عەتا قەرەداخی

ئایا ئایندەی پەیوەندی نێوان كورد و عەرەبی عێراق بەرەو كوێ دەڕوات؟ ئایا ئەگەری پێكەوەژیانیان هەیە؟ ئایا ئەو هۆكارانە چین كە بەردەوام دەسەڵاتە ناوەندییەكانی عێراق وەكو دەوڵەتێكی داگیركەر رەفتار لەگەڵ كورددا دەكەن؟ ئایا كورد دەتوانێت بە چ شێوەیەك بەرپەرچی سیاسەتی داگیركەری عێراقی بداتەوە؟ ئایا كورد دەتوانێت فشار لەسەر دەوڵەتی ناوەند دابنێت؟ لەسەرووی هەموو ئەمانەوە كار چییەو پێویستە كورد چی بكات بۆ ئەوەی خۆی لەم بارە شلۆق و پڕ لەنیگەرانییە رزگار بكات؟
بێگومان ئەوەی ئێستا عەرەبی عێراق بەرامبەر بەكورد ئەنجامی دەدات لەدایكبووی ئەم چركەساتە نییە، بەڵكو بەرهەمی كۆی ئەو مێژووەیە كە تێیدا عەرەب هاوشێوەی تورك و فارس كراونەتە فەرمانڕەوای كورد. بەمانایەكی دیكە ئەوەی ئەمڕۆ لەجوگرافیای كوردستاندا دەگوزەرێت و داگیركەرانی عەرەب و تورك و فارس گەلی كورد دەچەوسێننەوەو سەركوتی دەكەن و بەهەموو شێوەیەك هەڵی سڕینەوەی بوون و شووناسی دەدەن بەرهەمی عەقڵ و كەلتووری ئەو نەتەوە سەردەستانەیە كە لەمێژووی كۆندا لەڕێگای ئایین و دەسەڵاتی ئایینەیەوە بوونەتە فەرمانڕەوای نیشتیمانی كوردو لەمێژووی نوێشدا جارێكی دیكە بەرژەوەندییە دڕندەییەكانی دەوڵەتانی بڕیاربەدەست ئەو زەمینەی بۆ رەخساندن، كە جارێكی دیكە ببنەوە بەفەرمانڕەوای كوردستان.
ئەگەر لەرابردووی پێش دروستبوونی هەستی نەتەوەیی و بنەماكانی ناسیونالیزمی عەرەب و تورك و فارسدا، دەوڵەتەكانی عەرەب و تورك و فارس وەكو ئیمپراتۆرێتی خێڵایەتی ئایینی دەركەوتبن، ئەوا لەهەمانكاتدا دەشێ بنەمایەكی دیاری دەوڵەتی فرەئیتنیكیان هەبووبێت، كە ئەوەش زیاتر بنەمای ئایینەكە سەپاندوویەتی بەوەی كە ئیتنیك و نەتەوە جیاوازەكان لەسایەی یەك سیستێمی سیاسی ئیداریدا بەڕێوەببرێن، چونكە لەسنووری ئەو سیستێمە سیاسیانەداو لەپێش سەرهەڵدان و دەركەوتنی ناسیونالیزمدا ئینتیمای سەرەكی بۆ ئایین و ناوەندی دەسەڵاتی ئایینی بووەو سەرباری جیاوازی مەزهەبەكان و دابەشبوونیان، دەوڵەتە ئیسلامییە خیڵایەتییەكان زیاتر سیمای دەوڵەتی مەزهەبییان هەبووەو ئەوەندەی باری شوێنكەوتووانی مەزهەبی جیاواز لەمەزهەبی دەوڵەت گران بووە، پێدەچێت ئەوەندە باری ئیتنیك و نەتەوە جیاوازەكان لەنەتەوەی خاوەن دەوڵەت، گران نەبووبێت. هەرئەوەش وایكردووە سەرباری ململانێ و بەكارهێنانی خێڵ و عەشیرەت و دەسەڵاتە ناوچەییەكانی كورد لەلایەن ئەو دەوڵەتانەوە بەدژی یەكترو لەپێناوی پەرتكردنی زیاتریاندا، هێشتا سیاسەتی ئەو دەوڵەتانە جیاواز بووبێت لەسیاسەتی دەوڵەتانی نوێی داگیركەری كوردستان.
بەهەرحاڵ ئەوەی ئاشكرایە لەناوەڕاستی سەدەی نۆزدەهەمەوە، كە سەرەتای هەستی نەتەوایەتی كوردی دەردەكەوێت و لەملاو ئەولا ئەگەرچی بەنزمیش بێت دەنگی كورد بۆ داواكردنی مافەكانی و بۆ رزگاركردنی نیشتیمانەكەی دەبیسترێت، لەبەرامبەردا داگیركەرانی كوردستان بەردەوام بەخراپترین شێوەو بەكوشتن و بڕین وەڵامی كوردیان داوەتەوە. ئەمەش ئەوەی نیشانداوە كە لەكۆنەستی داگیركەرانی كوردستاندا ئەوە جێگیر بووەو تاكو ئێستاش جێگیرە كە ناتوانن دان بەبوونی كورددا بنێن وەكو بووەیەكی جیاواز لەخۆیان. هەربۆیە بۆ رێگاگرتن لەدەركەوتنی ئەو بووە جیاوازە كە نیشتیمانەكەی بەسەر ئەواندا دابەشكراوە، لەوساوە بۆ ئێستا هەوڵیان داوە بەهەموو شێوەیەك رێگا لەدروستبوون یان بیستنی ئەو دەنگە بگرن، بۆ ئەو مەبەستەش خراپترین جۆرەكانی چەوساندنەوەو كوشتن و بڕین و تەنانەت سیاسەتی لەناوبردنی بەكۆمەڵ و چەكی قەدەغەشیان بەكارهێناوە، چونكە ئامانجەكە لای ئەوان یەك ئامانج بووەو بۆ ئەو مەبەستەش هەموو رێگایەكیان بەڕەوا زانیوە. ئامانجی ئاشكرایان ئەوە بووە كە بەهەموو شێوەیەك رێگا لەدەركەوتن و دروستبوونی كورد وەكو كەسێتییەكی خاوەن شووناس بگیرێت، نەوەكو مەترسی بۆ سەر بەرژەوەندییەكانی ئەوان دروست بكات. بێگومان ئەم سیاسەتە دژ بەكوردە رێگای لەبەرگیراوی ئاشكرای دەوڵەتانی عەرەب و تورك و فارس بووە، بەتایبەتی لەعێراقدا كە ئەو سیاسەتە لەسەردەمی بەعسدا بەجۆرێك سەخت و دژوار بوو كە تروسكەی ئایندەش بەدی نەدەكرا، هەربۆیە لەشكستی سەربازی و ئابووری رژێمدا لەجەنگی كوەیتدا، جەماوەری خەڵكی كوردستان تەقیەوەو ئەو تەقینەوەیەش دەروازەی جۆرێك لەئازادی بۆ كردەوە. هەرچەندە راپەڕین تووشی شكست هات، بەڵام خەڵك كە بۆ ماوەیەكی كەم ئازادی بەخۆیەوە بینی، چیتر نەدەتوانرا بەئاسانی بخرێتـەوە ناو قەفەزەكەی پێشتری رژێمی بەعسەوە. مەبەستمان لەم قسەیەش ئەوەیە دەبێ دڵنیابین كە جارێكی دیكە عەرەب ناتوانێت كورد لەم بەشەی كوردستانداو تەنانەت لەڕۆژئاوای كوردستانیشدا جارێكی دیكە بكاتەوە ناو قەفەزەكەی جارانی، چونكە ئەو مرۆڤەی تامی ئازادی كرد بەئاسانی جارێكی دیكە ركێف ناكرێتەوەو ئەگەر ناچاربوو هەموو رێگایەكی سەخت لەبەر دەكرێت لەپێناوی پاراستنی ئازادییەكەیدا. هەربۆیە من لێرەوە وای دەبینم تاكو ئێستا ئیرادەیەكی شاراوەی گەورە لەناخی مرۆڤی كورددا چی وەكو تاك و چی وەكو كۆمەڵ هەیە بۆ پارێزگاریكردن لەبوونی خۆی، كە بوونی ئەویش لەئازادیدا پێناسە دەكرێت. ئەگەر ئەو ئیرادە پۆڵاینە نەبووە چۆن هەزارەها لاوی كورد لەدژی داگیركەرانی كوردستان سنگیان ناوە بەگوللەوەو چوونەتە بەردەم پەتی سێدارە. تاكو ئێستاش ئەو پرۆسەیە بەردەوامە. كەواتە ئەگەر دوا قۆناغی فشاردانانی كورد بەگشتی دژی داگیركەرانی كوردستان فشاری هێز بێت، پێم وایە كورد هەرچۆن لەم بەشەی كوردستاندا لەڕابردوودا سڵی لەڕووبەڕووبوونەوە نەكردۆتەوە، ئەگەر ناچار بێت ئێستاش هەمان ئەو هێزو ئیرادەیە نەمردووە، هەرچۆن دەبینین خەباتگێڕانی كورد لەبەشەكانی دیكەی كوردستان رووبەڕی داگیركەران دەبنەوەو چۆن بەخوێنی خۆیان هەوڵی بنیادنانی ئایندە بۆ نەوەكانیان دەدەن.
بێگومان رەنگە ئەم بۆچوونە نوێ نەبێت، كە پێشترو لەكاتی رووخاندنی رژێمی بەعسدا باسی ئەوە دەكرا، كە باشتر وایە كورد نەچێتە بەغداو دەستی عەرەب نەگرێت و یارمەتیان بدات دەوڵەتیان بۆ دروست ببێتەوە، بەڵام وەكو دەیزانین سەركردایەتی كوردی بێ بیركردنەوەیەكی دروست و بێ گوێگرتن لەڕای جەماوەری خەڵكی كوردستان بەپەرۆشەوە رێگای بەغدایان گرتەبەرو بەپەرۆشەوە لەخەمی دروستكردنەوەی قەڵای دیاكتاتۆریەت و بنەماكانی دەوڵەتی داگیركەری عێراقیدا بوون و پێیان وابوو كە ئیتر سەردەمی بەعس تەواو بووەو لەئەنجامی كورتبینیاندا وایان دەزانی بەكۆتایی هاتنی رژێمی بەعس ئیتر قۆناغی دیموكراسی و ئازادی و پێكەوەژیان دەست پێدەكات، كە لەراستیدا ئەگەر سەركردایەتی سیاسی كوردی و ئەو رۆشنبیرە سیاسیانەی كە لەپنتەكانی دەسەڵات و بڕیاری كوردییەوە نزیكبوون توانای لێكدانەوەی بابەتیانەیان هەبووایە، دەبووا بیانزانیایە بەعس بەرهەمی كەلتووری عەرەبی و ناسیونالیزمی خێڵەكی و شۆڤێنی عەرەبیەو بەڕۆیشتنی نوخبەیەك لەسەركردەكانی ئەو بزووتنەوەیە، عەقڵ و كەلتووری بزووتنەوەكە كە عەرەب خۆیان وەكو پرۆژە سەیری دەكەن كۆتایی نایەت. بەهەرحاڵ كورد ئەو كات نەیتوانی لەو واقیعە تێبگات، چونكە ئەگەر ئەو كاتە تەنیا خۆی بەدوور بگرتایەو چۆن لەم بەشەی كوردستان دەسەڵاتێكی پێكهێنابوو خۆی بپاراستایەو پێگەكانی خۆیی بەهێز بكردایەو خۆی نەدایەتە دەستی شەپۆلی ئارەزووكردن بۆ دروستكردنەوەی عێراق و ئەگەر عەرەبیش توانیان لەعێراقدا دەوڵەتیان دروست كرد بەپێی دیفاكتۆی ئەو كاتە رەفتاری لەگەڵ ئەو دەوڵەتە بكردایە، كە دەوڵەتێكی لاواز بوو، لەجیاتی ئەوە بگەیشتایەتە بەغداو بەشداری ئەنجومەنی حوكم و پاشانیش بەشداری لەدروستكردنەوەی دەوڵەتی عێراقدا بكردایەو خەونی بە پۆست و بەرژەوەندییە تایبەتییەكانەوە ببینیایە، كێشەكانی ناوخۆی كوردستانی چارەسە ربكردایەو هەوڵی دروستكردنی یەكێتییەكی پتەوی لەڕیزەكانی كۆمەڵگەی كوردیدا بدایەو ئەو هێزو وزە ئیداری و سیاسی و دیپلۆماسیەی كە بردیە بەغدا بۆ خزمەتكردنی عەرەب و دروستكردنەوەی دەوڵەتی عێراقی لەكوردستان كاری پێبكردایە. پێم وایە جوڵەی رووداوەكان بەم ئاراستەیە نەدەڕۆیشت و كوردیش بەو شێوە لاوازە لەبەردەمی عەرەبی شیعەو سوونەدا دەرنەدەكەوت. بەڵكو ئەو كاتە دەیتوانی وەكو دەسەڵاتی حكومەتی هەرێمی كوردستان دانیشتن و رێكەوتن لەسەر شێوازی پەیوەندی نێوان ئەم حكومەتەو حكومەتی عەرەبی عێراقدا بكات، نەك خۆی ببێتە بەشێك لەحكومەتی عێراقی و بە بەرچاوی ئەویشەوە مادەی 140 پشتگوێ بخرێت ئەم توانای هیچی نەبێت، موچەو پێداویستییەكانی پێشمەرگە پشتگوێ بخرێت، هەموو ساڵێك لەسەر بودجە شەڕی دنیا بەكورد بفرۆشرێت، سیاسەتی كۆچپێكردن و بەعەرەبكردن تاكو ئێستا بەردەوام بێت و دەیان شتی دیكەیش كەچی هێشتا نوێنەرانی كورد لەحكومەت و پەرلەمانی عێراقیدا بەردەوامبن؟؟ ئایا ئەمە چی دەگەیەنێت بێجگە لەتەنیا یەك شت نەبێت ئەویش وابەستەبوونی دەسەڵاتی كوردییە بەعێراقەوە.
هەرچەندە من وای بۆدەچم كە ئەگەر هەڵبژاردنی ئەمجارە بكرێت لەعێراقدا ئەوا ئەستەمە جارێكی دیكە بەئاسانی حكومەت لەعێراقدا دروست بكرێت، كە ئەوەش عێراق بەرەو پشێوییەكی خراپتر دەبات و ئەگەری دابەشبوون نزیكتر دەكاتەوە. بەڵام پرسیار ئەوەیە ئایا كورد دەتوانێت لەو بارودۆخە سوود وەربگرێت و ئەوەی لەڕابردوودا نەیتوانی سوودی لێوەربگرێت ئەمجارە لەپێناوی بەرژەوەندییەكانی خۆیدا بیخاتە كار؟ من پێم وایە بەهێزترین فشار كە كورد بتوانێت دروستی بكات ئەوەیە بەشێوەیەكی جیدی ناو ماڵی خۆی رێكبخات و هەوڵی ئاشتكردنەوەی جەماوەر بدات و لەڕووی دارایشەوە دەبێ پێداچوونەوەیەكی ئەو بەرەڵایی و بێسەروبەرەیییە بكات لەگەندەڵی و تەخشان و پەخشان رۆحی دەرهێناوە، دەشێ ئەمەش هەلێكی باش بێت بۆ بە نیشتیمانیكردنی ئەو هەموو سەروەت و سامانە گشتییەی كە ئەحزاب و لەڕێگای ئەوانیشەوە كەسانی جۆراوجۆر دەستیان بەسەر داگرتووە. هەروەك پێویستە دەسەڵاتی كوردی لەڕووی دیپلۆماسیەوە بكەوێتە جوڵەو هەوڵی بەدەستهێنانی پشتگیری و لایەنگیری نێودەوڵەتی بدات بۆ ئەگەری هەر بڕیارێكی چارەنووسسازانەو ئەوەندەی خۆی بەعێراق و ئینتیمابوون بەعێراقەوە گرێداوە، بیر لەئەڵتەرناتیڤی دیكە بكاتەوە كە ئەڵتەرناتیڤی یەكەمیش خەڵكی كوردستانەو تاكە هێزو فشاریش بۆ پاراستنی دەسەڵاتدارێتی كوردی و بەهێزكردنی لەبەرامبەر عێراقدا و بۆ ناچاركردنی عێراقیش بۆ داننان بەمافەرەواكانی كورددا هەر هێزی خەڵكی كوردستانەو هیچ فشارێك لەفشاری كورد خۆی بەهێزتر نابێت، بەڵام دەبێ دەسەڵاتی كوردی بۆ دروستكردنی ئەو هێزە ناوخۆییە یەكسانی و عەدالەت و ماف لەكوردستاندا بكاتە بنەمای كارو ژیان و بەكردەوە یەكسانی و عەدالەت دروست بكات بۆئەوەی هەر تاكێكی كورد هەست بكات كەرامەتی پارێزراوەو لەو پێناوەشدا پارێزگاری لەو سیستێمە بكات كە كەرامەتی ئەوو كۆی مافەكانی دەپارێزێت.

05/03/2014