ئۆرال چاڵشلار "پێناسه‌کردنی "دانوستانی ئاشتی" وه‌کوو ڕه‌وتێکی دوو لایه‌نه‌ی سیاسی، ته‌نیا له نێوان ده‌وڵه‌تی ڕه‌جه‌ب ته‌ییب ئه‌ردۆغان، سه‌رۆک وه‌زیرانی تورکیا و په‌که‌که و پارتی ئاشتی و دیموکراسی بۆ خۆی هه‌ڵه‌یه‌کی زه‌قه و ئه‌وه ڕاست نییه که له شرۆڤه و لێکدانه‌وه‌ی ئه‌م پێڤاژۆیه گرینگه، ده‌وری بنه‌ما کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان و چاوه‌ڕوانی و داخوازییه‌کانی خه‌ڵک، له به‌رچاو نه‌گیردرێت." ده‌وری کورد له هاوکێشه سیاسی و حزبییه‌کانی ئه‌مڕۆکه‌ی تورکیا حاشاهه‌ڵنه‌گره. کورد له ئێستادا له چه‌ندین به‌ره‌ی سیاسی و ڕێکخراوه‌یی جیاواز له تورکیا چالاکی ده‌نوێنن و له‌م ناوه‌شدا، دوو گرووپی سه‌ره‌کی واتا کورده‌کانی نێزیک له په‌که‌که و پارتی ئاشتی و دیموکراسی (BDP) و کورده‌کانی نێزیک له پارتی داد و گه‌شه‌پێدان AKP و ئه‌ردۆغان، هه‌ریه‌ک به جۆرێک کاریگه‌ری ده‌خه‌نه سه‌ر هاوکێشه و گۆڕانکارییه سیاسییه‌کانی تورکیا. ئۆرال چاڵشلار، نووسه‌ر و شرۆڤه‌وانی ناسراوی تورکیایه و یه‌کێکه له‌و ڕۆژنامه‌وانانه‌ی که به‌پێی هه‌ڵبژاردن و داوای ئه‌ردۆغان بووه به ئه‌ندام له گرووپی 63 که‌سی دانایانی ئاشتی له تورکیا. 
چاڵشلار، له‌م وتاره‌دا تیشک ده‌خاته سه‌ر لێکدانه‌وه‌ی گۆڕانکارییه سیاسییه‌کانی ئه‌م دواییانه‌ی تورکیا و ده‌وری کورد له گه‌شه‌ی سیاسی ئه‌م وڵاته تاوتوێ ده‌کات.
چاڵشلار/ به بڕوای من دیموکراسی کورده‌کان، له دیموکراسی تورکه‌کان جودا نییه. ده‌بێ ئه‌وه‌ش بوترێت؛ ماف و ئازادی تورکه‌کان له مافی کورده‌کان جودا نییه. من خۆم یه‌ک له‌و که‌سانه‌م که له ماوه‌ی چه‌ند مانگی ڕابردوودا جه‌ختم له‌سه‌ر ئه‌وه کردووه، که دانوستانی ئاشتی له نێوان ده‌وڵه‌تی تورکیا و په‌که‌که، له ڕاستیدا دینامیزم و هۆکاری سه‌ره‌کی گه‌شه‌پێدانی سیاسی و دیموکراتیزاسیۆن کردنی تورکیایه. هه‌ر بۆیه سه‌رجه‌م ڕیزبه‌ندی و هه‌ڵوێست گرتنه‌کان له تورکیا له‌سه‌ر ئه‌م ته‌وه‌ره ڕێک ده‌خرێن و نه‌خشه‌ی سیاسی گرووپه جۆربه‌جۆره‌کان ئه‌م پێڤاژۆیه، به بنه‌ما ده‌گرێت.
پێشتر که‌مال قلیچدار ئۆغڵۆ، سه‌رکرده‌ی پارتی گه‌لی کۆماریی CHP له میانی پڕوپاگه‌نده‌کانی هه‌ڵبژاردن و له شاری زێده‌که‌ی خۆی واتا شاری کوردنشینی دێرسیم هاوپێوه‌ند به دانوستانی ئاشتی لێدوانێکی گرینگی دا و وتی: "نابێت دانوستانی ئاشتی له نێوان ده‌وڵه‌ت و په‌که‌که له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌تی ئه‌ردۆغانه‌وه قورخ بکرێت و ته‌نیا له ده‌ستی ئه‌واندا بێت. پارته‌که‌ی ئێمه‌ش ئاماده‌یه ته‌نانه‌ت له ئه‌گه‌ری ڕووخانی ده‌وڵه‌تی ئه‌ردۆغان، ئه‌م ڕه‌وته به‌رده‌وام بکات و درێژه‌ی پێبدات." به‌ڵام ڕاستییه‌که‌ی ئه‌وه‌یه که وته‌کانی قلیچدار ئۆغڵۆ، ته‌نیا له سنووری وته‌یه‌کی زاره‌کی مایه‌وه و دواتر له‌مباره‌وه هیچ لێدوانێکی نه‌دا و هیچ کرده‌وه‌یه‌کیشی نه‌نواند. ده‌کرێ ئه‌م بابه‌ته به‌م جۆره لێکبدرێته‌وه که پارتی گه‌لی کۆماریی له هه‌ڵبژاردنه‌کانی شاری دێرسیم، ده‌نگێکی ئه‌وتۆی به ده‌ست نه‌هێنا و سه‌رکه‌وتنی پارتی ئاشتی و دیموکراسی له‌و شاره‌دا، خۆیای ئه‌وه‌یه که خه‌ڵکی دێرسیم وته‌کانی سه‌رکرده‌ی پارتی گه‌لی کۆمارییان به ڕه‌هه‌ند وه‌رنه‌گرتووه.
هه‌ڵبه‌ت هاوپێوه‌ند به دانوستانی ئاشتی ئاماژه به‌م خاڵه گرینگه‌ش پێویسته، که پێناسه‌کردنی "دانوستانی ئاشتی" وه‌کوو ڕه‌وتێکی دوو لایه‌نه‌ی سیاسی له نێوان ده‌وڵه‌تی ڕه‌جه‌ب ته‌ییب ئه‌ردۆغان، سه‌رۆک وه‌زیرانی تورکیا و په‌که‌که و پارتی ئاشتی و دیموکراسی بۆ خۆی هه‌ڵه‌یه‌کی زه‌قه و ئه‌وه ڕاست نییه، که له شرۆڤه و لێکدانه‌وه‌ی ئه‌م پێڤاژۆیه گرینگه، ده‌وری بنه‌ما کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان و چاوه‌ڕوانی و داخوازییه‌کانی خه‌ڵک له به‌رچاو نه‌گیردرێت. ئه‌و که‌سانه‌ی که دانوستانی ئاشتی وه‌کوو چه‌نه به چه‌نه و مامڵه‌ی ئاشکرای نێوان په‌که‌که و ده‌وڵه‌ت لێکده‌ده‌نه‌وه، قووڵایی کۆمه‌ڵایه‌تی بابه‌ته‌که‌یان له به‌رچاو نه‌گرتووه و له په‌ستا پاگه‌نده‌ی ئه‌وه ده‌که‌ن که: "کورد به‌شداری ناکه‌ن له چاره‌سه‌ری کێشه‌ی دیموکراتیکی تورکیا و ته‌نیا له خه‌می ماف و داواکارییه‌کانی خۆیاندان".
ئایا ده‌وه‌شێته‌وه له شرۆڤه‌ی ڕه‌وتی ئێستای دانوستانی ئاشتی، عه‌بدوڵڵا ئۆجه‌لان، ڕێبه‌ری زیندانیکراوی په‌که‌که وه‌کوو که‌سێک وه‌سف بکه‌ین که ڕێبازێکی سیاسی هه‌ل به ده‌رفه‌ت زانین و ئۆپۆرتۆنیستی ده‌گرێته‌به‌ر؟ ئایا ده‌کرێ بوترێت که پاگه‌نده‌ی: "پشت هه‌ڵکردنی په‌که‌که و پارتی ئاشتی و دیموکراسی له گه‌شه‌ی سیاسی تورکیا و هه‌وڵدان ته‌نیا له‌پێناو مافی نه‌ته‌وه‌یی کورد" بنه‌ما و به‌ڵگه‌یه‌کی قایمی له پشته‌وه‌یه؟ بۆ دۆزینه‌وه‌ی وه‌ڵامی گونجاوی ئه‌م پرسیارانه، ده‌بێ له پێشدا دان به‌و ڕاستییه دابنین که له ڕێبازی گه‌شه‌پێدانی سیاسی و دیموکراتیزه کردنی تورکیا، ئه‌وه‌ی که ده‌بێته پاژنه‌ی ئاشیل و ڕێگری سه‌ره‌کی، گرتنه‌به‌ری هه‌ڵوێستی دوگمه له بواره‌کانی هاوپێوه‌ند به مه‌سه‌له‌کانی شوناس و نه‌ته‌وه.
ڕاستییه‌که‌ی ئه‌وه‌یه که له هه‌ڵبژاردنه سه‌رتاسه‌رییه‌کاندا، بواره‌کانی ئازادی ڕاده‌ربڕین و ئازادی چالاکی سیاسی و ڕێکخراوه‌یی، ڕووبه‌ڕووی گه‌لێک دیواری به‌رز و ئه‌ستوور ده‌بێته‌وه و به تایبه‌ت ئه‌گه‌ر کورد بیهه‌وێ بێته گۆڕه‌پانی چالاکی هاوپێوه‌ند به‌م بوارانه، ئه‌وا ده‌سبه‌جێ له‌لایه‌ن گرووپه جیاجیاکانی کۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه، به پێداگری کردن له‌سه‌ر پرسی شۆناس و مه‌سه‌له نه‌ته‌وه‌ییه‌کان، تۆمه‌تبار ده‌کرێن و دوور ده‌خرێنه‌وه. ڕژێمی سیاسی پاوانخوازی ده‌گمی هاوچه‌رخی تورکیا، له ماوه‌ی ده‌یه‌کانی ڕابردوو به شێوه‌یه‌ک کاری کرد که کێشه‌کانی کۆمه‌ڵگای ئاڵۆزاند و قووڵتری کرد و بوو به‌هۆی که‌ڵه‌که‌بوونی زۆربه‌ی کێشه و به‌ره و گرژی سیاسی، نه‌ته‌وه‌یی و کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانی وڵات و ئه‌وه‌ش هه‌ڵه‌یه ئه‌گه‌ر له لێکدانه‌وه و شرۆڤه‌ی مه‌سه‌له‌کانی هاوپێوه‌ند به کورده‌کان، ده‌وری ئه‌م مژاره گرینگه له به‌رچاو نه‌گرین.
کورد له تورکیا ئێستاشی له‌گه‌ڵ بێت، زۆر زیاتر له دیکه‌ی لایه‌نه‌کان ڕووبه‌ڕووی کێشه‌ی نه‌بوونی ئازادی ڕاده‌ربڕین و نه‌بوونی ئازادی چالاکی حزبی و سیاسی ده‌بنه‌وه. زۆربه‌ی هه‌ره‌زۆری ڕۆژنامه‌وانان و هه‌ڵسووڕاوانی میدیایی زیندانیکراو له زیندانه‌کانی تورکیا، ئه‌و کوردانه‌ن که ته‌نیا له‌سه‌ر تاوانی باس کردنی داواکارییه‌کانی کورد خراونه‌ته زیندانه‌وه و سه‌دان چالاکی سیاسی کوردیش به تاوانی چالاکی ئاشکرا و یاسایی له بواری حزبی و ڕێکخراوه‌یی خراونه‌ته زیندانه‌وه و ته‌نانه‌ت سیاسه‌توانانی کورد به بێ ئه‌وه‌ی چالاکییه‌کی نهێنی و نایاساییان کردبێت، سزا دراون و خراونه‌ته زیندانه‌وه.
ڕاستییه‌که‌ی ئه‌وه‌یه که به‌ره‌وپێشچوونی ڕه‌وتی دانوستانی ئاشتی، پێویستی به ژماره‌یه‌ک ژێرخانی گرینگه و به بێ دابین کردنی ئه‌و ژێرخانه، ڕێتێناچێت دانوستانی ئاشتی گه‌شه به‌خۆیه‌وه ببینێت. بۆ نموونه ده‌بێ مادده ڕه‌گه‌زپه‌ره‌ستانه‌کان له یاسای بنه‌ڕه‌تی تورکیا لاببردرێت، ڕێگا بدرێته په‌روه‌رده‌ی زمانی دایکی بۆ سه‌رجه‌م پێکهاته‌کانی تورکیا و هه‌موومان ئه‌و ڕاستییه قبووڵ بکه‌ین، که تورکیا وڵاتێکی فره‌چه‌شنه و خاوه‌ن فه‌رهه‌نگی جۆراوجۆره.
تورکیا پێویستی به‌وه‌یه که زه‌مینه‌یه‌کی ڕاسته‌قینه‌یه بۆ گه‌یشتنی کورد و عه‌له‌وییه‌کان، به مافی یه‌کسانی شارۆمه‌ندی و سه‌رجه‌م گوشاره ده‌روونییه‌کان له‌سه‌ر هزر و بیری ئه‌م دوو پێکهاته‌ی کۆمه‌ڵگای تورکیا لاببردرێت و تورک و سوننه و سه‌رجه‌م پێکهاته‌کان، هه‌ست به‌وه بکه‌ن که له وڵاتێکی دیموکراتیک ده‌ژین و ده‌رفه‌تی گه‌شه‌ی سیاسی له به‌ر ده‌ستیاندایه. بۆ 16 مانگ ده‌چێت که ئاگربڕ له تورکیا ڕاگه‌یێندراوه و کورد و تورک، له‌م ماوه‌یه‌دا گه‌لێک ده‌ستکه‌وتی به‌نرخیان ده‌ست که‌وتووه. ڕۆڵه‌کانیان گیانیان له ده‌ست نه‌داوه و هیچ یه‌ک له‌و هه‌وڵ و پیلانانه‌ی که به ئامانجی خستنه شه‌ڕی کورد و تورک دراوه، له‌م که‌شه ئاشتیخوازانه سه‌ری نه‌گرتووه و پووچه‌ڵ کراوه‌ته‌وه و ڕق و کین و دوژمنایه‌تی زیاد نه‌کراوه. ده‌بێ هه‌موومان ئه‌م ڕاستییه ئاشکرا و به‌رچاوه قبووڵ بکه‌ین له ماوه‌ی ئه‌م چه‌ند مانگه‌ی ڕابردوودا کورده‌کان پێداگرییان کردۆته سه‌ر هه‌ڵوێستی ئاشتیخوازانه و ڕێبازی پێکه‌وه سازانه‌یان و هه‌وڵ ئه‌ده‌ن کێشه و گرفته‌کانیان له ڕێگای سیاسی و یاساییه‌وه چاره‌سه‌ر بکه‌ن و ئه‌م پێداگرییه و سووربوونی کورد له‌سه‌ر هه‌ڵوێستی ئاشتیخوازانه، جێ ستایش و ڕێزلێگرتنه و نابێت بایه‌خ و نرخی ئه‌و هه‌وڵه‌یان له به‌رچاو نه‌گیردرێت.
ئه‌گه‌ر ئه‌م ده‌وره کاریگه‌ر و سازێنه‌ره‌ی کورد که له نه‌رم کردن و میانه‌ڕه‌وکردنی دۆخی ده‌روونی کۆمه‌ڵگای تورکیا ده‌یگێڕێت درێژه‌ی هه‌بێت، ئه‌وا ڕێکاری یاسایی و مافپه‌روه‌ری ڕۆژ له‌سه‌ر ڕۆژ دیموکراسی له تورکیا سه‌ر ده‌خه‌ن. له‌وانه‌یه تاقمێک له تورکیا ئه‌م شرۆڤه و لێکدانه‌وه‌ی من به گه‌شبینانه وه‌سف بکه‌ن و پێیان وابێت که له هه‌لومه‌رجی کرده‌یی و له ژیانی ڕۆژانه‌ی کۆمه‌ڵگای تورکیا دیارده‌ی وا نابیندرێت به‌ڵام پێویسته هیچ یه‌کمان ئه‌م ڕاستییه له بیر نه‌که‌ین که دیموکراسی کورد له دیموکراسی تورک جودا نییه و ئه‌م دوو بابه‌ته له یه‌کتری جیاواز نین و هه‌ریه‌ک له‌م دوو لایه‌نه پێشکه‌وتن و گه‌شه به‌خۆیه‌وه ببینێت، ئه‌وا لایه‌نی به‌رانبه‌ریش له هه‌مان ئاستدا و به شێوه‌ی هاوته‌ریب پێشده‌که‌وێت و هه‌ر هه‌وڵێکی سازێنه‌ر له به‌رژه‌وه‌ندی هه‌ردوولا ده‌شکێته‌وه.
له ماوه‌ی یه‌ک ساڵ و نیوی ڕابردوودا هه‌وڵێکی زۆر دراوه بۆ دووبه‌ره‌کی نانه‌وه له کۆمه‌ڵگای تورکیا و هه‌ڵگیرسانی ئاگری شه‌ڕ له نێوان پێکهاته‌کانی وڵات به‌ڵام کورد خۆیان له‌م پیلانه به دوور گرت و به وردبینییه‌کی تایبه‌ته‌وه هه‌نگاو ده‌نێن و به شێوه‌یه‌کی تایبه‌ت ده‌جووڵنه‌وه که کرده‌وه و هه‌ڵوێسته‌کانیان نه‌بێته هۆی بڕه‌وپێدانی توندوتیژی و دنه‌دان و ورووژاندنی دیکه‌ی لایه‌نه‌کان. کورد له‌م ماوه‌یه‌دا به بێ وه‌ستان هه‌وڵیان داوه بیسه‌لمێنن ده‌ورێکی گرینگ ده‌گێڕن له ڕێکخستن و هێورکردنی بارودۆخ و یه‌کسان کردنی هاوکێشه‌کانی تورکیا و وه‌کوو کلیلێکی چاره‌نووس ساز وان بۆ چاره‌سه‌ری کێشه سیاسییه‌کانی وڵات.
به‌ڵام به‌وه‌شه‌وه ده‌بێ ئه‌مه‌شمان له به‌رچاو بێت که هه‌موو شتی ئه‌م وڵاته ته‌نیا دانوستانی ئاشتی نییه و چاره‌سه‌ری کێشه‌ی کورده‌کانی تورکیا ناتوانێت تاکه کلیلی چاره‌سه‌رکردنی سه‌رجه‌م کێشه و گرفته‌کانی وڵات بێت.
تورکیا به ده‌ست گه‌لێک ده‌ردی دیکه‌شه‌وه ده‌ناڵێنێت. بۆ نموونه ڕۆژی یه‌کی مه‌ی (یه‌کی ئایار و ڕۆژی جیهانی کار و کرێکار) به‌ڕێوه‌یه و پێده‌چێت به‌رپرسان و کاربه‌ده‌ستانی ده‌وڵه‌ت به‌نیازن دیسانه‌وه له هه‌ڵوێستێکی بێ مانا و بێ سوود، هه‌رچه‌شنه کۆبوونه‌وه و ڕێپێوانی سه‌ندیکا و ڕێکخراوه‌کانی کرێکاران قه‌ده‌غه بکه‌ن.
له‌و ساڵانه‌ی که مۆڵه‌تی کۆبوونه‌وه له مه‌یدانی ته‌قسیمی شاری ئه‌سته‌نبۆڵ ده‌رده‌کرا، توندوتیژی و گرژییه‌کی ئه‌وتۆ ڕووی نه‌ئه‌دا. ئێستاکه‌ش ده‌کرێت به ئاسانی و له ڕێگای گرتنه‌به‌ری ڕێوشوێنی گونجاو ئه‌م بۆنه‌یه به‌ڕێوه‌ببردرێت بێ ئه‌وه‌ی توندوتیژی و ئاڵۆزی تێیادا ڕوو بدات و ڕێگری بکرێت له گرژی و پێکادان. به‌ڵام به‌داخه‌وه ڕیزبه‌ندی و دووبه‌ری نێوان کۆمه‌ڵگا و هه‌ڵوێسته دژبه‌رانه‌کان به‌رده‌وامه و من له‌سه‌ر ئه‌و بڕوایه‌دام که ده‌بێ هه‌موو لایه‌نه‌کان به ساتێ تێڕامان و بیرکردنه‌وه ڕێگری بکه‌ن له ڕوودانی توندوتیژی و ناکۆکی له تورکیا.
له فارسییه‌وه: شیوا فه‌کووریان
