دەیڤد رۆمانۆ
لەم هەفتەیەدا كۆڵۆمنووسی گاردیان، دەیڤد گرەیبەر لە وتارێكدا دۆخی كوردی سووریا و گەمارۆدانی كۆبانێ بە شەڕی ناوخۆی ئیسپانیا بەراورد دەكات: "لە شەڕی سووریادا ئەزموونێكی دیموكراتیك لەلایەن داعشەوە دەخرێتە ژێر پێ. ئەوەش كە جیهان بێ ئاگایە بۆخۆی سكانداڵێكە". هەروەكو چۆن شۆڕشگێڕانی ئیسپانی هێزی ژنانیان دروست كرد و سەربازی ژنیان ناردە بەرەكانی جەنگ، یەكینەكانی پاراستنی گەل (یەپەگە)ش هەمان كار دەكەن. ئێستا شەڕڤانانی یەپەگە بە چەكە سووكەكانیانەوە ماڵ بە ماڵ شەڕی فاشیستەكانی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام دەكەن. شەڕڤانانی یەپەگە شەڕ دەكەن بۆ ئەوەی خاكی خۆیان بپارێزن و حكومەتێكی دیموكراتیك بپارێزن- حكومەتێك كە نەك هەر تەنیا كوردی پاراستووە و بەهێزی كردوون، بەڵكو بووەتە پەناگە بۆ توركمان، كریستیان، عەرەب و كەمینەكانی دیكەش. پارتی یەكێتی دیموكراتی كە هێزەكانی یەپەگە بەڕێوەدەبات، هەروەكو شۆڕشگێڕە ئیسپانییەكان و زۆر شۆڕشی دیكەی دنیا فریشتە نین. ئەوان تۆمەتی ئەوەیان دەدرێتە پاڵ كە رێگە لە پارتی سیاسی دیكە دەگرن، واتە ئەو پارتانەی كە لەلایەن توركیا و ئەمریكا و كوردی عێراقەوە پشتگیری دەكرێن. ئەوان هەروەها پەیوەندی ئۆرگانیی بەهێزیان لەگەڵ پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) هەیە.
بەڵام كوردی سووریا هێرشیان نەكردووەتە سەر هیچ لایەنێك، جگە لەو ئیسلامیانەی كە دەیانەوێت خاكەكەیان داگیر بكەن. ئەوان تەنانەت داوای دەوڵەتی كوردی و جیابوونەوە لە سووریاش ناكەن. لەبری ئەوە حكومەتێكی لۆكاڵیان لە هەرسێ كانتۆنی كۆبانی و جزیرە و عفرین دروستكردووە. ئەو سێ كانتۆنە وەكو هەرێمێكی دیموكراتیك و لێبووردە لەناو گەردەلولی شەڕی ناوخۆی سووریادا دەركەوتووە. بەپێی یاساكانی پەیەدە خۆیان، هەموو بەڕێوەبەرایەتیەكان پێویستە بەرپرسی پیاو و ژنیان هەبێت و هەموو كەمینە ئاینییەكانی ناوچەكە لە بڕیارداندا بەشدار بكەن.
بەڵێ هەر لەوكاتەوە كە لە ساڵی 2012 دەسەڵاتی لۆكاڵییان دامەزراند، ئەمریكا و ئەوروپا و نزیكەی هەموو دەوڵەتە "پێشكەوتوو"ەكانی جیهان كوردی سووریایان پشتگوێ خستووە. گرەیبەر دەپرسێت: "ئەگەر لە جیهانی ئەمڕۆدا هاوشێوەیەكی فرانكۆ هەبێت، فرانكۆیەكی بە ساختە ئاینپەروەر و بكوژ جگە لە داعش دەبێ كێ بێت؟ ئەگەر هاوشێوەی موهێرێس لیبرێس (ژنانی ئازاد)ی ئیسپانیا هەبێت، دەبێت كێ بێت جگە لەو ژنە ئازایانەی كە لە سەنگەرەكانی بەرگریدان لە كۆبانی؟ ئایا جیهان و لە هەمووی خراپتر رەوتی چەپی نێودەوڵەتی، بێدەنگ دەبن و رێگە دەدەن مێژوو خۆی دووبارە بكاتەوە؟"
پێدەچێت زۆر كەس دووبارەبوونەوەی مێژوویان بوێت، بەپێی ئەو هەڵخەڵەتاندنە بێت كە كاربەدەستانی واشنتن و ئەنكەرە دەیانەوێت دەرخواردی ئێمەی بدەن، ئەوان دەڵێن چەك بە "چەكدارە میانڕەوەكانی سووریا" دەدەن. بەڵام زۆربەی ئەو میانڕەوانەی كە ئەوان چەكیان پێدەدەن شتێكی زۆر كەم لە داعش توندڕەوترن. بەڵام ئەگەر كوردە عەلمانییەكانی سووریا چەكیان بوێت، ئەوە واشنتن و ئەنكەرە پێیان دەڵێن دەبێت واز لە داواكاریی ئۆتۆنۆمی و حوكمی خۆجێیی و مافی كورد و كەمینەكانی دیكە بێنن. وازهێنان لەم داواكاریانە ئینجا دەیانكات بە میانڕەو بۆئەوەی بەشداری شەڕێك بن كە تێیدا دیكتاتۆریەتی عەلەوی عەرەبی بگۆڕن بۆ دیكتاتۆریەكی سوننی عەرەبی.
كاتێك كە ئەمریكا دەستیكرد بە هێرشە ئاسمانییەكانی لە سووریا، هەموو ئەو ناوچانەی كە داعشی تێدا بوو بۆردومانی دەكرد تەنیا لەو شوێنانەدا نەبێت كە گەمارۆی كوردی سووریایان دابوو. داعش بەبێ دوودڵی تانك و چەكەكانی كە لە عێراق دەستی بەسەردا گرتبوون لە دەوروبەری كۆبانی دەسووڕاندەوە، هەرچەندە ئەو تانك و هەمەرانە بە ئاسانی لەلایەن فڕۆكە رۆژئاواییەكانەوە دەكرێنە ئامانج. رۆژنامەنووسان لەودیوی سنوورەوە هەموو دیمەنەكەیان بە ڤیدیۆ گرتووە، تا ئەوكاتەی كە سەربازە توركەكان بە گازی فرمێسكڕێژ بڵاوەیان پێدەكەن. دواجار كە لەم هەفتەیەدا فڕۆكە ئەمریكیەكان لە دەوروبەری كۆبانی هێرشیان كردە سەر مۆڵگەكانی داعش، لە كاتێكدا كە ئیتر شارەكە وردە وردە دەكەوتە دەستی جیهادییەكان، بە خەڵكی دەگوترا كە توركیا داوای لە ئەمریكییەكان كردووە شتێك بكات بۆ ئەوەی هاوكاری ئەو شارە گەمارۆ دراوە بكات.
بەڵام زۆر پێدەچێت كە ئەمریكییەكان دواجار بڕیاریان دابێت شتێك بكەن پێچەوانەی حەزی توركیا بێت. لە كۆبانی داعش خەریكە سەركەوتنێكی گەورە تۆمار بكات، ئەمەش بۆ هەڵمەتەكەی ئۆباما باش نییە. رەنگە بە توركیایان گوتبێت وا خۆمان دەردەخەین كە پرسمان پێكردبن. چونكە ئەگەر توركیا بەڕاستی ویستبێتی لە داعش بدرێت لە دەوروبەری كۆبانی، ئەوا خۆی دەیتوانی لە داعش بدات، خۆ داعش تەنیا چەند سەد مەترێك لە سنوورەكانیەوە دوورە. هەر چەند گوللە تۆپێك كاریگەرییەكی بێ وێنەی دەبوو. یان هیچ نەبێت ئەنكەرە دەیتوانی رێگە بە هێزەكانی پێشمەرگە بدات بە خاكی توركیادا بچنە هاوكاری كۆبانی، هەروەكو چۆن پەیەدە هاوكاری كرد لە عێراق. بژارەی زۆر باشتر لەبەردەستدا هەن بۆ هاوكاریكردنی كۆبانی، وەكو لەوەی كە شارەكە بە گەمارۆدراوی بمێنێتەوە یان هێزی زەمینیی توركیا بچێت بۆ دروستكردنی ناوچەی ئارام. ئەو ناوچە ئارامەی كە بۆ تێكدانی ئۆتۆنۆمی كوردی سووریا دەبێت زیاتر لە هەر شتێكی دیكە.
ئەنكەرە هێشتا هەر دەڵێت كە ئەو دژی داعشە، تەنانەت لە كاتێكدا كە داعش چەكدار لە توركیاوە دەهێنێت و نەوتە قاچاخەكەی بە خاكی توركیادا رەوانە دەكات، هەموو ساڵێك سەدان كورد دەخرێنە زیندانەوە لەبەر بە قاچاخ بردنی جگەرە لە سنوورە شاخاوییەكانی ئێران و عێراقەوە، بەڵام نابینین قاچاخچیەكی داعش لە سنووری تەختی نێوان سووریا و توركیادا بگیرێت. لەبری ئەوە توركیا رێگە لە ناردنی خواردن و خواردنەوە بۆ بەرگریكاران لە كۆبانی دەگرێت. لەهەمان كاتیشدا وا خۆی پێشان دەدات كە نایەوێت كۆبانی بكەوێتە دەست داعش.
مانگی ئاداری 2013 پەكەكە شەڕی خۆی لە دژی ئەنكەرە راگرت و دەستی بە گفتوگۆی ئاشتی كرد لەگەڵ توركیا. كەچی هەفتەی رابردوو سەرۆك ئەردۆغان گوتی بۆ توركیا تیرۆریستەكانی داعش و پەكەكە هەمان شتن. ئەگەر ئەوە راست بێت، كەوایە باشتروایە هاوكاری چەكدارە كوردەكان بكرێت نەك رێگەیان لێ بگیرێت، تا لە سنووری توركیا بچنە دەرەوە بۆ سووریا و پارێزگاری لە كۆبانی بكەن.
بەڵام كوردی سووریا هێرشیان نەكردووەتە سەر هیچ لایەنێك، جگە لەو ئیسلامیانەی كە دەیانەوێت خاكەكەیان داگیر بكەن. ئەوان تەنانەت داوای دەوڵەتی كوردی و جیابوونەوە لە سووریاش ناكەن. لەبری ئەوە حكومەتێكی لۆكاڵیان لە هەرسێ كانتۆنی كۆبانی و جزیرە و عفرین دروستكردووە. ئەو سێ كانتۆنە وەكو هەرێمێكی دیموكراتیك و لێبووردە لەناو گەردەلولی شەڕی ناوخۆی سووریادا دەركەوتووە. بەپێی یاساكانی پەیەدە خۆیان، هەموو بەڕێوەبەرایەتیەكان پێویستە بەرپرسی پیاو و ژنیان هەبێت و هەموو كەمینە ئاینییەكانی ناوچەكە لە بڕیارداندا بەشدار بكەن.
بەڵێ هەر لەوكاتەوە كە لە ساڵی 2012 دەسەڵاتی لۆكاڵییان دامەزراند، ئەمریكا و ئەوروپا و نزیكەی هەموو دەوڵەتە "پێشكەوتوو"ەكانی جیهان كوردی سووریایان پشتگوێ خستووە. گرەیبەر دەپرسێت: "ئەگەر لە جیهانی ئەمڕۆدا هاوشێوەیەكی فرانكۆ هەبێت، فرانكۆیەكی بە ساختە ئاینپەروەر و بكوژ جگە لە داعش دەبێ كێ بێت؟ ئەگەر هاوشێوەی موهێرێس لیبرێس (ژنانی ئازاد)ی ئیسپانیا هەبێت، دەبێت كێ بێت جگە لەو ژنە ئازایانەی كە لە سەنگەرەكانی بەرگریدان لە كۆبانی؟ ئایا جیهان و لە هەمووی خراپتر رەوتی چەپی نێودەوڵەتی، بێدەنگ دەبن و رێگە دەدەن مێژوو خۆی دووبارە بكاتەوە؟"
پێدەچێت زۆر كەس دووبارەبوونەوەی مێژوویان بوێت، بەپێی ئەو هەڵخەڵەتاندنە بێت كە كاربەدەستانی واشنتن و ئەنكەرە دەیانەوێت دەرخواردی ئێمەی بدەن، ئەوان دەڵێن چەك بە "چەكدارە میانڕەوەكانی سووریا" دەدەن. بەڵام زۆربەی ئەو میانڕەوانەی كە ئەوان چەكیان پێدەدەن شتێكی زۆر كەم لە داعش توندڕەوترن. بەڵام ئەگەر كوردە عەلمانییەكانی سووریا چەكیان بوێت، ئەوە واشنتن و ئەنكەرە پێیان دەڵێن دەبێت واز لە داواكاریی ئۆتۆنۆمی و حوكمی خۆجێیی و مافی كورد و كەمینەكانی دیكە بێنن. وازهێنان لەم داواكاریانە ئینجا دەیانكات بە میانڕەو بۆئەوەی بەشداری شەڕێك بن كە تێیدا دیكتاتۆریەتی عەلەوی عەرەبی بگۆڕن بۆ دیكتاتۆریەكی سوننی عەرەبی.
كاتێك كە ئەمریكا دەستیكرد بە هێرشە ئاسمانییەكانی لە سووریا، هەموو ئەو ناوچانەی كە داعشی تێدا بوو بۆردومانی دەكرد تەنیا لەو شوێنانەدا نەبێت كە گەمارۆی كوردی سووریایان دابوو. داعش بەبێ دوودڵی تانك و چەكەكانی كە لە عێراق دەستی بەسەردا گرتبوون لە دەوروبەری كۆبانی دەسووڕاندەوە، هەرچەندە ئەو تانك و هەمەرانە بە ئاسانی لەلایەن فڕۆكە رۆژئاواییەكانەوە دەكرێنە ئامانج. رۆژنامەنووسان لەودیوی سنوورەوە هەموو دیمەنەكەیان بە ڤیدیۆ گرتووە، تا ئەوكاتەی كە سەربازە توركەكان بە گازی فرمێسكڕێژ بڵاوەیان پێدەكەن. دواجار كە لەم هەفتەیەدا فڕۆكە ئەمریكیەكان لە دەوروبەری كۆبانی هێرشیان كردە سەر مۆڵگەكانی داعش، لە كاتێكدا كە ئیتر شارەكە وردە وردە دەكەوتە دەستی جیهادییەكان، بە خەڵكی دەگوترا كە توركیا داوای لە ئەمریكییەكان كردووە شتێك بكات بۆ ئەوەی هاوكاری ئەو شارە گەمارۆ دراوە بكات.
بەڵام زۆر پێدەچێت كە ئەمریكییەكان دواجار بڕیاریان دابێت شتێك بكەن پێچەوانەی حەزی توركیا بێت. لە كۆبانی داعش خەریكە سەركەوتنێكی گەورە تۆمار بكات، ئەمەش بۆ هەڵمەتەكەی ئۆباما باش نییە. رەنگە بە توركیایان گوتبێت وا خۆمان دەردەخەین كە پرسمان پێكردبن. چونكە ئەگەر توركیا بەڕاستی ویستبێتی لە داعش بدرێت لە دەوروبەری كۆبانی، ئەوا خۆی دەیتوانی لە داعش بدات، خۆ داعش تەنیا چەند سەد مەترێك لە سنوورەكانیەوە دوورە. هەر چەند گوللە تۆپێك كاریگەرییەكی بێ وێنەی دەبوو. یان هیچ نەبێت ئەنكەرە دەیتوانی رێگە بە هێزەكانی پێشمەرگە بدات بە خاكی توركیادا بچنە هاوكاری كۆبانی، هەروەكو چۆن پەیەدە هاوكاری كرد لە عێراق. بژارەی زۆر باشتر لەبەردەستدا هەن بۆ هاوكاریكردنی كۆبانی، وەكو لەوەی كە شارەكە بە گەمارۆدراوی بمێنێتەوە یان هێزی زەمینیی توركیا بچێت بۆ دروستكردنی ناوچەی ئارام. ئەو ناوچە ئارامەی كە بۆ تێكدانی ئۆتۆنۆمی كوردی سووریا دەبێت زیاتر لە هەر شتێكی دیكە.
ئەنكەرە هێشتا هەر دەڵێت كە ئەو دژی داعشە، تەنانەت لە كاتێكدا كە داعش چەكدار لە توركیاوە دەهێنێت و نەوتە قاچاخەكەی بە خاكی توركیادا رەوانە دەكات، هەموو ساڵێك سەدان كورد دەخرێنە زیندانەوە لەبەر بە قاچاخ بردنی جگەرە لە سنوورە شاخاوییەكانی ئێران و عێراقەوە، بەڵام نابینین قاچاخچیەكی داعش لە سنووری تەختی نێوان سووریا و توركیادا بگیرێت. لەبری ئەوە توركیا رێگە لە ناردنی خواردن و خواردنەوە بۆ بەرگریكاران لە كۆبانی دەگرێت. لەهەمان كاتیشدا وا خۆی پێشان دەدات كە نایەوێت كۆبانی بكەوێتە دەست داعش.
مانگی ئاداری 2013 پەكەكە شەڕی خۆی لە دژی ئەنكەرە راگرت و دەستی بە گفتوگۆی ئاشتی كرد لەگەڵ توركیا. كەچی هەفتەی رابردوو سەرۆك ئەردۆغان گوتی بۆ توركیا تیرۆریستەكانی داعش و پەكەكە هەمان شتن. ئەگەر ئەوە راست بێت، كەوایە باشتروایە هاوكاری چەكدارە كوردەكان بكرێت نەك رێگەیان لێ بگیرێت، تا لە سنووری توركیا بچنە دەرەوە بۆ سووریا و پارێزگاری لە كۆبانی بكەن.
15/10/2014
