دەیڤد رۆمانۆ
شەوی 9ی حوزەیران، جیهادییەكانی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام (داعش) دەستیان بەسەر مووسڵدا گرت. شوێنە سونییەكانی دیكەی وەكو رومادی و فەلوجەش هەر لە پار ساڵەوە لە كۆنترۆڵی بەغدا نەماون. بەڵام دەستبەسەرداگرتنی مووسڵ خاڵێكی نوێی نێو قەیرانەكەیە. رەنگە ئەم رووداوە قەناعەت بە بڕیاربەدەستانی واشنتن بهێنێت كە حكومەتی ناوەندی بەغدا زۆر لاوازە و لەگەڵ نوری مالیكی سەرۆك وەزیران هاوڕا دەبن كە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو قەیرانە پێویستی بە "هێزی ئیمێرجنسی"یە. هەروەكو لە چەند ساڵی رابردوودا و لە سیاسەتی ئەمریكادا دەركەوتووە، ئەم كێشەیەش شتەكان بەرەو خراپتر دەبات. چەندین ساڵە واشنتن پشتگیری لە "عێراقێكی یەكگرتوو" دەكات و هەوڵی دروستكردنی بەغدایەكی بەهێز دەدات لەبەرامبەر هەموو ئەگەرەكانی دیكەدا. هەرچەندە چەند جارێك لە ژێر لێوەوە رایانگەیاندووە كە نوری مالیكی پێویستە لایەنەكانی دیكە لە دەسەڵاتدا هاوبەش بكات، بەڵام لە راستیدا ئەمریكییەكان مالیكییان سەرپشك كردووە لەوەی چی دەكات. ئەمریكا پارە و چەك و مەشقی زۆری رەوانەی بەغدا كردووە. هەر لەم مانگەشدا یەكەم فڕۆكەی F16 ی رادەستی عێراق كرد و بڕیارە 35 فڕۆكەی دیكەش بە عێراق بفرۆشێت.
دیپلۆماتكارە ئەمریكییەكان لە مەسەلەی ناكۆكییەكانی كورد و بەغدا، یان لە ناكۆكیەكانی بەغدا و هەر لایەنێكی دیكە كە هەوڵی دەسەڵاتی لامەركەزی بدات، پشتگیری بەغدایان كردووە. ئەمریكییەكان هیچ پابەندبوونێكیان بە دەستووری عێراقەوە كە دەسەڵاتی سەرۆك وەزیران، سنووردار دەكات، پیشان نەداوە.
لە چەند ساڵی رابردوودا نوری مالیكی رێگری لە هەر هەوڵێك بۆ دروستبوونی هەرێمی دیكە لە عێراقدا كردووە، تا ئەو ئاستەی كە هێزە ئەمنییەكانی بنێرێت بۆ دەستگیركردنی ئەو سەركردە سوننییانەی دەیانویست مافی دەستووریی خۆیان لەو رووەوە پیادە بكەن، لە كاتی روودانی هەموو ئەمانەدا ئەمریكا ورتەی لێوە نەهات. كاتێك كە بەغدا ئەنجوومەنەكانی سەحوەی تێكەڵی سوپا نەكردەوە یان كاتێك كە بەغدا رێگەی بە سوننەكان نەدا خۆیان پارێزگاری ئەمنی لە ناوچەكانی خۆیان بكەن، (هەرچەندە دەستوور رێگەی ئەوە دەدات) ئەمریكا لە چەند پرتە و بۆڵەیەكی ژێر لێوەوە زیاتر هیچی نەوت. كاتێك كە بەغدا بودجەی هەرێمی كوردستانی بڕی، گوتەبێژەكەی واشنتن هەر نقەی لێوەنەهات.
ئێستا ئەمریكییەكان شۆك بوون. لە خۆیان دەپرسن چۆن چەند دانە جیهادییەكی بێ سەروبەری داعش بەسەر سوپای عێراقدا زاڵ بوون لە مووسڵ. "ئێمە چەك و پارە و مەشقی زۆرمان بۆ دابین كردبوون. ئێستا ئەوان ئامادە نین بەرپرسیارێتی خۆیان جێبەجێ بكەن". بڕیاربەدەستانی واشنتن پێویستە ئەو پرسیارەش لە خۆیان بكەن: چۆن هێزەكانی كوردی عێراق كە هیچ هاوكارییەكی ماددی و سەربازی وەرناگرن، توانییان بەرامبەر بە جیهادییەكان بوەستنەوە و هەرێمەكەی خۆیان بپارێزن.
بە بۆچوونی من وەڵامەكە لە حوكمڕانیدایە. سەربازانی كورد هەستدەكەن كە حكومەتەكەیان نوێنەری ئەوانە و ئامادەن شەڕ بۆ حكومەت و خاكەكەیان بكەن. بە پێچەوانەوە، سوپای عێراقی شیعی ناوچە سوننییەكان شارەزا نین و ناشیانەوێت لەوێ بن، بە هیچ شێوەیەك نایانەوێ ژیانی خۆیانی لەسەر دابنێن. سەربازە سوننەكان وا هەست ناكەن حكومەت حكومەتی خۆیانە. ئەوان دەبینن كە شار و گەڕەكەكانیان لەلایەن مالیكی و سیاسەتمەدارە دوورەكانیانەوە، دەرگایان بەسەردا داخراوە. عەرەبە سوننەكان رووبەڕووی چەوساندنەوەی جددی بوونەتەوە لە چەند ساڵی رابردوودا.
خۆپیشاندانە ئاشتیخوازانەكانیان بە زەبری هێز لەلایەن مالیكییەوە كپ كراوەتەوە و سەركردە هەڵبژێردراوەكانیشیان پەراوێز خراون و یەك لە دوای یەك راوكراون.
رێگەدان بە لامەركەزی كە دەستوور رێگەی پێداوە و رێگەدان بە دروستبوونی هەرێمی نوێ، دەكرا رێگەی لەم بارودۆخەی ئێستا بگرتبایە. ئەمە جگە لە هەرێمی كوردستان لە هیچ شوێنێكی دیكەدا نەبووە و تەنانەت لە هەرێمی كوردستانیش ئەو دۆخە كەوتە بەر هێرش و فشاری مالیكی (ئەمریكاش مێش میوانی نەبوو).
هەڵە تێگەیشتنی ئەمریكا لە بارودۆخی عێراق هێندە كارەستبارە كە هەق وایە ئەو كەسەی بەرپرسە لە بڕیارەكانی واشنتن بەرامبەر عێراق بگوازرێتەوە بۆ بەشی فیجی و مۆریتانیا. ویستی جیابوونەوە لە عێراق لای كورد هەرگیز هەڕەشەی سەر عێراق نەبووە، بەڵكو هەڕەشەی جددی بۆ سەر عێراق ئەو تاكڕەوییە تازە دروستبووەی بەغدا و ئەو پەرچەكردارەیە كە خەڵكانی پەراوێزخراو دەیانبێت. لەبری ئەوەی ئەوەندە "خەمی یەكپارچەیی عێراق" یان بێت، ئەمریكا باشتر بوو تۆزێك خەمی دەستووری عێراق و لامەركەزییەكەی بووایە.
حكومەتی هەرێمی كوردستان بەردەوام دەبێت لە پارێزگاریكردن لە هەرێمەكەی. ئەگەر كورد هۆشیاربن یەك بەرد لەسەر بەرد دانانێن بۆ بەغدا و ئەمریكا لە ئەگەرێكدا نەبێت كە داواكارییەكانیان جێبەجێ بكرێت. داواكارییەكانی كوردیش پێدەچێت لەمانەدا خۆی ببینێتەوە: هەڵگرتنی گەمارۆی بودجە لەسەر هەرێمی كوردستان، ناردنی مووچە و چەك بۆ پێشمەرگە، دانپێدانانی مافی نەوت و گازی كوردستان، دروستكردنی حكومەتی نوێ بەبێ نوری مالیكی. كاتێك كە ئەمریكا و بەغدا خەریكی قووتدانی ئەم داواكارییانە دەبن، رەنگە بیر لەو بەڵێنانەش بكەنەوە كە 10 ساڵ پێش ئێستا بە كوردیان دابوو دەربارەی ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان- پێش ئەوەی كە كورد ناچار بكەن بەو شێوەیەی ئێستا چارەنووسی ئەو ناوچانە یەكلایی بكاتەوە.
20/6/2014
