هەڤال مەحممەد 

‌^{پەیماننامەی (سیڤەر) لە ساڵی 1920 رێگەیەكی تایبەتی بۆ كورد كردەوەو بەپێی ئەو پەیماننامەیە كورد مافی ئەوەی هەبووە ببێتە خاوەن كیانێكی سەربەخۆ و دەوڵەتی كوردستان رابگەیەنێت، لەچەند بەندێكیدا راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ باس لەو مافەی كورد كراوە. هەندێك لە مێژونووسانیش ئەو پەیماننامەیە بە ‌یەكەم بەڵگەنامەی نێودەوڵەتی دادەنێن كە بەشێوەیەكی روون ئاماژەی بە مەسەلەی كورد كردووە، بۆیە رەهەندێكی نێودەوڵەتی وەرگرتووەو رێگەی پێداوە لە باكوور و باشووری كوردستاندا كورد دەوڵەتی سەربەخۆ پێكبهێنێت. هەرچەندە ‌پەیماننامەی (سیڤەر) تایبەت بووە بەدابەشكرددنی میراتی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی لەدوای جەنگی یەكەمی جیهانی، بەڵام لە سێ ‌بەندی (62، 63، 64) بەڕوونی ئاماژەی بەداخوازی و مافەكانی گەلی كوردستان كردووە. ئەمە سەرەڕای ئەو كەموكورتییانەی لەپەیماننامەكەدا هەبووە، لەوانە فەرامۆشكردنی خۆرهەڵاتی كوردستانی ژێر دەسەڵاتی ئێران، واتا ئەو پەیمانە دابەشكردنی كۆلۆنیالانەی كوردستانی بەرجەستە كردووەو تەنها باسی ئەو بەشەی كوردستانی كردبوو كە لەژێر دەسەڵاتی ئیمپراتۆریەتی عوسمانیدا بووە، بۆیە كورد مافی راگەیاندنی دەوڵەتی لەو دوو بەشەی كوردستاندا هەبووە.}

^{دكتۆر رێبوار تاڵەبانی لە نووسینێكیدا دەڵێت: "دروستكردنی دەوڵەتێكی كوردستانی سەربەخۆ خەونی هەمیشەیی كورد بووە، پەیماننامەی (سیڤەر)ی نێودەوڵەتی بۆ ماوەیەكی كەمیش بێت ئەو خەونەی لە واقیع نزیككردەوە، بەڵام بەرژەوەندی ئابووری و ستراتیژی دەوڵەتە زلهێزەكان لە ناوچەكە، بەتایبەتی هی بەریتانیا بوونەكۆسپ لەبەردەم دامەزراندنی ئەو دەوڵەتە."}

^{د. رێبوار تاڵەبانی لەمانگی (6)ی ساڵی 2011 دا لەژێر ناونیشانی (كوردو مافی دیاریكردنی چارەنووسی خۆی) وتارێكی بڵاوكردەوەو رایگەیاند كورد لەوێدا كە مەبەستی نووسەر رێككەوتننامەی (سیڤەر)ـە. وەك نەتەوەیەك لە نەتەوەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێناسەكراوە، پێشنیاری دامەزراندنی قەوارەيه‌كی سیاسی لە شێوەی حوكمێكی زاتی لەو ناوچانەی كە كورد زۆرینە پێكدێنن، تێیدا بڕیاری لەسەر دراوە.}

^{تاڵەبانی دەیگێڕێتەوە: لە كۆنفرانسێكی قانوونی كە لە رۆژانی 20 و 21ی مانگی نۆڤەمبەری ساڵی 1999 لە واشنتۆن بەسترا، كە لۆرد (ئێڤبری) یاساناس و سەرۆكی دەستەی مافی مرۆڤ لە پەرلەمانی بەریتانیا ئامادەی بوو، لەو كۆنفرانسە پێشنیازی ئەوەم كرد بڕیارە نێودەوڵەتییەكانی ساڵی 1966 باشو‌وری كوردستان بگرێتەوە، چونكە لە ساڵی 1918ەوە تا كۆتایی 1925 بەشی زۆری باشو‌وری كوردستان راستەوخۆ لە ژێردەستی وەزارەتی كۆلۆنیالی بەریتانیا بووەو لەشكری بەریتانیا حوكمی ئەو ناوچانەیان كردووە.}

^{شارەزایەكی بواری پەیوەندییە گشتيیەكان دەڵێت "لەسیاسەتدا بەرژەوەندی هەیە، نەك دۆستی هەمیشەیی، زۆربەی رێككەوتنەكانیش لەگەڵ كورد بە زارەكی بووە بۆیە هەمیشە سەبارەت بەخواستەكانی پشتی تێكراوە" ئەمە جگەلەوەی كورد هەمیشە لەناوخۆدا ناكۆك و ناتەبا بووەو شكستهێنانی شۆڕشەكانی بەدەستی لایەنەكانی ناوخۆیی گەواهی ئەو راستییەن، ئەمەش گوزارشت بووە لە ئەقڵیەتی ئەو سەردەمەی كورد، لەگەڵ ئەوەشدا رێككەوتننامەی سیڤەر تەنها رێككەوتننامەیەكە بەڕوونی باس لە دروستكردنی كیانێكی سەربەخۆ بۆ كورد دەكات".}

^{دكتۆر بەهادین ئەحمەد مامۆستای كۆلێژی پۆلى تەكنیكی لەسلێمانی كە بڕوانامەكەی لە بواری (پەیوەندییە گشتییەكان)ـە، لە ئاخافتنێكیدا بۆ میدیا گوتی "هەموو ئەو رێككەوتننامانەی دەربارەی كورد هەبووە سەبارەت بە كیانێكی سەربەخۆی خۆی، لەلایەن وڵاتانی زلهێزی وەك فەرەنسا و بەریتانیا و وڵاتانی دی لەباربراوە"، گوتیشی "شۆڕش وەكو شەپۆلی دەریا وایە، ئەو وڵاتانەش چاویان لەهەرێمی كوردستانە لەوە دەترسن شۆڕشەكە بگوازرێتەوە بۆ پارچەكانی تریش كە ئێستا رۆژئاوا و باكوور زۆر نزیكن لە دروستبوونی حكومەتی كوردی".}

^{ئەو كەسایەتییە ئەكادیمییە جەختی لەوە كردەوە كە "رێككەوتننامەی سیڤەر زۆر بەڕوونی باسی لە دروستبوونی دەوڵەتی كوردی كردووە، ئەمەش بۆ ئەوە بوو دەروونی كورد سارد بكاتەوە و بۆ مافەكانی نەجەنگێت، ئەوكاتەش ژەنڕاڵ ئیحسان نوری پاشا كە پیشتر باڵيۆزی دەوڵەتی عوسمانی بووە لەوڵاتی سوید، كە لە كۆنگرەی پاریس نوێنەری كورد بووە، توانیویەتی مافی كورد لەپەیماننامەی سیڤەردا دەستەبەربكات.}

^{دكتۆر بەهادین سەبارەت بە لێژنەی ئامادەكاری كۆنگرەی نەتەوەیی كورد، گوتی "سەرەتا بەگومان بووم لێی، چونكە خەریك بوو بەرژەوەندی حزبی تێیدا دەخوێندرایەوە، بەڵام دواتر بەشداری هەموو حزبەكانم بەبێ جیاوازی و ئایدیۆلۆژی بینی، ئەو هەسته‌م نەما، بۆیە پێموایە ئەگەر بەشێوەیەكی سیستماتیك كاربكەن و هەوڵ بدەن بۆ ئەوەی بەڕاستی كۆنگرەی نەتەوەیی بێت، ئەوا ئەنجامی زۆر ئەرێنی دەبێت، بەڵام ئەگەر ببێتە كارێكی بنیاتنەر ئەوا پێویستی بەهەوڵ دانی زۆر هەیە، بەوەی هەركەسەو كاری خۆی و شێوازی ئیشكردن و ئەدای ئیشكردنی دیاری بكرێت .}

^مێدیا

^13/02/2014