عەبدولڕەحمان سدیق
ئەمڕۆ هەوڵێكی ئیقلیمیی و نێودەوڵەتی زۆر و لەئاستی باڵادا لەئاران، بۆ دۆزینەوەی رێگەچارەیەك بۆ قەیرانە نوێیەكەی عێراق، بەڵام بۆ ئێمە گرنگە كە بە "بیردۆزی پایسكلەكە" بچینە نێو هەر دانوستاندنێكی نوێوە، نابێت ئێمە لە شوێنەكەی جارانەوە دەست بەدانوستاندن بكەین، بەڵكو لە شوێنێكی تازەوە دەستپێدەكەین چونكە شتی تازە هاتووەتە گۆڕێ. دان مێریدۆر، جێگری پێشووی سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل لەبارەی سروشتی دانوستاندنەوە دەڵێت "دانوستاندن وەك سواربوونی پایسكل وایە، تاوەكو بڕوات تۆش بەردەوام دەبیت، بەڵام لە كوێ وەستا، تۆ دێیتە خوار. كاتێكیش دانوستاندن دەستپێدەكاتەوە نابێت لەو شوێنەوە دەستپێبكەیت كە لێی وەستای، بەڵكو سەر لەنوێ دەستپێدەكەیتەوە، چونكە لەو ماوەیەدا شتی نوێ هاتووەتە ئاراوە، هەروەك دووبارە لێخوڕینی پایسكلەكە سەرەتایەكی نوێی دەوێت تا دەگەیتەوە بەخێراییەكی نوێ".
د.رۆجەر فیشەر، خاوەنی كتێبی بەناوبانگی "گەیشتن بە بەڵێ" كە بەهاوبەشیی لەگەڵ ویلیام ئۆریی هاوكاری وانەبێژیدا لەزانكۆی هارڤارد نووسیویەتی و بە ڕێساكانی هارڤارد ناسراوە لە بواری دانوستاندندا، جەخت لەسەر 5 تەوەری سەرەكیی دەكاتەوە كە زۆرجار مشتومڕە توندەكان و موجادەلە ئاڵۆزەكان دەگەیەننە ئەنجامێك كە هەردوولا یان هەمووان پێی رازی دەبن.
ئەم رێسا پێنج تەوەرەییە لەدانوستاندنەكانی ئاشتیی نێوان میسر و ئیسرائیل لە كامپ دێڤید لەساڵی 1978دا سەركەوتووانە بەئەنجام گەیشت.
\
هەروەها سەركەوتنی بەدەستهێنا لەدانوستاندنی ئازادكردنی بارمتە گیراوەكانی ئەمریكا لە باڵیۆزخانەی وڵاتەكەیاندا لە تارانی پایتەختی ئێران لە سەرەتای شۆڕشی ئێراندا .
هەروەها لە دانوستاندنەكانی نێوان ئیكوادۆر و پیڕۆ و هەندێك لە وڵاتەكانی باشووری ئەمریكاشدا سەركەوتوو بووە. هەروەكو سەرۆكی ئیكوادۆر لەزانكۆی هارڤارد لەسیمینارێكدا ئاماژەی بۆ كردووە لە بارەی هونەری دانوستاندن و رازیكردندا.
كورتەی كتێبەكە پێماندەڵێت: لەئەنجامی بەریەككەوتنی زیاتری نێوان مرۆڤەكان، كۆمەڵگەكان، دەوڵەتەكان، ئێستا ژمارەی كێشەكان لەزیادبووندان، بۆیە پێویستە بەقەد ژمارەی كێشەكان رێگەچارە بدۆزینەوە.
ئەم پێنج تەوەرەی دانوستاندنی سەركەوتووی د. رۆجەر فیشەر بریتین لە:
یەكەم: پێویستە جیاوازیی بكرێت لەنێوان (كەسەكان) و (كەیسەكان)دا: واتە ئەوەی پێویستە لەدانوستاندندا رەچاو بكرێت ئەوەیە كە ئێمە بمانەوێت كەیسەكەی خۆمان چارەسەر بكەین، نەك كەیسەكە پشتگوێ بخەین و لەدژی كەسەكە دانوستاندن بكەین. جا با كەسەكە هەر كەسێك بێت، هەڵوێستیشمان بەرامبەری هەر چۆنێك بێت لە ئێستا و رابردوودا.
بەمانایەكی دی دەكرێت لەگەڵ كەسەكان نەرم بین و لەسەر كەیسەكان توند بین، نەك بەپێچەوانەوە لەگەڵ كەسەكان توند بین و، لەسەر كەیسەكان نەرم بین.
دووەم: نابێت خۆمان بەخاڵێكی لاوەكی كێشەكەوە ببەستینەوەو بیكەینە كێشە سەرەكییەكە، چونكە لەهەموو كێشەیەكی سەرەكیدا كۆمەڵێك كێشەی لاوەكی هەن، ئەگەر هەر لایەك لەدەوری كێشە لاوەكییەكەدا بخولێتەوە، ئەوسا چارەسەر بۆ كێشە لاوەكییەكان دەدۆزرێتەوە، نەك بۆ كێشە سەرەكییەكە.
سێیەم: پێویستە لەو رێگەچارانەی كە بۆ یەكدی پێشنیاز دەكەین، سوودەكانی ئەو رێگەچارانەش بۆ بەرامبەر باس بكەین هاوبەشی تێدا بێت، چونكە زۆر لەكێشەكانی ئەمڕۆ بریتین لەكەڵەكەبوونی كاردانەوەكانی دوێنێ بەرامبەر بە رووداوەكانی دوێنێ، بۆیە ئێمە لەدانوستاندنی نوێدا دەبێت رێگەچارەی نوێ بخەینەڕوو.
چوارەم: گرنگیی بەكارهێنانی پێوەرە بابەتییەكان و، نزیكبوونەوە لەئەسڵی (كەیسەكان) و، دووركەوتنەوە لە میزاجی (كەسەكان) لەپێناوی پاراستنی پێگەی كەسایەتییەكان.
پێنجەم: هەوڵدان بۆ ئامادەكردنی زیاد لە پلانێك نەك خۆبەستنەوە بەیەك ئەگەر، واتە پێویستە لەنێو هەر دانوستاندنێكدا ئەڵتەرناتیڤەكانمان ئامادە كردبێت، واتە بزانین لای كەمی ئەوەی پێی رازیی دەبین چین؟ ئەوەش بزانین كە لای زۆری ئەوەی هەوڵی بەدەستهێنانی دەدەین چین؟
جا بۆ ئەوەی ئەو دەستكەوتانەی لەسەر زەوی بەدەستمان هێناوە یان بەدەستی دێنین، لەسەر مێزی گفتوگۆ نەیدۆڕێنین، ئەمڕۆ گرنگە بزانین دیپلۆماسییەت و دانوستاندن و ئیدارەی قەیرانەكان زانست و پیشەو هونەرن و، میكانیزمی پسپۆڕانەی دەوێت بە زمانی سیاسەت ، لەزەمانی بەرژەوەندییەكان و لە زەمینەی ململانێكاندا.
*نووسەر و رۆژنامەنووس، یەكەم وەزیری ژینگەی عێراق لە دوای رووخانی رژێم.
7/7/2014
