دەیڤید رۆمانۆ
زۆرینەی عەرەبی سوننە بایكۆتی هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2005 و پێكهێنانی ئەنجومەنی نووسینەوەی دەستوور و دواتر هەڵبژاردنەكانی كەركووكیان كرد لەو ساڵەدا. لە ئەنجامی ئەو هەڵەیەشەوە باجێكی گەورەیان دا. بەشی هەرەزۆری دەستووری عێراق بەبێ ئامادەبوونی ئەوان نووسرایەوە، رەنگە تا ئەمڕۆش مەمنوونی پێداگرییەكانی كورد بن لە چەسپاندنی سیستەمی فیدراڵی لەو دەستوورەدا. هەروەها ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك بە تەواوی كەوتە دەستی كورد. پاش درككردن بە هەڵەكەیان، گرووپە سوننەكان بڕیاریان دا بەشداری لە هەموو هەڵبژاردن و رێفراندۆمێكی عێراقدا بكەن سەرەڕای كەموكورتیی پرۆسەكە و ئەنجامەكانی. كاتێك لیستی عێراقیەی ئەیاد عەللاوی زۆرینەی دەنگەكانی هەڵبژاردنەكەی ساڵی 2010ی بردەوە، رێگەیان نەدا حكومەتی نوێ پێكبهێنێ یان پۆستێكی باڵای پێبدرێ لە "حكومەتی یەكگرتوو"ی مالیكیدا، رژێمەكەی بەغدا بەوە زیاتر شەرعیەتی لەدەستدا وەك لە باجی دەرئەنجامی هەر بایكۆتكردنێك.
لەگەڵ نزیكبوونەوەی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی عێراق لە كۆتایی ئەم مانگەدا، پێویستە كورد ئەم وانەیەیان لەبیر بێت.
رەنگە ''بڵاوكردنەوەی بەیاننامە و هەڕەشەی بایكۆتكردنی هەڵبژاردنەكان'' كارێكی ئەرێنی و باش بێت، بەڵام ئایا هیچ كەسێك لەوباوەڕەدایە كە نووری مالیكی و نزیكەكانی بایەخ بەو جۆرە هەڵوێستانە دەدەن؟ بە پێچەوانەوە خۆشحاڵ دەبن، چونكە ژمارەیەكی زیاتر كورسی پەرلەمان كۆنترۆڵ دەكەن و پێگەو دەسەڵاتی جێبەجێكردنیان لە حكومەتدا بەهێزتر دەبێت.
هەر لەبەر ئەو هۆكارانە، رەنگە مالیكی و دەوروبەرەكەی خۆشحاڵ بن بە ناسەقامگیرییەكانی پارێزگای ئەنبار، چونكە پێدەچێت ببێتە هۆی دواخستنی هەڵبژاردنەكان لەو پارێزگایە یان كەمكردنەوەی رێژەی دەنگدان لەكاتی هەڵبژاردنەكاندا. هەتا ژمارەیەكی كەمتر لە سوننە دەنگ بدەن، ئەنجامەكە باشتر دەبێت بۆ ئەوان.
لەساڵی 2003وە، ستراتیژی كورد قایمكردنی پێگەی هەولێر بووە لەڕێگەی بەشداریكردنێكی چالاكەوە لە حكومەتی بەغدا. ئەو سیاسەتە هەموو دەسكەوتێكی بۆ كورد نەهێناوەتە دی، بەتایبەتی لە چارەسەركردنی كێشەی ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان و یاسای نەوت و غاز و بودجەی پێشمەرگە، بەڵام بە چەند رێگەیەكی دیكە دەسكەوتی زۆر باشی هەبووە. بۆ زانینی ئەمە، تەنیا پێویستمان بەوەیە بەراوردی دەرئەنجامەكانی ئەم سیاسەتە بە شۆڕش و گۆشەگیرییەكانی 70 ساڵی رابردوو بكەین.
ئەمڕۆ هەرێمی كوردستان بە فەرمی لەلایەن بەغداوە دەناسرێ و تائێستا جیهان دەسەڵاتێكی بەرفراوانی ئۆتۆنۆمی لەوجۆرەی كە سەقامگیری و ئاسایش و گەشەكردنی ئابووری تێدا بووبێت، بەخۆوە نەبینیوە. ئەمە جگە لەوەی، بەشداریكردنی كورد لە سوپا و حكومەتدا درئەنجامەكەی مەشق و كەلوپەلی زیاتر و پەیوەندییەكی باشتر بووە لەگەڵ زۆر لە هاوڕێ عەرەب و توركمانەكانیان لە عێراق. لە سیاسەتدا پەیداكردنی هاوڕێ زۆر ئەستەمە.
هەروەها پەیوەندییەكانی كورد لەگەڵ توركیا و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەرەوپێش نەدەچوو ئەگەر لەناو حكومەتی بەغدا نەبوونایە، خراپتریش دەبوو ئەگەر لە نێوەندی شۆڕشێكی جوداخوازیدا بوونایە لە دژی بەغدا. ئامادەیی كورد لە بەغدا چاوی جیهانی لە ئاست كورد كردەوە. بەشداریی كورد لە بنیاتنانی عێراقێكی سەركەوتووی دوای سەدام حوسێن خەمی هەندێك لەو دەوڵەتانەی رەواندەوە كە ترسیان لە بەهێزبوونی پێگەی كورد هەبوو لە عێراقدا. لەسەروو هەموویەوە، هەڵوێستی كورد ئەوە بووە ''عێراق جێناهێڵین مەگەر عێراق ئێمە بەجێبهێڵێت''، مانای ئەوەیە هەتا عێراق وڵاتێكی دیموكراسی و خاوەن دەستوور بێت كورد بەشدار دەبن لەو وڵاتەدا، ئەوەش رێز و پێگەی تایبەت بە هەولێر دەدات لەگەڵ زیادبوونی چانسی دانپێدانان و پشتگیری كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە حاڵەتێكدا ئەگەر جیابوونەوە پێویست بوو.
حاڵی حازر زۆر سیاسەت لە بەغدا پەیڕەو دەكرێن كە دەستووری نین، بەڵام بێگومان حكومەتی هەرێمی كوردستانیش لە هەندێ كێشەدا زیادەڕەویی دەستووریی كردووە. باشترین بژارەی كورد لەم حاڵەتەدا، بەشداریكردنە لە هەڵبژاردن و بوونی زۆرترین پەرلەمانتار لە بەغدا تا بتوانن پەنجە لەسەر ئەو پێشێلكارییە دەستووریانە دابنێن و هەوڵ بدەن هەنگاوی كرداری لە دژی بنێن. هاوپەیمانی كوردستانی هەمیشە دەتوانێ بۆ ماوەیەكی كاتی لە كۆبوونەوەكانی حكومەت و پەرلەمانی بەغدا بچێتە دەرەوە، هەروەك بەردەوام ئەو هەڕەشەیە دەكەن. ئەم هەنگاوە زیاتر زیان بەشەرعیەتی حكومەتی بەغدا دەگەیەنێ وەك لە بایكۆتكردن. بەڵام ئەگەر ئەندامی پەرلەمان لە بەغدا نەبێ، هیچ كەسێكت نابێ بۆ چوونەدەرەوە لە كۆبوونەوەكان.
لەبەر ئەم هۆكارانەو چەندین هۆكاری دیكە، دەبێت كورد بە پەرۆش و بە ژمارەیەكی زۆرەوە لە هەڵبژاردنەكانی كۆتایی ئەم مانگەدا دەنگبدەن.
19/4/2014لەگەڵ نزیكبوونەوەی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی عێراق لە كۆتایی ئەم مانگەدا، پێویستە كورد ئەم وانەیەیان لەبیر بێت.
رەنگە ''بڵاوكردنەوەی بەیاننامە و هەڕەشەی بایكۆتكردنی هەڵبژاردنەكان'' كارێكی ئەرێنی و باش بێت، بەڵام ئایا هیچ كەسێك لەوباوەڕەدایە كە نووری مالیكی و نزیكەكانی بایەخ بەو جۆرە هەڵوێستانە دەدەن؟ بە پێچەوانەوە خۆشحاڵ دەبن، چونكە ژمارەیەكی زیاتر كورسی پەرلەمان كۆنترۆڵ دەكەن و پێگەو دەسەڵاتی جێبەجێكردنیان لە حكومەتدا بەهێزتر دەبێت.
هەر لەبەر ئەو هۆكارانە، رەنگە مالیكی و دەوروبەرەكەی خۆشحاڵ بن بە ناسەقامگیرییەكانی پارێزگای ئەنبار، چونكە پێدەچێت ببێتە هۆی دواخستنی هەڵبژاردنەكان لەو پارێزگایە یان كەمكردنەوەی رێژەی دەنگدان لەكاتی هەڵبژاردنەكاندا. هەتا ژمارەیەكی كەمتر لە سوننە دەنگ بدەن، ئەنجامەكە باشتر دەبێت بۆ ئەوان.
لەساڵی 2003وە، ستراتیژی كورد قایمكردنی پێگەی هەولێر بووە لەڕێگەی بەشداریكردنێكی چالاكەوە لە حكومەتی بەغدا. ئەو سیاسەتە هەموو دەسكەوتێكی بۆ كورد نەهێناوەتە دی، بەتایبەتی لە چارەسەركردنی كێشەی ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان و یاسای نەوت و غاز و بودجەی پێشمەرگە، بەڵام بە چەند رێگەیەكی دیكە دەسكەوتی زۆر باشی هەبووە. بۆ زانینی ئەمە، تەنیا پێویستمان بەوەیە بەراوردی دەرئەنجامەكانی ئەم سیاسەتە بە شۆڕش و گۆشەگیرییەكانی 70 ساڵی رابردوو بكەین.
ئەمڕۆ هەرێمی كوردستان بە فەرمی لەلایەن بەغداوە دەناسرێ و تائێستا جیهان دەسەڵاتێكی بەرفراوانی ئۆتۆنۆمی لەوجۆرەی كە سەقامگیری و ئاسایش و گەشەكردنی ئابووری تێدا بووبێت، بەخۆوە نەبینیوە. ئەمە جگە لەوەی، بەشداریكردنی كورد لە سوپا و حكومەتدا درئەنجامەكەی مەشق و كەلوپەلی زیاتر و پەیوەندییەكی باشتر بووە لەگەڵ زۆر لە هاوڕێ عەرەب و توركمانەكانیان لە عێراق. لە سیاسەتدا پەیداكردنی هاوڕێ زۆر ئەستەمە.
هەروەها پەیوەندییەكانی كورد لەگەڵ توركیا و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەرەوپێش نەدەچوو ئەگەر لەناو حكومەتی بەغدا نەبوونایە، خراپتریش دەبوو ئەگەر لە نێوەندی شۆڕشێكی جوداخوازیدا بوونایە لە دژی بەغدا. ئامادەیی كورد لە بەغدا چاوی جیهانی لە ئاست كورد كردەوە. بەشداریی كورد لە بنیاتنانی عێراقێكی سەركەوتووی دوای سەدام حوسێن خەمی هەندێك لەو دەوڵەتانەی رەواندەوە كە ترسیان لە بەهێزبوونی پێگەی كورد هەبوو لە عێراقدا. لەسەروو هەموویەوە، هەڵوێستی كورد ئەوە بووە ''عێراق جێناهێڵین مەگەر عێراق ئێمە بەجێبهێڵێت''، مانای ئەوەیە هەتا عێراق وڵاتێكی دیموكراسی و خاوەن دەستوور بێت كورد بەشدار دەبن لەو وڵاتەدا، ئەوەش رێز و پێگەی تایبەت بە هەولێر دەدات لەگەڵ زیادبوونی چانسی دانپێدانان و پشتگیری كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە حاڵەتێكدا ئەگەر جیابوونەوە پێویست بوو.
حاڵی حازر زۆر سیاسەت لە بەغدا پەیڕەو دەكرێن كە دەستووری نین، بەڵام بێگومان حكومەتی هەرێمی كوردستانیش لە هەندێ كێشەدا زیادەڕەویی دەستووریی كردووە. باشترین بژارەی كورد لەم حاڵەتەدا، بەشداریكردنە لە هەڵبژاردن و بوونی زۆرترین پەرلەمانتار لە بەغدا تا بتوانن پەنجە لەسەر ئەو پێشێلكارییە دەستووریانە دابنێن و هەوڵ بدەن هەنگاوی كرداری لە دژی بنێن. هاوپەیمانی كوردستانی هەمیشە دەتوانێ بۆ ماوەیەكی كاتی لە كۆبوونەوەكانی حكومەت و پەرلەمانی بەغدا بچێتە دەرەوە، هەروەك بەردەوام ئەو هەڕەشەیە دەكەن. ئەم هەنگاوە زیاتر زیان بەشەرعیەتی حكومەتی بەغدا دەگەیەنێ وەك لە بایكۆتكردن. بەڵام ئەگەر ئەندامی پەرلەمان لە بەغدا نەبێ، هیچ كەسێكت نابێ بۆ چوونەدەرەوە لە كۆبوونەوەكان.
لەبەر ئەم هۆكارانەو چەندین هۆكاری دیكە، دەبێت كورد بە پەرۆش و بە ژمارەیەكی زۆرەوە لە هەڵبژاردنەكانی كۆتایی ئەم مانگەدا دەنگبدەن.
