رێبوار كەریم وەلی
ئەو فەرتەنەیەی كە لە سەیدسادق روویدا شتێكی چاوەڕواننەكراو نەبوو، ئەوە چەند ساڵێكە كە باسی بەپارێزگاكردنی هەڵەبجە دەكرێت، سەیدسادق و خەڵكەكەی بە توندی دژی وەستاونەتەوە و پێشوەختە رایانگەیاندووە كە قەبووڵیان نییە شتی وا بكرێت. ئەم نووسینە لەژێر كاریگەریی ئەو ناڕەزایەتییانە نییە كە لە هەمبەر بەپارێزگاكردنی هەڵەبجە لە سەیدسادق روویانداوە، بگرە پرسیارێكە لەبارەی ئەوەی لە 23 ساڵی رابردوودا دەسەڵات و حكومەتی هەرێمی كوردستان چییان بۆ هەڵەبجە كردووە كە ئامادەی ئەوە بێت بكرێتە پارێزگا؟ هەموو كورد لە هەر كوێیەك بن، تا هەتایە قەرزاری ئەو قوربانییە مێژووییەن كە هەڵەبجە لە مێژوودا داویەتی و نەوەكانی دوای ئێمەش دەبێ ئەوەیان لەبیر بێت، بەڵام بە پارێزگاكردنی هەڵەبجە پاداشت نییە بۆ ئەو قوربانیە. هەڵەبجە بەوە قەرەبوو ناكرێتەوە كە بكرێتە پارێزگا و چەند شار و شارۆچكەیەكی پێوە بلكێنرێت. لە هەموو دنیادا هەندێك پرەنسیپ هەن بۆ ئەوەی ناوچەیەك یان شوێنێك بكرێ بە پارێزگا یان ناو بنرێت گەورە شار.
لە توركیا هەر كاتێك ناوچەیەك بە ناوەندەكەیەوە ژمارەی دانیشتووانی گەیشتە 700 هەزار كەس، ئەوا بەشێوەیەكی ئۆتۆماتیكی دەبێ بە گەورە شار و وەك پارێزگا مامەڵەی لەگەڵ دەكرێ.
جگە لە پێوەری ژمارەی دانیشتووان چەندین پێوەری دیكەی گەشەی ئابووری، بازرگانی و مرۆیی هەن كە ئەوە نە لە هەڵەبجەدا بەدی دەكرێت و نە كاریشی بۆ كراوە بۆ ئەوەی هەڵەبجە بگاتە ئەو ئاستەی لە ماوەیەكی كورتدا پێیانبگات. راستە هەڵەبجە یەكێك بووە لە گەورەترین قەزاكانی عێراق، بەڵام ئێستا بە بەراورد لەگەڵ هەندێك شوێنی دیكەی كوردستان، بۆ نموونە قەزای سۆران كە لە دوای 2003وە لە رووی زیادبوونی حەشیمەت و سەرمایەگوزاری تەقینەوەی بەخۆوە بینیوە، ئیتر هەڵەبجە گەورەترین قەزا نەماوە.
ئینجا دەسەڵاتی كوردی پتر لەوەی بە فیعلی بیر لە ساڕێژكردنی زامەكانی هەڵەبجە بكاتەوە، یاری لەگەڵ هەستیان دەكات. چەندین ساڵە باسی بە پارێزگاكردنی هەڵەبجە لە ئارادایە و لە هەڵبژاردنەكاندا وەكو بەڵێنێكی گەورە بە خەڵكی ئەو شارە دەدرێت، كەچی وەكو ژێرخانی ئابووری، گەشەی مرۆیی و پەرەپێدانی شاری هیچی ئەوتۆی بۆ نەكراوە. نە هوتێلێك، نە باڵەخانەیەك و نە ناوەندێكی بازرگانیی لێیە. سەرمایەگوزاریی بیانی و ناوخۆیش هەر لە باسكردن نایەت.
بە پارێزگاكردن وەك مەكرەمەیەكی سیاسییە و جۆرێكە لە خۆڵ لەچاوكردن، ئەگەرنا سبەی رۆژێ كە سەرمایە و گەشەیەكی عادیلانە بە سەرانسەری وڵاتدا بڵاوبێتەوە دەكرێ چەند شوێنێكی دیكەش ببنە پارێزگا.
بەڵام بەو حاڵەوە جگە لەوەی كە چەند شوێنی دیكەی كوردستانیش سبەی داوای بە پارێزگابوون دەكەن، پارێزگا هیچ شتێكی ئەوتۆ لە حاڵی هەڵەبجە ناگۆڕێت، جگە لە پێشگرێك كە پاشگرەكەی هەر وەكو خۆی ماوەتەوە.
لەبری ئەوە، دەكرا حكومەتی هەرێمی كوردستان وەك چۆن تا چەند ساڵێك بەر لە ئێستاش مامەڵەیەكی ناوازەی لە گەڵ ئیدارەی گەڕەكێكی هەولێر دەكرد، ئاوهاش مامەڵەی لەگەڵ هەڵەبجە كردبایە. دەكرا و دەكرێ ساڵانە لە بودجەی هەرێمی كوردستان و بە پلانێكی چەند ساڵەی تۆكمە، بودجەیەكی تایبەت بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی گەشەی ئابووری و مرۆیی لە ناوچەكە پێڕەو بكرێت.
بە شێوەیەك كە هەڵەبجە بگەیەندرێتە ئەو ئاستەی شایستەی ژیانی خەڵكەكەیەتی.
چونكە سەرچاوەی ئەو هاتوهاوارەی خەڵكی هەڵەبجە بۆ بەپارێزگابوون، ئەوەیە كە بەڵكو بەو شێوەیە و ئەگەر ببنە پارێزگا شتێك لە ژیانیان بگۆڕدرێت، بەڵام غافڵ لەوەی كە دەسەڵاتێك تا ئێستا قوربانییەكانی ئەو شارە لە چوارچێوەی گەمە سیاسییەكان و بەڵێنەكانی هەڵبژاردندا ببینێ، بەخوا دوای بە پارێزگابوونیش هەر ئەوە حاڵی دەبێ.
8/1/2014لە توركیا هەر كاتێك ناوچەیەك بە ناوەندەكەیەوە ژمارەی دانیشتووانی گەیشتە 700 هەزار كەس، ئەوا بەشێوەیەكی ئۆتۆماتیكی دەبێ بە گەورە شار و وەك پارێزگا مامەڵەی لەگەڵ دەكرێ.
جگە لە پێوەری ژمارەی دانیشتووان چەندین پێوەری دیكەی گەشەی ئابووری، بازرگانی و مرۆیی هەن كە ئەوە نە لە هەڵەبجەدا بەدی دەكرێت و نە كاریشی بۆ كراوە بۆ ئەوەی هەڵەبجە بگاتە ئەو ئاستەی لە ماوەیەكی كورتدا پێیانبگات. راستە هەڵەبجە یەكێك بووە لە گەورەترین قەزاكانی عێراق، بەڵام ئێستا بە بەراورد لەگەڵ هەندێك شوێنی دیكەی كوردستان، بۆ نموونە قەزای سۆران كە لە دوای 2003وە لە رووی زیادبوونی حەشیمەت و سەرمایەگوزاری تەقینەوەی بەخۆوە بینیوە، ئیتر هەڵەبجە گەورەترین قەزا نەماوە.
ئینجا دەسەڵاتی كوردی پتر لەوەی بە فیعلی بیر لە ساڕێژكردنی زامەكانی هەڵەبجە بكاتەوە، یاری لەگەڵ هەستیان دەكات. چەندین ساڵە باسی بە پارێزگاكردنی هەڵەبجە لە ئارادایە و لە هەڵبژاردنەكاندا وەكو بەڵێنێكی گەورە بە خەڵكی ئەو شارە دەدرێت، كەچی وەكو ژێرخانی ئابووری، گەشەی مرۆیی و پەرەپێدانی شاری هیچی ئەوتۆی بۆ نەكراوە. نە هوتێلێك، نە باڵەخانەیەك و نە ناوەندێكی بازرگانیی لێیە. سەرمایەگوزاریی بیانی و ناوخۆیش هەر لە باسكردن نایەت.
بە پارێزگاكردن وەك مەكرەمەیەكی سیاسییە و جۆرێكە لە خۆڵ لەچاوكردن، ئەگەرنا سبەی رۆژێ كە سەرمایە و گەشەیەكی عادیلانە بە سەرانسەری وڵاتدا بڵاوبێتەوە دەكرێ چەند شوێنێكی دیكەش ببنە پارێزگا.
بەڵام بەو حاڵەوە جگە لەوەی كە چەند شوێنی دیكەی كوردستانیش سبەی داوای بە پارێزگابوون دەكەن، پارێزگا هیچ شتێكی ئەوتۆ لە حاڵی هەڵەبجە ناگۆڕێت، جگە لە پێشگرێك كە پاشگرەكەی هەر وەكو خۆی ماوەتەوە.
لەبری ئەوە، دەكرا حكومەتی هەرێمی كوردستان وەك چۆن تا چەند ساڵێك بەر لە ئێستاش مامەڵەیەكی ناوازەی لە گەڵ ئیدارەی گەڕەكێكی هەولێر دەكرد، ئاوهاش مامەڵەی لەگەڵ هەڵەبجە كردبایە. دەكرا و دەكرێ ساڵانە لە بودجەی هەرێمی كوردستان و بە پلانێكی چەند ساڵەی تۆكمە، بودجەیەكی تایبەت بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی گەشەی ئابووری و مرۆیی لە ناوچەكە پێڕەو بكرێت.
بە شێوەیەك كە هەڵەبجە بگەیەندرێتە ئەو ئاستەی شایستەی ژیانی خەڵكەكەیەتی.
چونكە سەرچاوەی ئەو هاتوهاوارەی خەڵكی هەڵەبجە بۆ بەپارێزگابوون، ئەوەیە كە بەڵكو بەو شێوەیە و ئەگەر ببنە پارێزگا شتێك لە ژیانیان بگۆڕدرێت، بەڵام غافڵ لەوەی كە دەسەڵاتێك تا ئێستا قوربانییەكانی ئەو شارە لە چوارچێوەی گەمە سیاسییەكان و بەڵێنەكانی هەڵبژاردندا ببینێ، بەخوا دوای بە پارێزگابوونیش هەر ئەوە حاڵی دەبێ.
