاش دوورخستنەوەی دەسەڵاتی سوپا لە حوكمڕانیی توركیا بەیەكجاری، ئەو مۆدێرنبوونەوەی جارانی ئاكەپەی گۆڕی. سەركردەكانی ئاكەپە دەستیان كرد بە قسەی نەگونجاو لەسەر هەموو شتێك هەر لە دەستێوەردان لە ژیانی رۆژانەی خەڵكی توركیا، تاوەكو شەرعیەتی حكومەتەكانی ناوچەكە. حكومەتی ئەنقەرە بەرەو تاكڕەوی هەنگاوی نا، ئەمە جگە لە بەخشینی گرێبەستی بازرگانی تەنها بەو كەسانەی لە بازنەی دەسەڵاتەوە نزیك بوون و دژایەتی ئەوانەی نزیك نەبوون لە بازنەی دەسەڵات. هەرچەندە دەستپێكردنی خۆپیشاندانەكانی پاركی گەزی لەدژی ئەو پلانە تاك لایەنە بوو بۆ لەناوبردنی دوا پاركی سەوز و مۆدێرنی ئیستانبوڵ (كە گومانم نییە ئەو گرێبەستە درابووە ئەو كەسانەی لە حكومەتەوە نزیكن)، بەڵام خۆپیشاندانەكان تەشەنەی كرد بۆ ناوچەكانی دیكە بەهۆی هەنگاونانی حكومەت بەرەو نامۆدێرنێتی. كاتێك كەیسی گەندەڵییەكان بوونە هەڕەشە لەسەر دەسەڵاتی وەزیرە چاوچنۆكەكان، وەڵامی حكومەت بریتی بوو لە لەسەركارلابردنی لێكۆڵەرانی ئەو كەیسانە و تێپەڕاندنی یاسای نوێ بۆ رێگریكردن لەهەر لێكۆڵینەوەیەك لە كاروبارەكانی حكومەت. ئەو كەناڵە میدیاییانەی رەخنەیان لەو رەفتارەی حكومەت گرت كێشە و ئاستەنگی زۆریان بۆ دروستكرا.
لەئەنجامی ئەو سیاسەتانە، ئێستا كۆمەڵگەی توركی بوون بە دوو بەشەوە، ئەمە جگە لە سەرهەڵدانەوەی توندوتیژی لە وڵات. توركیا وادەردەكەوێت كە لە ناوچەكەدا هاوڕێی نەمابێت. تەنانەت هاوپەیمانەكانیشی لە پەیمانی ناتۆ نیگەرانن لە پەیوەندییەكانیان لەگەڵ توركیا. گەشەی ئابووری روو لەخاوبوونەوە دەكات، چونكە وەبەرهێنەران بێزاربوون لە گوتاری ئاكەپە و لێدانەوەی قەوانی پیلانی نهێنی و دەرەكی هەركاتێك ناسەقامگیری لە وڵات سەرهەڵدەدات. ئەمڕۆ هیچ كەسێك لە دەرەوەی بازنەی دەسەڵاتی ئاكەپە باس لە توركیا ناكات وەك مۆدێلێك بۆ وڵاتانی ناوچەكە. یەكێك لە راوێژكارە باڵاكانی ئەردۆغان زۆر بە بێ باكییەوە گوتی تا ساڵی 2023 توركیا دەبێتە زلهێزێك شانبەشانی ئەمریكا و چین، ئەمە لەكاتێكدایە كە زۆر كەس لەوبڕوایەدان پێشكەوتنەكانی دەیەی رابردووی توركیا لە داڕماندایە.
نموونەی ئەم دواییەی عێراق باشتر بابەتەكە روون دەكاتەوە. نووری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق لە ویلایەتی یەكەمی دەسەڵاتیدا دەستكەوت و سەركەوتنی باشی هەبوو. لەژێر فشاری بەردەوامی ئەمریكییەكان، مالیكی كورد و سوننە و هێزە شیعییەكانی دیكەی لەدەسەڵات بەشدار كرد. چالاكیی چەكداری و تیرۆریستی لەساڵی 2010 دا بەشێوەیەكی بەرچاو كەمبووەوە. هەركە ئەمریكییەكان لە عێراق كشانەوە، مالیكی داناییەكەی جارانی لەدەستدا. هەوڵیدا كورد لەدەسەڵات دووربخاتەوە و دەستیكرد بە پاوانكردنی هەموو دەسەڵاتەكان. ئینجا دەستی دایە سەركوتكردنی سوننەكان و دەستگیركردنی بەرپرسە سیاسییە باڵاكانیان و سەركوتكردنی خۆپێشاندانی پارێزگا سوننیەكان. ئەم هەنگاوانە رێخۆشكەر بوون بۆ گەڕانەوەی ئیسلامییە توندڕەوەكان كە ئێستا بە داعش ناسراون.
بەپێچەوانەوە، سەركردەكانی كورد بە وریاییەوە خواست و مەبەستەكانیان پێكەوە رێكخستووە. لە كوردستان پارتی و یەكێتی لەسەر دابەشكردنی دەسەڵات لە حكومەتێكی یەكگرتوودا رێكەوتوون، پاشان كارئاسانییان بۆ پارتە ئیسلامییەكان و بزووتنەوەی گۆڕان كرد لە دەسەڵاتدا بەشدار بن.
چەندین ساڵە، بەرپرسانی هەولێر فشارەكانی توركیا رەتدەكەنەوە كە داوای دەكرد لەدژی پەكەكە شەڕبكەن، سەرەڕای ناكۆكییەكانیشیان لەگەڵ ئەو پارتە كوردییە. هەروەها هەولێر سیاسەتێكی دەرەكی مۆدێرنی گرتووەتە بەر لە دڵنیاكردنەوە و بەڵێندان بەوەی هیچ كێشەیەك بۆ دراوسێكانی دروست ناكات. كورد رازیبوون لە چوارچێوەی عێراقدا بمێننەوە و داهاتی نەوتەكەیان لەگەڵ باقی بەشەكانی دیكەی وڵات دابەش بكەن، بەڵام نەیانویستووە سازش لەسەر مافە دەستوورییەكانیان بكەن (وەك رێكخستنی سەرچاوەكانی نەوت لەلایەن خۆیانەوە). لەبەشەكانی دیكەی كوردستانی گەورە، بزووتنەوە كوردییەكان پەنا بۆ گفتوگۆی ئاشتی دەبەن و هەوڵی دەستەبەركردنی مافەكانیان لە چوارچێوەی ئەو وڵاتانە دەدەن. داواكانیان زیاد ناكەن وەك ئەوەی دەبینرێ گرووپە ئۆپۆزسیۆنەكانی ناوچەكە دەیكەن.
rudaw
21/11/2014
