دەیڤد رۆمانۆ
زۆر لەمەوبەر نا، كتێبێكی نوێم دەستنیشانكرد بۆ گوتنەوەی لە زنجیرە وانەیەكدا دەربارەی سیاسەتی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست. وادەركەوت رێك بەوجۆرەیە كە من دەمویست، لەڕووی نێوەڕۆك و لەخۆگرتنی 16 بەشی زیادە كە هەر بەشەی تایبەت بوو بە یەكێك لە وڵاتەكانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست و باكووری ئەفریقا. هیچ بەشێكیشی تایبەت نەكردبوو بە كورد، ئەمازیغ، مەسیحی یان گرووپە كاریگەر و بێدەوڵەتەكانی دیكەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست (بێگومان جیا لە فەلەستینییەكان)، منیش تاراددەیەك لەم بابەتە خۆم كێشاوەتەوە. ئەو شتەی كێشەم هەیە لە تێگەیشتن لێی، چۆنێتی باسكردنی كوردە لەلایەن ئەو پسپۆڕەی بەشی تایبەت بە عێراقی نووسیوە. بە رێبازێكی زۆر باوی لێكۆڵینەوە لەبارەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، بەشێوەیەكی سیستماتیكیانە گۆشەنیگای كوردی كز كردووە و خستوویەتیە لاوە. لەنێو هەموو ئەو ئەكادیمییانەی ئەمڕۆ بەشێوەیەكی سەرەكی كار لەسەر دۆزی كورد دەكەن، زۆر سەختگیر، تەنیا ئاماژەی بە رەخنەگرێكی توند و سەختگیر بەرامبەر بە كورد كردووە.
دەبێ هەندێ نموونە بیرۆكەیەك بدەنە خوێنەر لەبارەی جۆری ئەو گۆشەنیگایەی ئەوجۆرە "پسپۆڕییە" بانگەشەی بۆ دەكات. شۆڕشە كوردییەكانی ساڵانی 1920.. سی، چل و پەنجاكانی سەدەی رابردوو هەر ئاماژەیان پێنەكراوە لەو بەشەی تەرخانە بۆ مێژووی عێراق. لكاندنی بەزۆری كورد بە عێراقەوە، یان بەڵێنە شكاوەكانی رێككەوتننامەكان یان بەڵێنەكانی بەریتانیا لە ساڵی 1922 ئاماژەیان پێنەكراوە. یەكەمین ناوهێنانی رۆڵی كورد لە مێژووی عێراقدا لەگەڵ باسكردن لە رژێمی قاسم دێت:
"سەرەڕای هەوڵەكانی قاسم بۆ دەستڕاهێشتن بۆ كورد و بانگهێشتكردنی سەركردەی كورد و سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان، مستەفا بارزانی بۆئەوەی لە یەكێتی سۆڤێتەوە بگەڕێتەوە عێراق، ساڵی 1961 كێشە لەنێوان ئەو دوو سەركردەیەدا دروستبوو.
كاتێك بارزانی و سەركردایەتی كورد ئەوەیانكرد كە قاسم بە داواكاری زیاد لە پێویستی زانین بۆ ئۆتۆنۆمی و فەوجێكی سوپای عێراق لە مانگی مایسی 1961 هێرشی كرایە سەر، سوپای عێراق باكووری داگیر كرد".
ئەو خوێندكارانەی ئەمە دەخوێننەوە رەنگە بڵێن بارزانی بۆچی بەر لە 1958 لەیەكێتی سۆڤێت بوو (نووسەرەكە وەڵامی ئەمە ناداتەوە)، لانیكەم وا دەزانن هەموو كێشەی كورد بەهۆی "داواكاری زیاد لەپێویستی كورد'' و هێرشكردنە سەر سوپای عێراق لە 1961 دروستبووە. جەنەڕاڵ قاسم هەژار و كوردیش كەم عەقڵ دێنە بەرچاو.
لەم "مێژووی عێراق"ەدا، تەنیا یەك رستە هەیە لەبارەی هەڵەبجە و شاڵاوەكانی ئەنفال، بەدوایدا ئەمە دێت "هەروەها، ئەوانە كورد بوون كە ساڵی 2006 مۆنۆمێنتی قوربانیانی هەڵەبجەیان سووتاند وەك ناڕەزاییەك بەرامبەر پاوانخوازی و گەندەڵیی دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستان." بەشێوەیەكی ئاسایی نووسەر سەرنجی زیاتر دەخاتە سەر شەڕی نێوخۆی نێوان یەكێتی و پارتی لە ساڵانی 1994 بۆ 1998 (لەوانە رووداوەكانی ئابی 1996)، پرسیار دەخاتە سەر دەستكەوتە دیموكراتییەكانی هەرێمی كوردستان، بێ بنەما هەرێمی كوردستان تۆمەتبار دەكات بە "هەڕەشەكردن لەو كوردانەی ئاڵای عێراقیان بەرزكردەوە" لە یارییەكی ساڵی 2007ی جامی ئاسیا بۆ تۆپی پێ، دەشڵێ مەسعود بارزانی و سەدام حوسێن "هاوكارییان كردووە بۆ بە قاچاخ بردنە دەرەوەی نەوت لە عێراق" لە ساڵانی 1990.
كە دێتە سەر عێراقی هاوچەرخ، نووسەرەكە دێتە سەر باسی "گەندەڵی" كوردستان و مۆنۆپۆلی دەسەڵات لەلایەن دوو حیزبە سیاسییە سەرەكییەكەوە."دەستبەسەرداگرتنی داهاتی نەوت"، "چاوترسكردنی میدیا"، "هەڵاوسان"، "ئۆتۆكراسی" و هەروەها هەرشتێكی دی كە بە خەیاڵیدا دێت.
نووسەرەكە بەشێوەیەكی ناڕوون زیادبوونی پێگەی جەماوەری بزووتنەوەی گۆڕان وەك بەڵگەیەك نیشاندەدات بۆ رەتكردنەوەی "مەزهەبگەرایی" لەلایەن گەلی عێراقەوە. ئەمە دەربڕی هەموو ئەو شتانەیە كە لە بەشی تەرخان بە عێراق لەم كتێبە زانكۆییەدا لەبارەی كوردی هەرێمی كوردستان هاتووە.
لەكاتێكدا كورد و هەرێمی كوردستان كێشە و هەڵەی خۆیان هەن، تێگەیشتن لە بارودۆخەكە پێوستی بە تێگەیشتن لە سیاق، خاڵی جیاواز و بەراوردكاری و تێگەیشتن لە چۆنێتی كاركردنی سیاسەت لە سەرتاسەری جیهاندا هەیە (هەوڵدەدەم لە چەند گۆشەیەكی یەك لەدوای یەك هەندێ لەم بابەتانە روونبكەمەوە). چێژم لە رەخنەگرتن لەو بەشەی كتێبەكەی ئەو "پسپۆڕە" بینی لە پۆلەكەمدا، هێشتا سوود لەو كتێبە دەبینم، چونكە بەشەكانی دیكەی زۆر لەو بەشەی تەرخانە بۆ عێراق باشترن. بەداخەوە، وام دێتە پێشچاو پرۆفیسۆرێك بەهەموو پسپۆڕییەكانییەوە كورد دەخاتە دەرەوەی باسەكەی و بەمجۆرە بەشەكان دابەش دەكات بەبێ بیركردنەوەی قووڵتر.
زۆر جار، پێدەچێ هەر بەمجۆرە ئەزموونەكانی كورد بخرێنە بەردەم ئەو خوێندكارە ئینگلیزی زمانانەی چەند وانەیەكی سەرەتایی لەبارەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست وەردەگرن.
بابەتی فێركاری لەبارەی توركیا جەختیان لەسەر جیاخوازی و "تیرۆریزمی پارتی كرێكارانی كوردستان"ە، هەركات باسی كوردی ئەوێ دەكرێت، هیچ نەبێ لانیكەم هەندێ زانیاری دەخرێتە روو لەبارەی سەركوتكردنی مافە كەلتووری و زمانەوانییەكان. بابەتی پەیوەست بە ئێران و سووریا باسی كوردی هەر تێدا نییە. رەنگە ئەمە هاوكاربێت بۆ شرۆڤەكردنی سیاسەتی حكومەتی ئەمریكا لەم رۆژانەدا. هەموو نەوەی خوێندكارانمان پێگەیاندوون بە تێگەیشتنی كەم و پەرۆشیی كەمترەوە بۆ تێڕوانینیان لەبارەی مێژوو و سیاسەتی كورد.
28/12/2013
