عومەر شایان
رۆژی چوارشەممە 5 ی تشرینی دووەمی 2014، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان و بەرهەم ساڵح، سەركردەی دیاری یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان و سەرۆكی پێشووی حكومەتی هەرێمی كوردستان، لە پانێڵی رۆژی دووەمی دیداری مێری بۆ ئاشتەوایی كە ئینستیتیوتی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بۆ توێژینەوە لە هەولێر سازیكردووە و تایبەتە بە گۆڕانكارییەكانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، تێڕوانینی جیاوازیان بۆ پرسی سەربەخۆیی كوردستان هەبوو. بەرهەم ساڵح لەدوای گوتارەكەی باسی سەربەخۆیی كوردستان و دەوڵەتی كوردی كرد و پێیوابوو سەربەخۆیی كورد مافێكی رەوایە و ئاواتی هەر كوردێك گەیشتن بە دەوڵەتی سەربەخۆی كوردییە. بەرهەم گوتی:" كاتێك گفتوگۆ لەسەر دەوڵەتی كوردی دەكەین دوور لە دروشم و دوور لە موزایەدات كەس نییە لە كەسێكی دیكە زۆتر دەوڵەتی كوردی بوێت، لەوانەیە گفتوگۆكان لەسەر ئەوە بن ئایا لەم هەلومەرجەی ئێستای رۆژهەڵاتی نێوەڕاست چی باشە بیكەین".
هەروەها گوتی:"بەڕای من پرسیارێكی زۆر گەورەتریش ئەوەیە، ئەگەر كوردستان بەڕاست ببێت بە دەوڵەت، چۆن ببین بە دەوڵەت و نەخشەڕێگای دەوڵەت چییە؟ هەر راگەیاندنێكە؟ یا خوود كۆمەڵێك كەرەستەی دەوێت، من بە دڵنیاییەوە دەڵێم كە بەم كەرەستەی ئێستاوە نابین بە دەوڵەت، دوو هێزی پیشمەرگە! دوای 22 ساڵ لە حوكمڕانی خۆبەخۆی خەڵكی كوردستان، لەگەڵ هەموو جوامێری و ئازایی و لەخۆبوردەیی هێزی پێشمەرگە، تاوەكو ئێستا نەمانتوانیوە هێزی پێشمەرگەی یەكگرتوومان هەبێت كە بنەمای دەوڵەتی سەربەخۆ هێزی چەكداری یەكگرتوو و هێزی ئاسایشی یەكگرتوو و حكومەتی یەكگرتووە".
لەبارەی گرنگیدان بە كەرتی نەوت و فرۆشتنی نەوت لەلایەنی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە، بەرهەم ساڵح گوتی:" ئێمە دەسكەوتی باشمان هەبووە لە بەهێزكردنی ژێرخانی خۆمان بەتایبەت لە بواری نەوتدا كە پەرەمان پێداوە، ئەوە دەسكەوتێكە بە كەمی وەرنەگرین، بەڵام لەهەمانكاتدا لەبیرمان نەچێت كە ئێمە ئێستا لە كوردستان ئابوورییەكی پشتبەستوو بە یەك داهاتمان هەیە، ئەوە بارگرانییە كە لەسەر حكومەت هەیە و ئەو ئاماژە ئابووریانەی ئێستای كوردستان كێشەیەكی زۆر گەورەن كە ئێمە بتوانین لەو هەلومەرجانەدا خۆمان سەربەخۆ بكەین، بۆیە دەوڵەتی سەربەخۆ، هێزی پێشمەرگە، ئاسایش، حكومەتی یەكگرتوو و ئابوورییەكی بەهێزی دەوێت".
سەبارەت بە بەغداش سەرۆكی پێشووی حكومەتی هەرێمی كوردستان گوتی:"بەغدا بۆ ئێمە گرنگە، پەیوەندی ئێمە بە تاران و ئەنقەرەوە زۆر گرنگە، بەڵام بۆ ئێمەی كوردی عێراق پێش تاران و ئەنقەرە بەغدا زۆر گرنگترە، ئەگەر لە بەغدا بمێنینەوە بەغدا بۆ ئێمە زۆر گرنگە و ئەگەریش دەوڵەتی سەربەخۆ رابگەیێنین لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەوڵەتی گرنگ كە پەیوەست بە بەرژەوەندییەكانی كوردەوە بێت و مافی سەربەخۆیی كوردیش بسەلمێنێت بەغدایە، چونكە عێراق كوردی تێدانامێنێت، بۆیە دراوسێیەكی باشمان دەوێت".
لە بەرامبەریشدا نێچیرڤان بارزانی لە دوای قسەكانی بەرهەم ساڵح تێڕوانینی خۆی بۆ پرسی سەربەخۆیی كوردستان و پەیوەندییەكانی هەرێمی كوردستان و بەغدا خستەڕوو و رایگەیاند:" من پشتگیری بەشی هەرەزۆری قسەكانی كاك بەرهەم دەكەم، بۆ گەییشتن بەو ئامانجە یەكەم شت دەبێت ناوماڵی خۆت رێكبخەی ، دەبێت رێكخراوەكانی بوون بە دەوڵەت دروستبكەین، بەڵام راستییەك هەیە، وەك پرەنسیپ پێموانییە كەس كێشەی لەسەر ئەوە بێت كە مافی خۆیەتی بڕیار لەسەر چارەنووسی خۆی بدات بە هەر جۆرێك بێت، بەڵام من پێچەوانەی ئەوە باس دەكەم".
هەروەها بارزانی گوتی:" تەنانەت ئێمە سبەینێ باسیش لەوە بكەین كە دەمانەوێت سەربەخۆیی رابگەیێنین یەكەم وڵات دەبێت لەگەڵ بەغدا قسە بكەین و قەناعەت بە بەغدا بكەین، راستییەك لەم عێراقەدا هەیە دەبێت هەموومان لێی تێبگەین ئەگەر خۆمان لەو راستییە گێل كرد ئێمە ناتوانین بەردەوام بین، ئەویش یەك خاڵە و ئەوەیە، لە وڵاتێك كە پێی دەڵێن عێراق ئینتیما بۆ وڵاتێك نییە و ئینتیما بۆ شیعە و سوننە و كورد هەیە كە ئەمە كێشەكەیە، ئینتیما بۆ پێگەیەك، نەخشەیەكی جوگرافی كە پێی بگوترێت عێراق نییە، ئەمە راستییە نە خەتای كوردە و نە ئێمەیش وەك كورد ئەو كارەمان كردووە، ئێمە هۆكاری لێكترازانی عێراق نین و ناشبین، ئەوەی كورد بۆ یەكگرتوویی عێراق كردوویەتی، پێكهاتەكانی دیكە نەیانكردووە".
سەبارەت بە جێبەجێنەكردنی دەستووریش سەرۆكی حكومەت گوتی:" لە دەستپێكردنی نووسینەوەی دەستووردا هەموو ئەو برادەرانە كە لەوێ بوون، هەرچەندە من ئەو شەڕەفەم نەبوو بەشداربم، بەڵام جەنابی سەرۆك تاڵەبانی، جەنابی سەرۆك مەسعود بارزانی، كاك نەوشیروان، برادەرانی یەكگرتوو و هەموو لایەنە سیاسییەكان پێكەوە بەشداربوون لە نووسینەوەی دەستووری عێراقدا. بەڵام كاتێك لە بەغدا ئاسایش تێكچوو داواكرا پێشمەرگە بۆ ئەوێ بنێرین و ئێمەش ناردمان بۆ ئەوەی ئاسایشی بەغدا دابین بكەن.
لە ساڵی 2003 تاوەكو ئێستا ئێمە چاوەڕێی ئەوەین مافی دەستووری وڵاتی ئێمە جێبەجێبكرێت ئەویش كە خۆی لە ماددەی 140 دەبینێتەوە، كێشە چییە؟ كێشە ئەوەیە كە ئێمە واتێدەگەین هەتا ئێستاش عەقڵیەت وایە لە مەنتیقی كێ بەهێزە و كێ لاوازە قسەدەكرێت، هەتا ئەم بۆچوونە لەسەر عێراق زاڵبێت ئەم وڵاتە یەك رۆژی خۆش بە خۆیەوە نابینێت".
لە درێژەی قسەكانیدا نێچیرڤان بارزانی دەپرسێت، "ئەوەی ئێمە داوای دەكەین چییە؟ ئێمە سیستەمێكی فیدراڵیمان 11 ساڵە لەم وڵاتە هەبووە، با سەیری ئەم 11 ساڵە بكەین بزانین لە چ شتێكدا ئێمە سەركەوتوو بووین، مامەڵەكردنی بەغدا لەگەڵ هەرێمی كوردستان لەسەر سیستمێكی فیدراڵی بووە؟ بە هیچ شێوەیەك، بۆ دابەزینی فڕۆكەیەك یان فڕۆكەیەكی تایبەتی دەبێت بەغدا رەزامەندی لەسەر بدات ئەگینا بۆت نییە دابەزێت، كە ئەمە سادەترین شتە و ئەم نموونانە لە سادەترین نموونەكانن، بەڵام رەنگدانەوەی چۆنیەتی بیركردنەوەی خەڵكانێك كە ئەمڕۆ لە بەغدا حاكمن، كێشەی عێراق ئەمەیە، كێشەی خەڵكی كوردستان ئەوە نییە كە كورد داوای سەربەخۆیی دەكات یان نایكات، كورد داوای دەسەڵاتی زیاتری خۆبەڕێوەبەری دەكات، ئێمە دەزانین كە كێشەی ئێمە جوگرافیایە، لە ساڵی 1991 یشەوە سەلماندوومانە بە هەموو ئەو وڵاتانەی دەوروبەریشمان كە ئێمە فاكتەری سەقامگیری و ئاسایشین لە ناوچەكەدا نەك تێكدان، لە ناو دەوروبەری خۆمان كە كێشە زۆرە ئێمە فاكتەرێك بووین بۆ سەقامگیری، كەواتە پرسی سەربەخۆیی مافی خۆمانە و ئێمە نامانەوێت ئەو سەربەخۆییە بە توندوتیژی و شەڕكردن بەدەستبهێنین، دەمانەوێت بە لەیەكتر تێگەییشتن، دەمانەوێت لە یەك تێبگەین، دەمانەوێت لەگەڵ یەك دابنیشین، دەمانەوێت قسەبكەین، بۆ ئێمە ناتوانیین بەیەكەوە بژین، دەبێت چ فۆرمێك بدۆزینەوە بۆ پێكەوە ژیان لەم وڵاتەدا".
بە ئاماژەكردن بۆ شكستی سیستمی فیدراڵی لە عێراقدا، نێچیرڤان بارزانی لە كۆتایی گوتەكانیدا گوتی:" بە باوەڕی من پرسی فیدراڵی لەم وڵاتەدا شكستیهێناوە، ئەوە راستییەكە كە دەبێت ئێمە ئەوە لەبەرچاوبگرین، ئەی باشە ئەگەر فیدراڵیمان بۆ نەچەسپا دەبێت چی بكەین؟ چ مۆدێلێكی دیكە بدۆزینەوە؟ ئێمە لە هەرێمی كوردستان داوای دەسەڵاتی زیاتر دەكەین ، ئێمە داوای تێكدانی عێراق ناكەین، ئێمە داوای دابەشكردنی عێراق ناكەین، بۆ هەرێمی كوردستان یەكجار زۆر زەحمەتە كە لە دوای ساڵی 1991 و 2003 بگەڕێتەوە بۆ چوارگۆشەی یەكەم، ناكرێت، لەبەر ئەوە بەغدا دەبێت بە شێوەیەكی زۆر واقیعبینانە سەیری ئەوە بكات، بەغدا پێیوابێت كە كورد ناتوانێت نەوت بفرۆشێت، چۆن ناتوانێت، لە كۆبوونەوەیەك لە بەغدا بە د. ئاشتییان گوت فرۆشتنی نەوت تەماتە و خەیار نییە، ئەویش گوتی بە پێچەوانەوە زۆر ئاسانترە، چونكە دەبێت بزانی تەماتە و خەیارەكە ئۆرگانیكە یان ئۆرگانیك نییە، بەڵام نەوت نەوتە، ئێمە بۆ ناتوانین بیكەین، ئێمە خۆمانمان بەڕێوەبردووە و ئەزموونێكی سەركەوتووشمان هەبووە".
روداۆ/ عومەر شایان
6/11/2014
