دەیڤد رۆمانۆ
لەساڵی 2003وە زۆربەی ئەو كەسانەی كە لە نزیكەوە چاودێریی بارودۆخی عێراق دەكەین، دەزانین كە هەڕەشەی ریفراندۆم بۆ سەربەخۆیی یەكێكە لە كارتەكانی نێو دەستی كورد. هەر هەنگاوێكی جددی بۆ سەربەخۆیی و دروستكردنی دەوڵەتێكی كوردی، پێویستە لە دوای ریفراندۆمێكی لەوجۆرە بێت، بۆ ئەوەی شەرعیەت بە پرۆژەكە ببەخشێت لە ناوخۆ و دەرەوەدا. تەنانەت فڕێدانی ئەم كارتە بۆ سەر مێزەكانیش مەترسی خۆی هەیە، هەر لەبەرئەوەیە كە سەركردایەتی كورد لە هەولێر لە 10 ساڵی رابردوودا بە وریاییەوە مامەڵەیان لەگەڵ ئەم كارتەدا كردووە. ئەنجامدانی ریفراندۆم لەسەر سەربەخۆیی كۆمەڵە هێزێك بەخەبەر دەهێنێتەوە كە كۆنترۆڵكردن و راگرتنیان ئەستەم دەبێت. من گومانم نییە لەوەی كە زۆرینەی كوردی هەرێمی كوردستان دەنگ بە سەربەخۆیی دەدەن و شایەنی سەربەخۆیین، ئەگەر سەربەخۆییش رابگەیەنن كوردی وڵاتانی دراوسێ پشتگیرییان دەكەن. بەڵام كاتێك كە ئەم هەستانە دەجوڵێنرێن، دامركاندنەوەیان دواتر ئاسان نابێت. لەبەرئەوە هەرچەندە سەركردایەتی كورد رەنگە بیانەوێت یاری بە كارتی ریفراندۆم بكەن بۆ ئەوەی لە گفتوگۆكانیاندا لەگەڵ بەغدا بەهێزتر ببن، بەڵام رەنگە بكەونە دۆخێكەوە كە گەڕانەوە لێی ئەستەم بێت، بە تایبەتی ئەگەر كارتی ریفراندۆم بە راستی دابەزێننە سەر مێزەكە.
هەرچەندە ئەوەی كە لە سەرەوە ئاماژەم پێكرد رەنگە هەر ئەو شتە بێت كە زۆر كورد خۆزگە بە بینینی دەخوازن، بەڵام هەندێك هۆكاری ستراتیژی هەن كە ئاماژە بەوە دەكەن پێویستە كورد خۆی لە بەكارهێنانی ئەو كارتە بەدووربگرێت.
هەرێمی كوردستانی بە خاك دەورەگیراو، هەر هیچ نەبێت پێویستی بە یەكێك لە دراوسێكانیەتی بۆ ئەوەی لە هەوڵێكی لەوجۆرە پشتگیریی لێ بكات. هەرچەندە پەیوەندییەكان لەگەڵ توركیادا گەشەی بەرچاویان بەخۆیانەوە بینیوە، بەڵام هێشتا بەپێی پێویست گەشەیان نەكردووە.
هەرچەندە توركیا تەنها هاوڕێ نییە، بەڵام ئێرانیش ئەستەمە وەكو ئەڵتەرناتیڤێك تەماشا بكرێت و سووریاش وا بۆخۆی لەو شەڕە ناوخۆییەوە ئاڵاوە. وڵاتە دوورەكانی دیكەش دەبێت رازی بكرێن تا پشتگیری و دانپێدانان دەربڕن. هەرچەندە لەوانەیە ئەمریكا و وڵاتە ئەوروپیەكان ناچاربن بە پشتگیریكردنی كورد سەرەڕای بۆچوونە فەرمییەكانی ئێستایان، بەڵام ئەگەرێكی لەوشێوەیە زۆر جێگەی گومانە.
لەم ناوەندەدا ئیسرائیل و كەنەداش بە بیری مرۆڤدا دێن كە پشتیوان بن. ئیسرائیل لەبەر سۆزی بۆ كورد و بەرژەوەندییە ستراتیژییە هاوبەشەكانی و كەنەداش لەبەر ئەو سیاسەتە دەرەكیەی كە سیاسەتێكی سەربەخۆ و بە پرەنسیپە و حكومەتەكەی سەرۆك وەزیران ستێفن هارپەر بە دوای ئەو سیاسەتە دەكەوێت. ئەمە سەرەڕای ئەو راستییەی كە كەنەدا تا ئێستا بۆخۆی دوو ریفراندۆمی بۆ هەرێمی كوبێكی خۆی ئەنجامداوە.
هەروەها كێشەی ناوچە ناكۆكی لەسەرەكانیش دەبێت حیسابی بۆ بكرێت. ئایا هەموو دانیشتووانی ئەو ناوچانە لە ریفراندۆمێكی لەوجۆرەدا دەنگ دەدەن، یان لە ریفراندۆمی خۆیاندا دەنگ دەدەن؟ لەسەر چ بنەمایەكی یاسایی و پراكتیكی ئەم دانیشتووانە دەنگ دەدەن؟ هەرچەندە بەغدا رەنگە رازی بێت هەرێمی كوردستان بەڕێگەی خۆیدا بڕوات و جیابێتەوە، بە تایبەتی كە ئێستا لە شوێنی دیكەی وەكو فەللوجە سەرقاڵە. بەڵام رێگەدان بە جیابوونەوەی كوردستان یان بوون بە كۆنفیدراسیۆن بە كەركووك و ناوچە دابڕاوەكانی دیكەوە، ئەوە چیرۆكێكی دیكەیە. لە سیناریۆیەكی لەم جۆرەدا، ئەگەری شەڕی سوپایی نێوان هەولێر و بەغدا زۆر زیاترە.
دەنگەكانی هەڵبژاردنەكانی عێراق ئێستا ئاشكراكراون و هاوپەیمانیەكەی سەرۆك وەزیران نوری مالیكی زۆر لە دەنگەكانی بردووەتەوە و نزیكەی 92 كورسی پەرلەمانی مسۆگەر كردووە. چەندین گرووپی سیاسی، لە نێویشیاندا پارتە كوردییەكان (بە 62 كورسییەوە)و زۆرینەی سوننەكان و زۆر لە شیعەكانیش وا دیاردەكەون كە زۆر سوورن لەسەرئەوەی رێگە لە سەرۆك وەزیر نوری مالیكی بگرن جارێكی دیكە جڵەوی حوكمڕانی بگرێتەوە دەست. لە هەمانكاتیشدا، هاوپەیمانیەكەی مالیكی سوورە لەسەرئەوەی كە ئامادە نین جگە لە مالیكی هیچ كەسێكی دیكە بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران دەستنیشان بكەن. هیچ كەس توانای مالیكی بە كەم نازانێت لەوەی كە بە شێوەیەكی سەركەوتووانە بەنێو مانۆڕی سیاسی عێراقی و هاوپەیمانییە سیاسیەكاندا دەرباز بێت.
لەبەرئەوە پێویستە ریسكەكانی بەرزكردنەوەی كارتی ریفراندۆم لەبەرامبەر ریسكی ویلایەتی سێیەمی مالیكی هەڵبسەنگێندرێت. لە كاتێكدا دوای هەڵبژاردنەكانی مانگی رابردوو مالیكی خواستی خۆی بۆ رێككەوتن لەگەڵ كورد نیشاندا. هەموو كەس دەزانێت مالیكی چۆن دەستوور پێناسە دەكات و چۆن لە كاتی بەرژەوەندیی خۆیدا بە تەواوی دەستوور پێشێل دەكات. لەبەرئەوە، سەیر نییە ئەگەر سەرۆكی كوردستان مەسعود بارزانی دواجار دەست بۆ كارتە شاراوەكە درێژ بكات:
"هەموو ئەگەرەكان كراوەن" بارزانی ئەمەی بە رۆیتەرز گوت و هەروەها گوتی كە دۆخی ئێستای عێراق بەم شێوەیە ناكرێت بەردەوام بێت، "كاتی بڕیاری كۆتایی هاتووە. ئێمە 10 ساڵی دیكە چاوەڕێ ناكەین بۆ ئەوەی هەمان شت ببینینەوە. ئەگەر بایكۆتی پرۆسەكە بكەین، بایكۆتی هەموو شتێك دەكەین".
هەرچەندە ئەوەی كە لە سەرەوە ئاماژەم پێكرد رەنگە هەر ئەو شتە بێت كە زۆر كورد خۆزگە بە بینینی دەخوازن، بەڵام هەندێك هۆكاری ستراتیژی هەن كە ئاماژە بەوە دەكەن پێویستە كورد خۆی لە بەكارهێنانی ئەو كارتە بەدووربگرێت.
هەرێمی كوردستانی بە خاك دەورەگیراو، هەر هیچ نەبێت پێویستی بە یەكێك لە دراوسێكانیەتی بۆ ئەوەی لە هەوڵێكی لەوجۆرە پشتگیریی لێ بكات. هەرچەندە پەیوەندییەكان لەگەڵ توركیادا گەشەی بەرچاویان بەخۆیانەوە بینیوە، بەڵام هێشتا بەپێی پێویست گەشەیان نەكردووە.
هەرچەندە توركیا تەنها هاوڕێ نییە، بەڵام ئێرانیش ئەستەمە وەكو ئەڵتەرناتیڤێك تەماشا بكرێت و سووریاش وا بۆخۆی لەو شەڕە ناوخۆییەوە ئاڵاوە. وڵاتە دوورەكانی دیكەش دەبێت رازی بكرێن تا پشتگیری و دانپێدانان دەربڕن. هەرچەندە لەوانەیە ئەمریكا و وڵاتە ئەوروپیەكان ناچاربن بە پشتگیریكردنی كورد سەرەڕای بۆچوونە فەرمییەكانی ئێستایان، بەڵام ئەگەرێكی لەوشێوەیە زۆر جێگەی گومانە.
لەم ناوەندەدا ئیسرائیل و كەنەداش بە بیری مرۆڤدا دێن كە پشتیوان بن. ئیسرائیل لەبەر سۆزی بۆ كورد و بەرژەوەندییە ستراتیژییە هاوبەشەكانی و كەنەداش لەبەر ئەو سیاسەتە دەرەكیەی كە سیاسەتێكی سەربەخۆ و بە پرەنسیپە و حكومەتەكەی سەرۆك وەزیران ستێفن هارپەر بە دوای ئەو سیاسەتە دەكەوێت. ئەمە سەرەڕای ئەو راستییەی كە كەنەدا تا ئێستا بۆخۆی دوو ریفراندۆمی بۆ هەرێمی كوبێكی خۆی ئەنجامداوە.
هەروەها كێشەی ناوچە ناكۆكی لەسەرەكانیش دەبێت حیسابی بۆ بكرێت. ئایا هەموو دانیشتووانی ئەو ناوچانە لە ریفراندۆمێكی لەوجۆرەدا دەنگ دەدەن، یان لە ریفراندۆمی خۆیاندا دەنگ دەدەن؟ لەسەر چ بنەمایەكی یاسایی و پراكتیكی ئەم دانیشتووانە دەنگ دەدەن؟ هەرچەندە بەغدا رەنگە رازی بێت هەرێمی كوردستان بەڕێگەی خۆیدا بڕوات و جیابێتەوە، بە تایبەتی كە ئێستا لە شوێنی دیكەی وەكو فەللوجە سەرقاڵە. بەڵام رێگەدان بە جیابوونەوەی كوردستان یان بوون بە كۆنفیدراسیۆن بە كەركووك و ناوچە دابڕاوەكانی دیكەوە، ئەوە چیرۆكێكی دیكەیە. لە سیناریۆیەكی لەم جۆرەدا، ئەگەری شەڕی سوپایی نێوان هەولێر و بەغدا زۆر زیاترە.
دەنگەكانی هەڵبژاردنەكانی عێراق ئێستا ئاشكراكراون و هاوپەیمانیەكەی سەرۆك وەزیران نوری مالیكی زۆر لە دەنگەكانی بردووەتەوە و نزیكەی 92 كورسی پەرلەمانی مسۆگەر كردووە. چەندین گرووپی سیاسی، لە نێویشیاندا پارتە كوردییەكان (بە 62 كورسییەوە)و زۆرینەی سوننەكان و زۆر لە شیعەكانیش وا دیاردەكەون كە زۆر سوورن لەسەرئەوەی رێگە لە سەرۆك وەزیر نوری مالیكی بگرن جارێكی دیكە جڵەوی حوكمڕانی بگرێتەوە دەست. لە هەمانكاتیشدا، هاوپەیمانیەكەی مالیكی سوورە لەسەرئەوەی كە ئامادە نین جگە لە مالیكی هیچ كەسێكی دیكە بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران دەستنیشان بكەن. هیچ كەس توانای مالیكی بە كەم نازانێت لەوەی كە بە شێوەیەكی سەركەوتووانە بەنێو مانۆڕی سیاسی عێراقی و هاوپەیمانییە سیاسیەكاندا دەرباز بێت.
لەبەرئەوە پێویستە ریسكەكانی بەرزكردنەوەی كارتی ریفراندۆم لەبەرامبەر ریسكی ویلایەتی سێیەمی مالیكی هەڵبسەنگێندرێت. لە كاتێكدا دوای هەڵبژاردنەكانی مانگی رابردوو مالیكی خواستی خۆی بۆ رێككەوتن لەگەڵ كورد نیشاندا. هەموو كەس دەزانێت مالیكی چۆن دەستوور پێناسە دەكات و چۆن لە كاتی بەرژەوەندیی خۆیدا بە تەواوی دەستوور پێشێل دەكات. لەبەرئەوە، سەیر نییە ئەگەر سەرۆكی كوردستان مەسعود بارزانی دواجار دەست بۆ كارتە شاراوەكە درێژ بكات:
"هەموو ئەگەرەكان كراوەن" بارزانی ئەمەی بە رۆیتەرز گوت و هەروەها گوتی كە دۆخی ئێستای عێراق بەم شێوەیە ناكرێت بەردەوام بێت، "كاتی بڕیاری كۆتایی هاتووە. ئێمە 10 ساڵی دیكە چاوەڕێ ناكەین بۆ ئەوەی هەمان شت ببینینەوە. ئەگەر بایكۆتی پرۆسەكە بكەین، بایكۆتی هەموو شتێك دەكەین".
31/5/2014
