د.عیزەدین عەبدولسەمەد رەسوڵ
لە دوای راپەڕینی ساڵی 1991، بەهۆی گۆڕانكارییە كۆمەڵایەتییەكانەوە كۆمەڵێك گرفتی كۆمەڵایەتی سەریانهەڵدا و بەربەرە پەرەیانسەند. گرفتگەلی وەك: خۆكوشتن، تەڵاق، بەكارهێنانی مادەی هۆشبەر، كوشتن لەسەر نامووس و هتد كە پێویستیان بە لێكۆڵینەوەی ورد هەیە. لەم نووسینەدا هەوڵمداوە باس لە هۆكارەكانی خۆكوشتنی ئافرەتان لە هەرێمی كوردستاندا بكەم بە رەچاوگرتنی هۆكارەكان و هەڵسەنگاندنی لەگەڵ هۆكارەكانی خۆكوشتن لە روانگەی دۆركهایمەوە. بەر لەوەی باس لە هۆكارەكانی خۆكوشتنیش بكرێت، پێویستە ئاماژە بەوە بكرێت كە ئەم نووسینە پوختەیەكە لە تێزی دكتۆراكەم بەناونیشانی "خۆكوشتن و هەوڵدان بۆ خۆكوشتنی ئافرەتان لە هەرێمی كوردستان/ عێراق: لێكۆڵینەوەیەك لە هۆكارە كۆمەڵایەتییەكان".
سەرچاوەی داتاكان
توێژینەوەكە بۆ بەئەنجامگەیاندنی ئامانجەكەی، شیكردنەوەی بۆ سێ جۆر داتا كردووە كە بریتین لە:
1-پرسیارنامە: واتە پرسیار كردن لە 100 كەس كە هەوڵی خۆكوشتنیان داوە.
2- چاوپێكەوتن لەگەڵ 15 كەس لە 4 گرووپی جیاواز:
أ – رۆژنامەنووس
ب.پزیشكی دادوەری
پ.زانایانی ئاینی
د.بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان لە هەر سێ پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان.
3- كۆكردنەوەی 322 راپۆرتی رۆژنامەوانی لە ماوەی ساڵانی 2006 تاوەكو 2010 لەسەر خۆكوشتنی ئافرەتان لە 8 رۆژنامە و سایتی كوردی كە بریتی بوون لە (رووداو، هاوڵاتی، ئاوێنە، میدیا، سبەی، كوردیو، رێوان و پەیامنێر).
رێژە و تەمەن
بەگوێرەی ئەنجامی ئەم لێكۆڵینەوەیە، ئەو ئافرەتانەی لە كوردستاندا خۆیان دەكوژن یان هەوڵی خۆكوشتن دەدەن 89%یان تەمەنیان لە نێوان 15-30 ساڵیدایە، لەگەڵ بەرزبوونەوەی تەمەن رێژەی خۆكوشتنیش كەم دەبێتەوە. خێزانداری رۆڵێكی كاریگەر نابینێت بۆ خۆپاراستنی تاكەكان یاخود هۆكارێكی پارێزگار نییە تاوەكو كەسەكان هەوڵی خۆكوشتن نەدەن، چونكە بەپێی توێژینەوەكە 46%ی ئەوانەی خۆیان دەكوژن یان هەوڵی خۆكوشتن دەدەن خێزانداربوون، ئەم دەرئەنجامەش هاوشێوەیە لەگەڵ زۆربەی لێكۆڵینەوەكانی وڵاتانی ئاسیا وەكو: ئێران، پاكستان، هیندستان و هتد. لەو رێژەیەش 46.7% بە شێوازی هاوسەرگیریی "باو" هاوسەرگیرییان كردووە، واتە لە رێگەی ژن بە ژنییەوە یان لەڕێگەی هاوسەرگیریی بەزۆر.
بەپێی ئەنجامی تۆژینەوەكە، 67%ی ئەو ژنانە خاوەن منداڵن و هەروەها 63.6%ی ئەو ژنانە پەیوەندییان لەگەڵ مێردەكانیان خراپ بووە، 52%یش خاوەن ماڵی سەربەخۆ نەبوون، واتا لەگەڵ ئەندامانی خێزانی مێردەكانیان ژیاون، بەواتایەكی دیكە، شێوازی هاوسەرگیری و خراپیی پەیوەندی كۆمەڵایەتی لەگەڵ هاوسەرەكانیان هۆكارێكی كاریگەر بووە بۆ هەوڵدان بۆ خۆكوشتن.
شوێنی جوگرافی
زۆربەی ئەو ئافرەتانەی لەكوردستاندا هەوڵی خۆكوشتن دەدەن خەڵكی دەرەوەی شارن، یاخود لە لادێكانەوە بەرەو شارەكان كۆچیان كردووە و باكگراوندی شارنشینییان نییە. هەروەها 67%ی بەشداربووانی توێژینەوەكە بێكار بوون، واتە ئافرەتی ماڵەوەن. 21% نەخوێندەوار بوون، 79% توانای خوێندن و نووسینیان هەیە، بەڵام خاوەنی نزمترین ئاستی خوێندەوارین و خاوەنی بڕوانامەی بەرزی وەكو زانكۆ نین.
سەبارەت بە ئامرازە بەكارهاتووەكان بۆ خۆكوشتن، 51% پەنایان بۆ خۆسووتاندن بردووە و ئەم ئامرازەش یەكێكە لە ئامرازە توندوتیژەكان و تێگەیشتن لە هۆكاری بەكارهێنانیشی سەختە. فلۆهر- لۆببان (Fluehr-Lobban 1977) ئاماژە بەوە دەكات كە لە وڵاتە ئیسلامییەكاندا بۆ گوشارخستنە سەر خێزانەكانیان تاوەكو رازی بن بە داواكارییەكانیان، ئافرەت هەڕەشەی خۆكوشتن دەكات. هەروەها هار (Haarr 2010) تێبینی ئەوەی كردووە كە لە ناوەڕاستی ئاسیا، رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئاسیای باشوور شێوازی خۆكوشتن لە رێگای خۆسووتاندن وەك ئامرازێكی دراماتیكی بە زۆری لەلایەن ئافرەتانەوە پەنای بۆ دەبرێت وەك وەڵامدانەوەیەكە بۆ توندوتیژیی خێزانی و گرفتەكانی خێزان. ئەمەش پێچەوانەی ئەو لێكۆڵینەوانەیە كە لە وڵاتە پێشكەوتووەكان ئەنجامدراون و ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە ئامرازی خۆسووتاندن بۆ خۆكوشتن زۆر بە كەمی بەكاردەهێنرێت.
پاڵنەرە كۆمەڵایەتییەكان بۆ خۆكوشتن
هۆكارە كۆمەڵایەتییەكان رۆڵێكی كاریگەر دەبینن بۆ هەوڵدان بۆ خۆكوشتن لە لایەن ئافرەتانەوە. بە گوێرەی دەرئەنجامی ئەم توێژینەوەیە 26%ی ململانێی هاوسەرگیری هۆكاری سەرەكی بووە بۆ ئەوەی ئافرەتان هەوڵی خۆكوشتی بدەن. 24%ی هۆكارەكە سەرنەكەوتن لە پەیوەندی خۆشەویستی هاندەر بووە. 19% گرفتی خێزانی پاڵنەری سەرەكی بووە. ڕيَژەی 31% هۆكاری جیاواز هەبووە وەكو سەرنەكەوتن لە خوێندن، خەمۆكی، جیاوازی جێندەر، ململانێ لەگەڵ خزمانی هاوسەرەكەی و ئەتككردن پاڵنەری سەرەكی بوون. رێژەی 57%ی توندوتیژی خێزانی هۆكاری سەرەكی بووە و زۆربەیان لەلایەن مێردەكانیانەوە یاخود ئەندامانی خیزانەكانیانەوە دووچاری توندوتیژی بوونەتەوە. 61%یش مەبەستیان تۆڵەسەندنەوە لە ئەندامانی خێزانەكانیان بووە لە رێگای ئازاردانی خۆیان.
لایەنی ئاینی خۆكوشتن:
بەپێی توێژینەوەكە 61%ی ئەوانەی هەوڵی خۆكوشتنیان داوە ئەركە ئایینییەكانیان جێبەجێ دەكرد لە پێش هەوڵدانی خۆكوشتن، بەڵام دوای هەوڵی خۆكوشتن ئەو رێژە بەرزبووەتەوە بۆ 67% (هەموو بەشداربووان سەر بە ئاینی ئیسلام بوون). لە هەمانكاتدا بەڕێژەی 83% پێیانوابوو كە هەوڵدانی خۆكوشتن لە ئاینی ئیسلامدا رێگە پێنەدراوە و 80% پێیانوابوو كە هەوڵدان بۆ خۆكوشتن تاوانە. پرسیارێك لێرەدا دێتە ئاراوە: ئایا بەشداربووان بەشێوەیەكی دروست لە پرەنسیپەكانی ئاینی پیرۆزی ئیسلام تێگەیشتوون یاخود ئەركە ئاینییەكانیان وەكو داو و نەریت جێبەجێ دەكرد؟
راگەیاندن و خۆكوشتنی ئافرەتان
رۆژانە یاخود هەفتانە لەسەر لاپەڕەی رۆژنامە و ماڵپەر كوردییەكان و تیڤییەكان هەواڵێك یاخود راپۆرتێكمان بەرچاو دەكەوێت لەسەر خۆكوشتن، بێ ئەوەی ڕاگەیاندكاران بیر لەوە بكەنەوە تا چەند ئەم راپۆرتانە سوودیان هەیە بۆ تاكی كورد و هۆكار چییە بۆ بڵاوكردنەوەی ئەم راپۆرتانە و نیشاندانی وێنەی قوربانی؟ تەنانەت لەوانەیە كاربەدەستە حكومییەكانیش بیریان لەوە نەكردبێتەوە كە ئەم راپۆرتانە تاچەند كاریگەریی سوودبەخش یاخود زیانبەخشی بەسەر تاكی كوردستاندا هەیە. هەرچەندە زۆربەی بەشداربووانی ئەم لێكۆڵینەوەیە ئاماژەیان بەوە داوە كە راگەیاندنی كوردستان بەو راپۆرتانەی كە لەسەر ئەم حاڵەتە بڵاویان دەكەنەوە یاخود باس لە خۆكوشتن دەكەن كاریگەری خراپی لەسەر كۆمەڵگەی كوردستاندا هەبووە و بووەتە هۆی پەنابردن بۆ كردەوەیە لە لایەن هەندێ لە تاكەكانی كۆمەڵگە وەك چاولێكەری بەشداربووانی ئەم توێژینەوەیە ئاماژەیان بەوە كرد كە رۆژنامە كوردییەكان زێدەڕۆیی دەكەن لە بڵاوكردنەوەی راپۆرت لەسەر خۆكوشتنی ئافرەتان و یاخود زانیاری تەواو لەسەر حاڵەتەكان بڵاوناكەنەوە، بەواتایەكی دیكە تەنیا وەكو هەواڵێك بڵاوی دەكەنەوە. كۆهین (Cohen 2002) ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە راپۆرتی میدیایی وەكو بۆمبێك یاخود كارەساتێكی سروشتی- بۆ نموونە بوومەلەرزە- وایە.
زۆربەی بەشداربووانی پێیانوابوو میدیا لە كوردستان رۆڵی كاریگەری هەبووە لەسەر زیادبوونی رێژەی خۆكوشتن بڵاوكردنەوەی ئەم راپۆرتانە هانی خەڵك دەدات كە لاسایی حاڵەتەكانی خۆكوشتن بكەنەوە. زۆربەی لێكۆڵینەوە رۆژئاواییەكان ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە بڵاوكردنەوەی یاخود باسكردنی حاڵەتەكانی خۆكوشتن لە ڕاگەیاندنەكاندا كاریگەری نێگەتیڤی دەبێت لەسەر تاكەكانی كۆمەڵگە و بەرزبوونەوەی رێژەی خۆكوشتن. بۆ نموونە مۆتۆMotto 1970)) بەراوردی رێژەی خۆكوشتنی كردووە لە ماوەی ٢٦٨ رۆژی مانگرتنی رۆژنامەكان لە دیترویت ((Detroit و لەئەنجامدا بۆی دەركەوت كە لەم ماوەیەدا رێژەی خۆكوشتن كەمی كردووە و بەتایبەتی لە نێوان ئەو كەسانەی كە تەمەنیان لە 35 ساڵ كەمترە. ستەك (Stack 1987) ئاماژەی بۆ ئەوە كردووە لە نێوان ساڵانی 1948-1983 لە ئەمریكا بڵاوكردنەوەی حاڵەتەكانی خۆكوشتنی سیاسییەكان و كەسانی بەناوبانگ كاریگەری زۆری هەبووە لەسەر بەرزبوونەوەی رێژەی خۆكوشتن. هەروەها كۆپینگ و ئەوانی تر (Kopping et al. 1990) لە لێكۆڵینەوەیەكەیاندا گەیشتنە ئەو ئەنجامەی كە پەیوەندییەكی كاریگەر هەیە لەنێوان بەرزبوونەوەی رێژەی مانگانەی خۆكوشتن لەگەڵ بڵاوكردنەوەی هەواڵی خۆكوشتن لە لاپەڕەی یەكەم لە رۆژنامەكاندا لە هۆلەندا.
بە بەراورد لەگەڵ ئامرازەكانی دیكەی راگەیاندن، كاریگەری تەلەفزیۆن زیاترە. بۆ نموونە فیلیپس و كارستینس (Phillips & Carstenens 1986 ) ئەوەیان خستووەتەڕوو كە رێژەی خۆكوشتنی هەرزەكاران زیادی كرد دوای ئەوەی لە ساڵانی 1973 - 1979 تەلەفزیۆن حاڵەتەكانی خۆكوشتنی بڵاوكردەوە.
فیلیپس (Phillips 1982) لێكۆڵینەوەی لەسەر خۆكوشتن و هەوڵدانی خۆكوشتن لە زنجیرە دراماكاندا لە ساڵی 1977 لە ئەمریكا ئەنجامداوە و گەیشتە ئەو ئەنجامەی كە رێژەی خۆكوشتن لەو كاتەدا بەرزبووەوە، بەتایبەت لە نێو ئافرەتان. لە لێكۆڵینەوەیەكی دیكەدا فیلیپس و هاوكارانی (Phillips et al 1992) بەو ئەنجامە گەیشتن كە پەیوەندی راستەوخۆ لە نێوان بڵاوكردنەوەی چیرۆكی خۆكوشتن و خودی كردەی خۆكوشتن هەیە. واتە هەرچەندە زیاتر چیرۆكی خۆكوشتن لە میدیاكاندا بڵاوبكرێتەوە ئەوا رێژەی خۆكوشتن زیاد دەكات.
ستەك (Stack 1992) ئاماژە بەوە دەدات كە لە نێوان میدیای جیاواز و خۆكوشتن وەكو كرداری چاولێكەری (Copycat act) پەیوەندییەكی راستەوخۆ هەیە. بە بۆچوونی ستەك (Stack 2007) خۆكوشتنی كەس و ئەكتەرە بەناوبانگەكان كاریگەری تایبەتی هەیە. لە ئەنجامی لێكۆڵینەوە لە ئەنجامەكانی 106 توێژینەوە لەسەر خۆكوشتن بۆیان روون بووەوە، كە بڵاوكردنەوەی حاڵەتەكانی خۆكوشتنی سیاسەتمەدار و ئەكتەرە بەناوبانگەكان 14 جار كاریگەری زۆرترە لەسەر خۆكوشتنی چاولێكەری (copycat) بە بەراورد لەگەڵ خۆكوشتنی ئاسایی.
لە لایەكی دیكەوە كاریگەری تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان وەك فەیسبووك لە ئامرازەكانی دیكەی راگەیاندن كەمتر نییە. بۆ نموونە لە هەرێمی وێلز- بەریتانیا كچێكی 17 ساڵان بە ناوی ناتاشا ریندل (Natasha Rendall ) لە ساڵی 2007 خۆی كوشت، پاش بڵاوكردنەوەی هەواڵەكە لە وێبسایتی (Bebo ) كە وێبسایتێكی كۆمەڵایەتیی بەناوبانگە، 25 كەسی دیكە كە تەمەنیان لە نێوان 15-28 ساڵان بوو خۆیان كوشت، كە هەموویان لە رێگای خۆهەڵواسین بوو، بێجگە لە یەكێكیان كە خۆی فڕێدایە ژێر شەمەندەفەر. ئەو رووداوە كاریگەری زۆری هەبوو لەسەر هاوڕێكانی ئەو كچە، دواتر هاوڕێكانی ئەكاونتێكی یادگارییان بەناوی ئەو كردەوە. ئەمەش كاریگەری هەبوو لەسەر هاوڕێكانی بە تایبەتیش هەرزەكارەكان.
لە ئەنجامی ئەو لێكۆڵینەوانەی ئاماژەمان پێدا، بۆمان روون دەبێتەوە كە وێبسایتە كۆمەڵایەتییەكان بە هەمانشێوەی ئامرازەكانی دیكەی راگەیاندن كاریگەری زۆریان هەیە بە تایبەتی لەم سەردەمەدا كە رێژەیەكی زۆری گەنجان بۆ پەیوەندی كۆمەڵایەتی بەكاریدەهێنن.
هەروەها لە كوردستانیش بە هەمانشێوە راگەیاندن و وێبساییتە كۆمەڵایەتییەكان كاریگەرییان هەیە لەسەر بەرزبوونەوەی رێژەی خۆكوشتن بە تایبەتی لەو حاڵەتانەی كە وێنەی قوربانییەكان بڵاودەكەنەوە.77%ی بەشداربووانی توێژینەوەكەم ئاماژەیان بۆ ئەوە كرد كە كەسێكیان بینیوە خۆی كوشتووە لە فیلمەكاندا، نیوەی بەشداربووانیش ئاماژەیان بۆ ئەوە كرد كە كاریگەری خراپی لەسەریان هەبووە تا هەوڵی خۆكوشتن بدەن. بۆ نموونە یەكێك لە رۆژنامەنووسەكان ئاماژەی بۆ ئەوە كرد كە زۆربەی رۆژنامەكانی كوردستان راپۆرت لەسەر خۆكوشتن بڵاودەكەنەوە، ئافرەتێك چۆن دەستی دایە نەوت و دەنكە شقارتە و تەماشای دەوروبەری خۆی كرد، ئینجا نەوتەكەی بەسەری خۆیدا كرد و ئاگری لە خۆی بەردا. هەروەها لە كەیسێكی دیكەدا ئاماژەی بۆ ئەوە كرد كە ئافرەتێك چۆن گوریسێكی بەدەستەوە گرتووەو لە رێگای خۆهەڵواسین بە پانكەوە خۆی خنكاندووە. ئەم حاڵەتانە ئامرازی خۆكوشتن پێشانی خەڵك دەدات و هانی خەڵك دەدات كە چۆن و بە چ شێوازێك خۆیان بكوژن.
بڵاوكردنەوەی ئەم جۆرە حاڵەتانە هەندێكجار دەبێتە هۆی هاندانی خەڵكانی دیكە و چاولێكردنەوەی. هەروەها نموونەمان زۆرە كە میدیای كوردستان بەتایبەتی رۆژنامە، حاڵەتەكانی خۆكوشتن یاخود وێنەی قوربانی وەك پاڵەوانێك بڵاودەكاتەوە. بۆ نموونە یەكێك لە زانایانی ئاینی ئاماژەی بۆ ئەوە كرد كە ''بەو شێوازەی راگەیاندن حاڵەتەكانی خۆكوشتن بڵاودەكاتەوە وەك پاڵەوانێك و هانی خەڵك دەدات بۆ خۆسووتاندن لە بری ئەوەی ئیدانەی كرداری خۆكوشتن بكەن". هەندێكجار وێنەی قوربانی بە جلوبەرگی جیاواز و سەرنجڕاكێش بڵاودەكرێتەوە، وەك بە جلوبەرگی بوكێنی، جلوبەرگی كوردی، جلوبەرگی قوتابخانە و... هتد. هەندێكجاریش زیاتر لە یەك حاڵەتی خۆكوشتن بڵاودەكەنەوە لە یەك لاپەڕەدا. هەندێكیان بۆ مەبەستی بازرگانیكردن ئەم راپۆرتانە بڵاودەكەنەوە یاخود بۆئەوەی رۆژنامەكەیان بفرۆشرێت، بۆ نموونە یەكێك لە رۆژنامەنووسان ئاماژەی بۆ ئەوە كرد "ئێمە وێنەی قوربانییەكە لە لاپەڕەی یەكەم بڵاودەكەینەوە بۆ سەرنجڕاكێشانی خوێنەری زۆر بۆ بابەتەكە و بۆ رۆژنامەكەمان".
لێرەدا دەتوانین بڵێین كە زۆربەی رۆژنامە كوردییەكان زێدەڕۆیی دەكەن لە بڵاوكردنەوەی راپۆرت لەسەر خۆكوشتنی ئافرەتان و بڵاوكردنەوەی وێنەی قوربانیان. لەلایەكی دیكەوە رۆژنامە كوردییەكان وشە یاخود زمانی "سەرنجڕاكێش" بەكاردەهێنن لە كاتی رووماڵكردنی یاخود بڵاوكردنەوەی راپۆرت لەسەر خۆكوشتنی ئافرەتان. لێرەدا بۆمان روون دەبێتەوە كە رەفتار یاخود ئەخلاقی بڵاوكردنەوەی ئەم راپۆرتانە لە كوردستاندا جیاوازە لە رۆژنامەكانی رۆژئاوا. لەڕووی بڵاوكردنەوەی حاڵەتەكانی خۆكوشتن لە كوردستاندا هیچ كۆدێك یاخود رێگرییەك نییە لە بڵاوكردنەوەی حاڵەت یاخود كەیسی تاكەكەسی. ئەگەر یاسایەك هەیە بۆ رێگریكردن لە بڵاوكردنەوەی وێنەی قوربانی یاخود حاڵەتەكانی خۆكوشتن و توندوتیژی، ئایا لەبەرچی پەیڕەوی ناكەن و تا ئێستا چەند كەس لەسەر ئەم حاڵەتانە لێپرسینەوەیان لەگەڵ كراوە؟! من پێموایە پێویستە بەرپرسان سنوورێك بۆ ئەم حاڵەتانە دابنێن لەرێگای دەركردنی یاسایەك یاخود كۆدێك بۆ ئەوەی حاڵەتەكانی خۆكوشتن و توندوتیژی ئاوا بەشێوەیەكی بەربڵاو و گشتگیر باس نەكرێت، تا كاریگەری نێگەتیڤ لەسەر تاكەكان دروست نەكات!
هەڵسەنگاندنی تیۆری دۆركهایم
لە زۆربەی لێكۆڵینەوە و وانەكاندا باس لەو تیۆریانە دەكەین كە لەلایەن توێژەرانی رۆژئاوا نووسراون و باس لە پێكهاتەی كۆمەڵگای رۆژئاواییەكان دەكەین بێ ئەوەی لێكۆڵینەوە بكەین تا چەند دەرئەنجامەكانی ئەم توێژینەوانە لەگەڵ كۆمەڵگەی ئێمە دەگونجێت؟ لێرەدا دەمەوێت باس لە دەرئەنجامەكانی تیۆری دۆركهایم بكەم دەربارەی خۆكوشتن و تا بزانین تا چ رادەیەك دەكرێت لەسەر كۆمەڵگای كوردستاندا پیادە بكرێت؟ هەروەكو لەسەرەوەدا ئاماژەمان پێیدا زۆربەی ئەو ئافرەتانەی لە كوردستاندا هەوڵی خۆكوشتنیان داوە تەمەنیان لە نێوان 15 – 30 ساڵان بووە و لەگەڵ بەرزبوونەوەی تەمەن رێژەی خۆكوشتنیش كەم دەبێتەوە. ئەم ئەنجامەش پێچەوانەی دەرئەنجامی تیۆرەكەی دۆركهایم و پۆست دۆركهایمە وەكو: هالبواكس Halbwachs، سانسبیری Sainsbury ، گیبس و مارتن Gibbs and Martin یاخود دەتوانین بڵێین زۆربەی توێژینەوەكانی خۆرئاوا لەسەر خۆكوشتن گەیشتوونەتە ئەو ئەنجامەی رێژەی خۆكوشتن بەرزە لە نێوان كەسانی سەرووی 30 ساڵی و لەگەڵ بەرزبوونەوەی تەمەن رێژەی خۆكوشتنیش زیاد دەكات.
هەروەها لە كوردستاندا زۆربەی ئەو ئافرەتانەی هەوڵی خۆكوشتنیان داوە خێزاندارن و ئەم ئەنجامەش پێچەوانەی تیۆری دۆركهایم و پۆست دۆركهایم و توێژینەوەكانی خۆرئاوان لەسەر خۆكوشتن، كە ئاماژە بەوە دەكەن سەڵت زیاتر پەنا بۆ خۆكوشتن دەبەن و خێزانداری و هەبوونی منداڵ ڕۆڵێكی كاریگەر دەبیینن بۆ پارێزگاریكردنی كەسەكان لە كاتی پەنابردن و هەوڵدانی بۆ خۆكوشتن. بەڵام وادەردەكەوێت كە لە كوردستاندا هەبوونی خێزان و منداڵ هۆكاری كاریگەر نییە بۆ تاكەكان بۆ خۆپاراستن لە خۆكوشتنی و هەوڵدان بۆ خۆكوشتن، بەڵكو هۆكارەكەی گوشار خستنەسەر ئافرەتانە بە پلەی یەكەم. لەوانەیە ئەمەش پەیوەندی هەبێت بە شێوازی هاوسەرگیری و پێكهاتەی خێزان یاخود سەربەخۆیی خێزان.
دەرئەنجامێكی دیكەی ئەم توێژینەوەیە كە پێچەوانەی تیۆری دۆركهایم و پۆست دۆركهایمە لەسەر خۆكوشتن ئەوەیە كە زۆربەی ئەو ئافرەتانەی هەوڵی خۆكوشتنیانداوە خەڵكی لادێن یاخود دەوروبەری شارن، خەڵكی نا پرۆفیشناڵ و ئافرەتی ماڵەوەن، شێوازی خۆ سووتاندنیان بەكارهێناوە بۆ خۆكوشتن. هەروەها بەپێی توێژینەوەكە كەسەكان نەخوێندەوارن یاخود لە نزمترین ئاستی خوێندەوارین، كەچی دۆركهایم و پۆست دۆركهایم ئاماژە بەوە دەكەن شارنشینەكان زیاتر خۆیان دەكوژن لە لادێ نشیینەكان، خەڵكی پرۆفیشناڵ زیاتر خۆیان دەكوژن لە خەڵكی نا پرۆفیشناڵ و پیاوان زیاتر ئامرازی توندوتیژ بەكاردەهێنن بۆ خۆكوشتن و خوێندەوارەكان زیاتر خۆیان دەكوژن لە نەخوێندەوارەكان. لەسەرووی هەموو ئەمانەوە هۆكارە كۆمەڵایەتییەكان هۆكاری سەرەكین بۆ هەوڵدانی خۆكوشتنی ئافرەتان لە كوردستاندا. ئەم ئەنجامەش پێچەوانەی زۆربەی دەرئەنجامەكانی لێكۆڵینەوە خۆرئاواییەكانە كە ئاماژە بە هۆكاری دەروونی دەكەن وەك هۆكاری سەرەكی بۆ خۆكوشتن و هەوڵدان بۆ خۆكوشتن لە جیهاندا. ئەم ئەنجامەش وەڵامێكە بۆ ئەو كەسانەی كە تاوەكو ئێستا پێیانوایە كە گرفتە دەروونییەكان یاخود نەخۆشی دەروونی هۆكاری سەرەكین بۆ خۆكوشتن لە كوردستان.
ئەو توێژینەوانەی لە وڵاتێك یاخود ناوچەیەك ئەنجام دەدرێن مەرج نییە دەرئەنجامەكانی لە وڵاتێكی دیكە یاخود ناوچەیەكی دیكە جێبەجێ ببێت. دەتوانم بڵێم دەرئەنجامەكانی ئەم توێژینەوەیە جیاوازە لە دەرئەنجامەكانی توێژینەوەكانی رۆژئاوا و دەرئەنجامەكانی توێژینەوەكانی رۆژئاوا لە بواری خۆكوشتن لەسەر كۆمەڵگەی كوردی جێبەجێ نابێت، ئەمەش لەوانەیە نەك تەنیا لە بواری كۆمەڵناسی بەڵكو لەوانەیە لە زانستەكانی دیكەی وەك ڕامیاری، ئابووری ...هتد هەمان ئەنجامی هەبێت.
30/12/2013
